Karlowe Wary: Zatuszowana rzeź, dzieci bez uczuć

Najsłynniejsi reżyserzy pokazują filmy w Cannes, Wenecji, Berlinie. Ale festiwal w Karlowych Warach znalazł swoje miejsce wśród ważnych imprez świata.

Ludzie odpowiedzialni za jego program szukają ciekawych obrazów w różnych częściach globu, przede wszystkim jednak skupiają się na tym, co się dzieje w kinie Europy Wschodniej i Środkowej. I znajdują tu mocne filmy, jak nagrodzony Kryształowym Globem „I Do Not Care if We Go Down in History as Barbarians" („Nie przejmuję się tym, czy przejdziemy do historii jako barbarzyńcy").

Romscy niewolnicy

– Człowiek ma zdrową psychikę, jeśli wie, skąd pochodzi, w jakim miejscu jest i dokąd zmierza – mówi twórca filmu Radu Jude. – To zdanie odnosi się również do społeczeństw. Moi rodacy zamiatają trudne chwile swojej historii pod dywan, nie chcą mieć poczucia winy. Ale rumuńskie społeczeństwo nie będzie zdrowe, dopóki uczciwie nie rozliczy się z przeszłością.

Czytaj także: Artyści nie mogą być kukiełkami propagandy

Jude próbuje to robić. W roku 2015 pokazał znakomity „Aferim!", w którym odsłonił epizod handlu romskimi niewolnikami na dawnych ziemiach rumuńskich. Czarno-biała konwencja sprawiała, że film o niesprawiedliwości, korupcji, spychaniu na margines mniejszości oglądało się jak stary sztych. A mimo to „Aferim!" był bardzo współczesny.

W nowym filmie Radu Jude mówi o pamięci i polityce historycznej władz Rumunii, które chcą chwalić się bohaterskimi momentami dziejów, a wykreślać ze zbiorowej świadomości te wstydliwe. Wykorzystuje materiały archiwalne, jakie zebrał do dokumentu „Umarły naród" o masakrze Żydów w Odessie w 1941 r.

W „I Do Not Care if We Go Down in History as Barbarians" młoda reżyserka przygotowuje rekonstrukcję tamtych wydarzeń, chce pokazać, że w zbiorowym mordzie wzięła udział armia rumuńska. „Wielu ludzi myśli, że Rumuni walczyli z nazistami. Walczyli, ale po trzech latach kolaboracji. Wielu ludzi myśli, że nie było Holocaustu i nie deportowano Romów. Nasze dzieci uczą się historii z heroicznych książek i filmów" – mówi artystka przedstawicielowi mera miasta, który chce ocenzurować jej spektakl. „Dlaczego mamy portretować siebie na kolanach? – ripostuje urzędnik. – Pokażmy coś pięknego, po czym widzowie będą bić brawo. Masakra w Odessie? To nie wskrzesi umarłych, a opluje dawne generacje". Skąd my to znamy?

Psychiczny ból

Iwan Twerdowski, uhonorowany nagrodą specjalną za film „Jumpman", bez znieczulenia pokazał dzisiejszą Rosję. Opowiedział historię chłopaka, którego po latach odbiera z sierocińca matka. Tylko po to, by go wykorzystać. Chłopak cierpi na rzadką chorobę: nie czuje bólu. Ma się rzucać pod samochody, żeby potem szajka, w której skład wchodzą prokurator, adwokatka i sędzia, mogła wyłudzać od kierowców wielkie pieniądze. Nie obowiązuje żadne prawo, a w skorumpowanych sądach nie można liczyć na sprawiedliwy wyrok.

Ale Twerdowski opowiada też o miłości. A właściwie jej braku. 13-latek nie czuje bólu fizycznego, ale psychiczny – niekochanego dziecka – jest nie do wytrzymania.

Motyw braku miłości pojawia się również w nagrodzonych za reżyserię „Kawkach na drodze" Słoweńca Olmo Omerzu. 12-letni Hedus i 14-letni Mara kradną samochód, żeby pojechać nim... gdziekolwiek, gdzie będzie fajnie. Zerwać z szarością życia, uciec od obojętności rodziny i otoczenia, od poczucia, że jest się balastem.

Omerzu rysuje portrety dzieciaków, które bez uczuć stwardniały, ale też parszywego świata, gdzie stróż prawa okaże się maszyną wykonującą obowiązki bez krztyny empatii. „Kawki na drodze" powstały w koprodukcji czesko-słoweńsko-polskiej. Polską koproducentką filmu jest Natalia Grzegorzek, a postprodukcję wykonano w DI Factory.