Była to druga kontrola dotycząca nieodpłatnej pomocy prawnej przeprowadzona przez NIK. Ta z 2018 roku wykazała, że system ten nie gwarantuje równego dostępu do pomocy prawnej na etapie przedsądowym i nie zapewnia efektywnego wydatkowania środków publicznych.
Tym razem kontrolą objęto działania 19 starostw powiatowych w latach 2020-2023. Z ustaleń kontrolerów NIK wynika, że punkty nieodpłatnej pomocy prawnej działały pięć dni w tygodniu przez cztery godzinny dziennie. W każdym punkcie udzielano średnio tylko jednej porady dziennie w czasie do jednej godziny. Jak przy tym zaznaczono, średnia liczba porad znacząco różniła się pomiędzy poszczególnymi powiatami – od 0,4 do 2,1 porady dziennie. "Oznacza to, że potencjał systemu wykorzystywany jest tylko w 25 proc. Biorąc pod uwagę, że od 2019 r. zwiększył się zakres przedmiotowy ustawy o nieodpłatne poradnictwo obywatelskie, to efektywność systemu nie dość, że nie poprawiła się od poprzedniej kontroli NIK, to jeszcze realnie się pogorszyła" - podkreślono w komunikacie.
Z jakich dziedzin prawa udzielono najwięcej nieodpłatnych porad
Udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwa w niemal połowie przypadków dotyczyło prawa cywilnego. Na kolejnym miejscu znalazły się porady z zakresu prawa rodzinnego (ok. 20%), natomiast najrzadziej udzielano porad związanych z działalnością gospodarczą (0,2%). Najczęściej z porad korzystały osoby w wieku 35–45 lat (21,2%). Następną najliczniejszą grupą beneficjentów były osoby w wieku 45–55 lat (18,3%) oraz 65–75 lat (15,9%). Najrzadziej natomiast udzielano porad osobom, które nie ukończyły 18 roku życia (0,2%) oraz miały powyżej 85 lat (0,5%).
Czytaj więcej
Wprowadzenie możliwości udzielania porad zdalnie ma pomóc bardziej równomiernie obciążyć punkty NPP, oraz dać im możliwość specjalizacji. Pojawiają się też obawy, że będzie to nadużywane i doprowadzi do przeciążenia systemu, który już ma problemy.
Ile średnio kosztowało udzielenie jednej porady
W latach 2020 – 2023 (I półrocze) na utrzymanie punktów porad prawnych oraz na honoraria dla prawników wszystkie powiaty w kraju otrzymały z budżetu państwa łącznie 351 mln zł (w tym okresie w badanych jednostkach samorządu terytorialnego było to blisko 15 mln zł).
