Matura 2024: język polski - poziom podstawowy. Odpowiedzi eksperta

lub

Zbigniew Herbert, „Przesłanie Pana Cogito”

• Wiersz pokazuje postawę, jaką należy przyjąć w życiu: trzeba buntować się przeciwko złu, brać w obronę pokrzywdzonych, wystrzegać się tchórzostwa, a także pychy. Herbert odwołuje się do tradycji; a humanistyczne wartości, które pragnie ocalić, uosabiają Gilgamesz, Hektor i Roland. Ta postawa, trudna do przyjęcia we współczesnym świecie, nie przyniesie człowiekowi nagrody, pozwoli mu jednak zachować godność.

Odwołanie do wybranych kontekstów, np.

• kontekst literacki – Jan Kochanowski, „Treny”; Adam Mickiewicz, „Oda do młodości”; Jan Kasprowicz, „Dies irae”; Czesław Miłosz, „Campo di Fiori”; Witold Gombrowicz, „Ferdydurke”;

• kontekst historycznoliteracki – prometeizm, winkelriedyzm, ideały romantyczne; romantyczny indywidualizm;

• kontekst filozoficzny – egzystencjalizm;

• kontekst historyczny – powstania narodowe.

Podsumowanie – zebranie wniosków cząstkowych dotyczących buntu oraz jego konsekwencji i ich uogólnienie, np.

Bunt zazwyczaj uszlachetnia bohatera literackiego i nadaje mu tożsamość, choć często łączy się z cierpieniem, samotnością, poczuciem klęski.

Temat 2.

Jak relacja z drugą osobą kształtuje człowieka?

Przykładowe aspekty rozważanego problemu:

• przyjaźń (Bolesław Prus, „Lalka”; Gustaw Herling-Grudziński „Inny świat”);

• miłość (Juliusz Słowacki, „Kordian”; Fiodor Dostojewski, „Zbrodnia i kara”; Bolesław Prus, „Lalka”; Stefan Żeromski, „Przedwiośnie”);

• empatia i poczucie odpowiedzialności za drugiego człowieka (Albert Camus, „Dżuma”; Hanna Krall, „Zdążyć przed Panem Bogiem”);

• uznanie kogoś za autorytet / wzór postępowania (Henryk Sienkiewicz, „Potop”; Stefan Żeromski „Przedwiośnie”);

• relacja oparta na niechęci, strachu, przymusie, kontrolowaniu (Tadeusz Borowski, „Ludzie, którzy szli”, „Proszę państwa do gazu”; Gustaw Herling-Grudziński, „Inny świat”; George Orwell, „Rok 1984”).

UWAGA: omawiając wybrane przykłady, uwzględniamy wpływ relacji na kształtowanie się jednostki.

Wstęp:

Wprowadzenie do tematu – ogólna refleksja związana z problemem, np.

Jak słusznie stwierdził Arystoteles, człowiek jest istotą społeczną – żyje wśród ludzi, a relacje z nimi w różny sposób kształtują jego osobowość.

Teza – zajęcie stanowiska wobec problemu, np.

Relacje międzyludzkie mają szczególną wagę, gdyż druga osoba często silnie wpływa na człowieka i niejednokrotnie kształtuje jego moralność oraz postawę wobec świata.

Rozwinięcie:

Odwołanie do wybranej lektury obowiązkowej, np.

William Szekspir, „Makbet”

• Niezwykle silny wpływ wywiera na głównego bohatera jego żona, Lady Makbet. To ona, dowiedziawszy się wcześniej z listu Makbeta o przepowiedni wiedźm, wszelkimi sposobami nakłania męża, by wziął sprawy w swoje ręce i wypełnił przepowiednię. Namawiając go do zabicia króla, stosuje szantaż emocjonalny, odwołuje się do jego poczucia męskości i sprawczości. Destrukcyjny wpływ żony łączy się z upadkiem moralnym bohatera.

lub

Fiodor Dostojewski, „Zbrodnia i kara”

• Duże znaczenie dla Rodiona ma relacja z Sonią Marmieładową. Dziewczyna jest osobą głęboko wierzącą, ale sytuacja zmusza ją do zarabiania na życie prostytucją. Pod wpływem Soni, która wyrusza za nim na katorgę, Raskolnikow staje się innym człowiekiem – akceptuje konieczność odpokutowania zbrodni, otwiera się na miłość i wiarę.

Odwołanie do innych utworów literackich, np.

Bolesław Prus, „Lalka”

• Aby zbliżyć się do Izabeli Łęckiej, Stanisław Wokulski zdobył wielki majątek i zmienił styl życia. Relacja z piękną arystokratką miała jednak na niego destrukcyjny wpływ. Wokulski czuł, że ukochana uważa go za kogoś gorszego od siebie, a kiedy przekonał się o jej zdradzie, usiłował popełnić samobójstwo.

lub

Michaił Bułhakow, „Mistrz i Małgorzata”

• Powieść ukazuje wielkie uczucie, dla którego człowiek jest w stanie zrobić absolutnie wszystko, nawet jeśli nie mieści się to w ustalonym porządku. Tytułowa bohaterka jest całkowicie oddana Mistrzowi, porzuca dla niego swoje dotychczasowe życie, a dla ocalenia rękopisu powieści ukochanego jest w stanie zostać gospodynią balu u Szatana. Mistrz także podkreśla własne zaangażowanie, mówiąc o chwilach wypełnionych czekaniem na Małgorzatę. Relacja bohaterów odcina ich od zewnętrznego świata, za to otwiera na zupełnie inny wymiar rzeczywistości.

Odwołanie do wybranych kontekstów, np.

• kontekst mitologiczny – historia Pigmaliona rzeźbiącego Galateę wedle własnych potrzeb i upodobań;

• kontekst literacki – William Szekspir, „Romeo i Julia”; Molier, „Skąpiec”; Władysław Stanisław Reymont, „Chłopi”, Witold Gombrowicz, „Ferdydurke”; Antoni Libera, „Madame”;

• kontekst psychologiczny i socjologiczny – rodzaje relacji międzyludzkich i ich uwarunkowania;

• kontekst historycznoliteracki – nurt psychologiczny w literaturze (powieść psychologiczna).

Podsumowanie – zebranie wniosków cząstkowych dotyczących wpływu relacji międzyludzkich na kształtowanie się jednostki i uogólnienie tych wniosków, np.

Najsilniejsze relacje łączą się zwykle z nieoczywistym wpływem jednej osoby na drugą, a osoba w takiej relacji jest gotowa zapomnieć o swoim życiu, zasadach i dotychczasowej tożsamości.

Relacja z drugą osobą może mieć dla człowieka różne następstwa:

• budujące – dzięki tej relacji jednostka może się nauczyć, jak pełnić określone role społeczne, odnaleźć sens życia, osiągnąć dojrzałość, odrodzić się moralnie;

• niszczące – pod wpływem drugiego człowieka jednostka może się sprzeniewierzyć swoim wartościom, stracić wiarę w siebie, zerwać relacje z innymi ludźmi itp.

Matura 2024: język polski. Odpowiedzi - poziom podstawowy (arkusze CKE)

Arkusz 1

Część 1. Test. Język polski w użyciu- odpowiedzi

Zadanie 1.

F, F

Zadanie 2.

Paradoks ludzkich starań o spowolnienie czasu polega na tym, że:

• człowiek stara się za wszelką cenę zaoszczędzić upływający czas i wymyśla coraz nowsze urządzenia służące temu celowi, ale wciąż żyje pod presją czasu;

• aby móc korzystać z urządzeń pozwalających oszczędzać czas, człowiek musi go coraz więcej poświęcić na pozyskiwanie środków, które umożliwią mu kupno tych urządzeń;

• człowiek kupuje urządzenia pozwalające oszczędzać czas (np. szybkie samochody), ale nie może w pełni wykorzystać ich możliwości.

Zadanie 3.

Sposób postrzegania czasu zależy od wieku człowieka (im jesteśmy starsi, tym bardziej zwracamy uwagę na szybkość upływu czasu) i bogactwa nowych bodźców (im jest ich więcej, tym bardziej efektywnie spędzamy czas i mamy wrażenie, że płynie on wolniej).

Zadanie 4.

Według Hanny Gadomskiej rola uważności w kontrolowaniu czasu polega na zwracaniu uwagi na sygnały odbierane przez nasze zmysły i nieskupianiu się na naszych myślach – jeśli człowiek ma więcej danych do przetworzenia, tym wolniej zdaje się płynąć czas. Richard Luecke pisze o innym sposobie kontrolowania czasu – za pomocą coraz dokładniejszych zegarów. Uważa, że współczesny człowiek żyje pod presją czasu, co znajduje odzwierciedlenie w odliczaniu godzin i minut oraz w wysiłkach podejmowanych po to, aby wszędzie być na czas.

Zadanie 5.

P, P

Zadanie 6.

Tematem obu tekstów jest postrzeganie upływu czasu przez ludzi. Oboje autorzy zauważają, że współczesny człowiek żyje pod jego presją, różnie jednak postrzegają możliwość kontrolowania czasu. Luecke przez owo kontrolowanie rozumie nieustanne odliczanie godzin i minut. Uważa on przy tym, że wszelkie próby zaoszczędzenia czasu są skazane na porażkę. Gadomska natomiast sądzi, że można kontrolować jego upływ przez zmianę stosunku człowieka do otaczającego świata – im więcej uwagi poświęcimy bodźcom płynącym z zewnątrz, tym lepiej zagospodarujemy swój czas.

Arkusz 1
Część 2. Test historycznoliteracki - odpowiedzi

Zadanie 7.

Tak, obraz jest zgodny z wymową Księgi Koheleta, ponieważ w obu tych tekstach kultury występuje motyw vanitas. Według księgi biblijnej wszystkie ziemskie wartości są nietrwałe, ulotne – to „marność nad marnościami i wszystko marność”. Na obrazie widać śmierć, która gasi świecę, co alegorycznie podkreśla przemijanie wszystkiego, czemu człowiek nadaje wartość: bogactwa, władzy, potęgi, wiedzy (symbolami tych wartości są przedmioty deptane przez śmierć).

Zadanie 8.

Tak, obie postawy są podobne. Mitologiczna Demeter rozpaczliwie poszukuje córki, która zniknęła bez śladu, i bardzo cierpi po utracie dziecka. W „Trenie X” także mamy motyw rozpaczy po utracie córki oraz poszukiwania jej w różnych zaświatach. W obydwu przypadkach zrozpaczeni rodzice pytają, gdzie znajduje się ich dziecko – Demeter kieruje te pytania „do każdego przechodnia”, w utworze Kochanowskiego adresatką pytań jest sama Orszula.

Zadanie 9.

F, P

Zadanie 10.

Koncept w wierszu polega na przedstawieniu dwóch wizerunków tej samej kobiety i zestawieniu ich na zasadzie kontrastu. Pozwala to pokazać, jak zmienia się postrzeganie ukochanej w zależności od wzajemnych relacji między kochankami – gdy panuje między nimi zgoda, mężczyzna uważa kobietę za piękność, gdy się pokłócą, dostrzega w niej jedynie brzydotę.

Zadanie 11.1

III część „Dziadów” to utwór o charakterze profetycznym, ponieważ Mickiewicz zawarł w nim wizję przewidywanej przyszłości Polski. Przedstawił w tym dramacie (w widzeniu Księdza Piotra) ideę mesjanizmu, zapowiadającą nadejście wybawiciela o imieniu „czterdzieści i cztery” i odzyskanie niepodległości przez Polaków. Ojczyzna zmartwychwstanie, a jej poświęcenie przyniesie wolność całemu światu.

Zadanie 11.2

P, P

Zadanie 12.

• Kula ziemska nawiązuje do sceny w szpitalu dla obłąkanych, kiedy Doktor – szatan – ukazał bezsensowność postawy Kordiana na przykładzie jednego z szaleńców, któremu wydawało się, że jest Atlasem.

• Samotna postać w białej koszuli nawiązuje do postawy Kordiana, który postanowił sam zabić cara, kiedy spiskowcy zrezygnowali z zamachu na jego życie; motyw odnosi się do indywidualizmu romantycznego, który cechował bohatera.

Zadanie 13.

F, P

Zadanie 14.

Złoty róg jest symbolem pobudzenia do czynu; siły płynącej z jedności Polaków; nadziei na odzyskanie niepodległości; podjęcia walki narodowowyzwoleńczej.

Zadanie 15.

Tak, przedstawiona we fragmencie ocena sytuacji po odzyskaniu niepodległości znajduje potwierdzenie w „Przedwiośniu”. W obydwu tekstach Żeromskiego jest mowa o ostrych kontrastach społecznych i panującej w Polsce nędzy. W „Przedwiośniu” obrazy trudnego życia najuboższych (wegetacja chłopów w Chłodku, sytuacja biedoty miejskiej) sąsiadują z obrazami wystawnego życia bogatych, np. ziemiaństwa w Nawłoci. Ludzie sprawujący władzę nie są zdolni do rozwiązania problemów społecznych.

LUB

Nie, przedstawiona we fragmencie ocena sytuacji po odzyskaniu niepodległości nie znajduje potwierdzenia w „Przedwiośniu”. W swej powieści Żeromski pokazuje także, że Polacy w chwili zagrożenia ze strony Sowietów potrafili się zjednoczyć, by dać odpór wrogowi. Nie można także uznać, że w kraju „wszystko popsute, obniżone, znędzniałe” – nawiązujący do „Pana Tadeusza” opis w Nawłoci pokazuje piękno życia ziemiańskiego i ciągłość tradycji.

Zadanie 16.

Na Umschlagplatzu obok Marka Edelmana przeszło 40 000 ludzi, których załadowano do wagonów i wywieziono do obozu w Treblince. Jego zadaniem było ratowanie spośród nich tych, którzy byli potrzebni w getcie. Doświadczenia z getta przyczyniły się do tego, że po wojnie Edelman został lekarzem – pragnął pomagać chorym, uznając życie ludzkie za wartość najważniejszą. Jako kardiochirurg także ratuje ludzkie życie, ścigając się z Panem Bogiem, który „chce zgasić świeczkę” (do tego motywu odnosi się tytuł utworu).

Matura 2024. Język polski - arkusze CKE

Czytaj więcej

Opinie polityczno - społeczne

Krzysztof A. Kowalczyk: Matura 2024. Skasujmy obowiązkową maturę z języka polskiego. Bo to fikcja

Przyznajmy to wreszcie: nauczyciele języka polskiego ponoszą klęskę, i to od lat. Wystarczy poczytać komunikaty polskich firm i posłuchać wypowiedzi polskich polityków, by się o tym przekonać.

Harmonogram egzaminów maturalnych w 2024 roku

Foto: PAP

Czytaj więcej

Matura i egzamin ósmoklasisty

Wyniki matur: gdzie i kiedy? Podajemy najważniejsze informacje

Matury 2024 zbliżają się wielkimi krokami. Dla tych, którzy zainteresowani są tym, kiedy będą mogli poznać wyniki egzaminu maturalnego i w jakim miejscu będą mogli je odnaleźć, podajemy garść najważniejszych informacji.

Materiał powstał we współpracy z Wydawnictwami Szkolnymi i Pedagogicznymi SA