Danis Tanovic o swoim nowym filmie Cyrk Columbia

Czytaj recenzję "Cyrku Columbia"

Po zdobyciu Oscara za "Ziemię niczyją" mieszkał pan i pracował w Paryżu.  Dlaczego po kilku latach wrócił pan do Sarajewa?

Zobacz fotosy z filmu

Danis Tanović:

Bo artysta najpełniej może się wypowiedzieć we własnym języku.

"Cyrk Columbia" to także  powrót do dzieciństwa i młodości. I do czasu wojny.

Kiedy przeczytałem opowiadanie Ivicy Djikicia, wszystko wydało mi się w nim bliskie. Znałem takie historie i takich ludzi. Zanim wybuchła wojna, byłem jak młody bohater "Cyrku...". Ale dostrzegłem też siebie w ojcu wracającym po latach w rodzinne strony. I w merze, który mówi: "Mur berliński upadł, teraz trzeba pchać z drugiej strony". Djikić pozwolił mi zresztą dodać do swojej opowieści wiele szczegółów. Miałem przecież własne wspomnienia z tamtego czasu.

Jak pan zapamiętał początek wojny?

Studiowałem wtedy reżyserię i którejś nocy pomagałem przyjacielowi montować jego szkolną etiudę. Rano usłyszałem: "Jest wojna!". Przeżyłem szok. Jak mogłem nie zauważyć zbliżającego się kataklizmu? Ale czy w środku Europy, po doświadczeniach XX wieku, można było wziąć poważnie słowa: "Jutro zacznie się piekło. Miasto będzie oblężone przez kilka lat"?

Jak pan wtedy zareagował?

Tak jak wielu innych. Nie zdawałem sobie sprawy, że ta wojna zabierze mi kawał życia. Myślałem: "Chryste, to pewnie będzie trwało z tydzień". Ale miesiąc? Wiele miesięcy? Wiele lat? Niemożliwe. Nigdy nie zapomnę, gdy pierwszy raz w życiu dostałem broń. Walczyłem przez dwa lata. Dużo za długo.

Gdyby miał pan jeszcze raz wziąć do ręki karabin,  zrobiłby pan to?

Dzisiaj nie byłoby to już takie proste. Dla dwudziestolatka bez zobowiązań wszystko jest łatwiejsze. Kiedy rodzą się dzieci, człowiek czuje się za nie odpowiedzialny i uczy się bać. A w 1992 roku byłem pewny, że wojna nigdy się nie przydarzy. A jednak się przydarzyła. Od tej pory wiem, że nigdy nie wolno mówić "nigdy".

Gdyby ktoś panu powiedział, że około trzydziestki dostanie pan Oscara, też by pan chyba nie uwierzył?

Pewnie, że nie. A jednak go mam.

Dlaczego nie poszedł pan za ciosem i nie przyjął jednej z wielu amerykańskich propozycji?

Nie rozumiałem Stanów. Czułem się Europejczykiem, więc postanowiłem zostać w Paryżu. Chciałem kręcić film z Monicą Bellucci. Pewnie by się udało, ale ona zaszła w ciążę i musieliśmy ten projekt odłożyć.

Po powrocie do kraju założył pan partię polityczną. Myśli pan, że intelektualiści powinni angażować się w politykę?

Ktoś powiedział: "Nie  jestem odpowiedzialny za zbrodnie, które się  wydarzyły w moim kraju. Ale wobec historii jestem odpowiedzialny, że się zdarzyły". Chciałem zmienić Bośnię. Tu nikt nie słucha niezależnych intelektualistów. U nas trzeba należeć do grupy. Dlatego ci, którym udało się zrobić rozmaite kariery, postanowili się zrzeszyć.

Nie jestem politykiem, potraktowałem tę działalność jako pewien rodzaj służby społecznej. Jadę do wiejskiej szkoły i rozmawiam z uczniami. Robię to, żeby nie wybuchła kolejna wojna, bo wiem, jak niepostrzeżenie się to staje. Nacjonaliści nadal są groźni. Ktoś, kto stale ci powtarza, że jesteś lepszym człowiekiem tylko dlatego, że jesteś Chorwatem, Bośniakiem albo Serbem, w każdej chwili może wzniecić iskrę. Podziały w naszym rejonie są stale ogromne. W "Cyrku Columbia" też chciałem powiedzieć: "Popatrzcie, można żyć razem". Dla mnie nie ma różnicy, do jakiego Boga się ktoś modli. Szanuję różnice religijne, kulturowe. Nawet na planie byliśmy niezłą zbieraniną. Miki Manojlović mieszka na co dzień w Belgradzie i Paryżu, Mira Furlan – w Hollywood, Milan Strljić w Splicie, Jelena Stupljanin w Nowym Jorku, Boris Ler w Sarajewie.

A wszyscy wystąpiliście pod flagą bośniacką, choć chyba niełatwo w pana ojczyźnie robić filmy.

A gdzie łatwo? Gospodarka znów idzie w dół, więc nikt się nie spieszy z dawaniem pieniędzy na kino. Bośnia na dodatek ma niecałe 4 mln mieszkańców. Nigdy nie mieliśmy w Bośni producentów, ale na szczęście byli ludzie, którzy chcieli robić filmy i często im się to udawało. Dla mnie nie kamery są ważne, lecz talenty twórców, dobre książki i scenariusze, ferment intelektualny.