Kiedy można odwołać dyrektora szkoły

Szefa szkoły wybiera w drodze konkursu organ prowadzący daną placówkę, czyli wójt (burmistrz, prezydent miasta), zarząd powiatu lub zarząd województwa. Stanowisko to powierza się na pięć lat szkolnych. Tylko w uzasadnionych przypadkach okres ten można skrócić, jednak nie mniej niż do jednego roku szkolnego. Zasada ta wynika z art. 36a ust. 13 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (dalej: uso). Ma ona zapewnić stabilność zatrudnienia na kierowniczym stanowisku.

Artykuł 38 ust. 1 uso określa z kolei katalog przesłanek, które uzasadniają odwołanie dyrektora. Ustalenie tej listy ma wyeliminować arbitralne rozstrzygnięcia kadrowe organu prowadzącego szkołę. Pozbawienie stanowiska może nastąpić w przypadkach szczególnie uzasadnionych. To jedna z przesłanek pozbawienia funkcji. Organy prowadzące często powołują się na nią w aktach odwołania dyrektora. Analiza orzeczeń wydanych w omawianym zakresie wskazuje, że podstawa ta jest nadużywana. Tylko w nielicznych przypadkach sąd zgodził się z organem prowadzącym co do tego, że faktycznie miał miejsce przypadek szczególnie uzasadniony, który upoważniał do odwołania szefa placówki w trakcie roku szkolnego.

Wymagana jest rozwaga

W myśl art. 38 ust. 1 pkt 2 uso organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierownicze w szkole, w przypadkach szczególnie uzasadnionych – po zasięgnięciu opinii kuratora oświaty – może odwołać go ze stanowiska kierowniczego w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Ocena, czy w konkretnej sprawie zachodzi taka przesłanka, należy niewątpliwie do samorządowca, który zamierza pozbawić nauczyciela dotychczasowej funkcji kierowniczej. Dysponuje on w tym zakresie pewną swobodą. Ocena ta nie może mieć jednak charakteru dowolnego ani arbitralnego (wyrok WSA w Poznaniu z 9 grudnia 2015 r., sygn. akt IV SA/Po 765/15).

Okolicznością, która utrudnia organom zastosowanie art. 38 ust. 1 pkt 2 uso, jest to, że przepis ten ani nie definiuje pojęcia szczególnie uzasadnionego przypadku, ani nie określa katalogu przypadków (stanów) mogących uzasadniać natychmiastowe odwołanie z funkcji dyrektora placówki oświatowej.

Podkreślić jednak należy, że w orzecznictwie powszechnie zwraca się uwagę, że ze względu na gwarancję stabilności zatrudnienia dyrektora szkoły art. 38 ust. 1 pkt 2 uso powinien być rozumiany wąsko i stosowany w sposób wyjątkowo rozważny (por. wyrok NSA z 25 listopada 2015 r., sygn. akt I OSK 1942/15). Aby ułatwić samorządowcom stosowanie art. 38 ust. 1 pkt 2 uso, sądy określiły istotne cechy (elementy) pojęcia szczególnie uzasadnionego przypadku.

Nadzwyczajne sytuacje

Jak wyjaśnił WSA w Opolu w wyroku z 10 listopada 2015 r. (sygn. akt II SA/Op 359/15), o ile podstawy odwołania dyrektora, określone w art. 38 ust. 1 pkt 1 uso, to przypadki zwyczajne (typowe), bazujące na negatywnej jego ocenie, o tyle w art. 38 ust. 1 pkt 2 uso ustawodawca świadomie zawęził zakres stosowania tego przepisu do sytuacji wyjątkowych, nadzwyczajnych i nagłych. Zdaniem opolskiego sądu to nagłe zdarzenie powoduje konieczność niezwłocznego przerwania czynności dyrektora. Szczególny przypadek to także naruszenie prawa przez szefa placówki czy inne jego zachowania (nawet niezawinione), które muszą być na tyle istotne, że mogą prowadzić do destabilizacji jej działalności lub zagrażać interesowi publicznemu.

Mogą to być zatem zarówno przypadki związane z zaniedbaniami w organizacji pracy szkoły i kierowaniu nią, jak i wiążące się z naganną postawą dyrektora poza miejscem pracy. Nie muszą się one jednak pokrywać (choć mogą) z kodeksowymi przyczynami rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia, wskazanymi w art. 52 kodeksu pracy (por. wyrok NSA z 1 września 2010 r., sygn. akt I OSK 933/10).

Przykład

Dyrektorka szkoły podstawowej Maria K. została ukarana mandatem karnym w związku z popełnieniem wykroczenia z art. 119 § 1 kodeksu wykroczeń, tj. za kradzież alkoholu w sklepie. Czyn ten popełniła w obecności wielu świadków. Zdarzenie to zostało negatywnie ocenione przez mieszkańców. Burmistrz odwołał Marię K. ze stanowiska w trybie natychmiastowym. Wskazał w uzasadnieniu zarządzenia, że dyrektor szkoły dopuściła się wykroczenia uwłaczającego godności nauczyciela, przez co naruszyła art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela. Zdaniem organu dalsze zajmowanie przez nią funkcji dyrektora placówki oświatowej godzi w interes szkoły i destabilizuje jej funkcjonowanie (na podstawie wyroku WSA w Białymstoku z 3 marca 2015 r., sygn. akt II SA/Bk 1179/14).

Zachowanie nieetyczne

Z kolei zdaniem NSA wyrażonym w wyroku z 26 maja 2015 r. (sygn. akt I OSK 339/15) szczególnie uzasadniony przypadek to zachowanie nieetyczne, niemoralne, niegodne nauczyciela (dyrektora szkoły). Może to być nawet tylko sytuacja jednorazowa, ale o takim ciężarze gatunkowym, który dyskwalifikuje nauczyciela (dyrektora szkoły) do kierowania szkołą.

Przykład

Dyrektor gimnazjum zlecał w czasie pracy pracownikom placówki wykonywanie remontu prywatnego mieszkania. Zdarzenie to było negatywnie komentowane przez członków grona pedagogicznego gimnazjum, jego uczniów i mieszkańców miejscowości. Burmistrz odwołał dyrektora ze stanowiska w trakcie roku szkolnego. W uzasadnieniu zarządzenia podał, że osoba piastująca stanowisko kierownicze powinna być wzorem dla kadry nauczycielskiej, uczniów i ogółu społeczeństwa. Etyczna postawa dyrektora szkoły to przede wszystkim postępowanie zgodne z prawem i zasadami etyki, jak też dostrzeganie skutków własnych decyzji i ponoszenie za nie odpowiedzialności. Zdaniem burmistrza osoba piastująca to stanowisko powinna wykazać się cechami szczególnymi, adekwatnymi do pełnionych obowiązków i zadań realizowanych przez kierowaną placówkę. Nie odpowiada tym kryteriom zlecanie pracownikom szkoły remontu swojego prywatnego mieszkania. Burmistrz podkreślił, że zdarzenie to negatywnie wpłynęło na ocenę sposobu realizacji zadań przez dyrektora szkoły, i na tzw. odbiór społeczny, czyli szerokie oddziaływanie na lokalną społeczność, co uzasadniało natychmiastową i skuteczną reakcję (na podstawie wyroku NSA z 4 marca 2014 r., sygn. akt I OSK 2853/13).

Uzasadnioną przyczyną odwołania dyrektora szkoły może być reorganizacja tej placówki, z którą związane jest zmniejszenie liczby stanowisk kierowniczych w związku z częściową likwidacją lub przekształceniem organizacyjnym szkoły. Tym bardziej za przypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu art. 38 ust. 1 pkt 2 uso uznać należy całkowitą likwidację szkoły, którą kieruje dana osoba (wyrok SN z 18 lutego 2015 r., sygn. akt I PK 167/14).

Zdarzenia, które uzasadniają odwołanie bez wypowiedzenia w trakcie roku szkolnego, muszą być nagłe (wyjątkowe) i dodatkowo ich zaistnienie musi prowadzić do destabilizacji funkcjonowania szkoły. Tego warunku nie spełnia więc narastający konflikt w szkole między radą pedagogiczną a dyrektorem, a także wotum nieufności nauczycieli wobec szefa placówki. Za szczególnie uzasadniony przypadek nie jest także uznawane sprzeczne z przepisami kodeksu pracy zachowanie wobec podległych pracowników (mobbing). Takie działanie jest bowiem rozciągnięte w czasie (wyroki WSA w Łodzi z 26 listopada 2015 r., sygn. akt III SA/Łd 856/15).

Negatywna ocena

Częstym błędem organów prowadzących jest podawanie, jako szczególnie uzasadnionych przypadków, okoliczności, które są przesłanką odwołania dyrektora na podstawie art. 38 ust. 1 lit.b uso. Przepis ten mówi, że organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierownicze w szkole, odwołuje bez wypowiedzenia nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w razie ustalenia negatywnej oceny pracy lub negatywnej oceny wykonywania zadań wymienionych w art. 34a ust. 2 uso (czyli w zakresie spraw finansowych i administracyjnych) w trybie określonym przepisami w sprawie oceny pracy nauczycieli.

Oznacza to odesłanie do art. 6a ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela, zgodnie z którym oceny pracy dyrektora szkoły oraz nauczyciela, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora szkoły, dokonuje organ prowadzący szkołę w porozumieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny. Szczegółowo procedurę oceny określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 21 grudnia 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (DzU poz. 1538).

Do tego zagadnienia odniósł się WSA w Poznaniu, który w wyroku z 9 grudnia 2015 r. (sygn. akt IV SA/Po 765/15) zauważył, że negatywna ocena działalności dyrektora w zakresie gospodarki finansowej szkoły lub innych zaniedbań dotyczących organizacji pracy szkoły, a zwłaszcza odmienna wizja prowadzenia placówki oświatowej czy też konflikt z organem prowadzącym nie mieszczą się w pojęciu szczególnie uzasadnionych przypadków zawartym w art. 38 ust. 1 pkt 2 uso. I nie uzasadniają odwołania dyrektora szkoły w trybie tego przepisu, gdyż sytuacja ta została uregulowana w art. 38 ust. 1 pkt 1b uso (tak też w wyroku NSA z 11 lutego 2015 r., sygn. akt I OSK 2624/14).

Potrzebna szybka reakcja

Jak wskazał WSA w Opolu w wyroku z 10 listopada 2015 r. (sygn. akt II SA/Op 359/15), odwołanie w szczególnie uzasadnionym przypadku powinno być natychmiastowe lub niezwłoczne w razie zaistnienia zdarzeń (okoliczności) je uzasadniających. Nieograniczoność ram czasowych odwołania dyrektora w omawianym trybie w stosunku do chwili wystąpienia tych szczególnie uzasadnionych przypadków podważałaby sens regulacji zawartej w art. 38 ust. 1 pkt 2 uso.

Opolski sąd podkreślił, że brak szybkiej reakcji organu prowadzącego placówkę na postępowanie dyrektora w sposób naturalny osłabia, a nawet z upływem czasu może znosić, możliwość odwołania go z funkcji. Takie rozumienie art. 38 ust. 1 pkt 2 uso jest właściwe mimo nieokreślenia w nim wprost skutków upływu czasu, jak w art. 52 § 2 k.p. Zatem szczególnie uzasadnione przypadki – w ocenie opolskiego sądu – to takie, które powodują, że nie można czekać z odwołaniem dyrektora, lecz decyzja o pozbawieniu go funkcji kierowniczej musi być podjęta natychmiast, przed zakończeniem okresu, na który został powołany.

Przykład

Burmistrz odwołał Ewę G. ze stanowiska dyrektora gimnazjum. W podstawie prawnej zarządzenia wskazał art. 38 ust. 1 pkt 2 uso. Powołał się na zdarzenie, które miało miejsce dwa lata przed podjęciem decyzji o odwołaniu. Burmistrz wskazał, że dyrektorka dwukrotnie użyła siły wobec niepełnosprawnego ucznia. Wprawdzie zdarzenie to można uznać za szczególnie uzasadniony przypadek, jednak organ prowadzący nie podjął decyzji niezwłocznie po jego wystąpieniu. Nie było zatem podstaw do odwołania dyrektorki na podstawie art. 38 ust. 1 pkt 2 uso (na podstawie wyroku NSA z 26 maja 2015 r., sygn. akt I OSK 339/15).

Zaniedbania po stronie dyrektora szkoły, które mają prowadzić do pozbawienia go funkcji, muszą być wykazane w postępowaniu poprzedzającym podjęcie aktu odwołania oraz znajdować pełne potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym. Aktem tym będzie zarządzenie, gdy organem prowadzącym jest wójt (burmistrz, prezydent miasta), lub uchwała, jeżeli jest nim zarząd powiatu lub województwa (por. wyrok WSA w Gliwicach z 23 lipca 2015 r., sygn. akt IV SA/Gl 436/15, oraz wyrok WSA w Poznaniu z 18 listopada 2015 r., sygn. akt II SA/Po 394/15).

Jak wskazał WSA w Szczecinie w wyroku z 4 listopada 2015 r. (sygn. akt II SA/Sz 557/15), charakter postępowania wyjaśniającego jest podobny do postępowania dyscyplinarnego, dlatego organ prowadzący musi przedstawić dyrektorowi zgromadzony materiał dowodowy, tak aby umożliwić mu zajęcie stanowiska lub ewentualnie zgłosić kontrdowody.

Akt odwołania musi mieć uzasadnienie, w którym należy szczegółowo wskazać zarzucane dyrektorowi nieprawidłowości oraz przekonująco umotywować, na czym polega „szczególne uzasadnienie" danego przypadku i dlaczego w okolicznościach danej sprawy organ skorzystał z przyznanych mu ustawowo kompetencji. Podkreśla się, że braki uzasadnienia aktu odwołania nie mogą być później uzupełniane, np. w odpowiedzi na skargę (por. wyrok NSA z 7 maja 2015 r., sygn. akt I OSK 2987/14).

Zdaniem WSA w Poznaniu, wyrażonym w wyroku z 18 marca 2015 r. (sygn. akt IV SA/Po 873/14), uzasadnienie aktu odwołania nie może ograniczać się tylko do ogólników i wypunktowania bliżej niesprecyzowanych zarzutów. Organ musi omówić wytykane dyrektorowi nieprawidłowości oraz wykazać i szczegółowo umotywować, dlaczego w jego ocenie stwierdzone uchybienia uniemożliwiają dalsze funkcjonowanie placówki, a tym samym są na tyle istotne, że nie pozwalają na wykonywanie obowiązków przez daną osobę, co powinno prowadzić do jej odwołania ze stanowiska dyrektora w trakcie roku szkolnego.

podstawa prawna: art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 2156 ze zm.)

podstawa prawna: art. 6a, art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 191 ze zm.)

Definicja sądowa

Z orzecznictwa wynika, że szczególnie uzasadnione przypadki odwołania dyrektora szkoły to:

- zdarzenia, zachowania (działanie lub zaniechanie), które są wyjątkowe, nadzwyczajne (wykraczające poza działanie rutynowe, codzienne),