W dniu głosowania komisja otwiera lokal o godz. 7.00. Od tej chwili, aż do zakończenia głosowania, w pomieszczeniu, w którym znajduje się urna, stale przebywać musi nie mniej niż 2/3 pełnego składu komisji, w tym jej przewodniczący lub zastępca. Członkowie komisji przez cały czas powinni nosić identyfikatory umieszczone w widocznym miejscu.
Wydawanie kart do głosowania
Przed wydaniem kart do głosowania komisja sprawdza tożsamość wyborcy na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu ze zdjęciem (paszportu, prawa jazdy, legitymacji studenckiej). Może to być także dokument, który utracił ważność, pod warunkiem, że ustalenie tożsamości wyborcy w oparciu o ów dokument nie będzie budziło wątpliwości komisji. Tożsamość wyborcy może również zostać potwierdzona z pomocą aplikacji mobilnej mObywatel.
Potwierdziwszy tożsamość wyborcy, komisja sprawdza, czy wyborca został ujęty w spisie wyborców i czy nie wysłano już do niego pakietu wyborczego.
Składając podpis w spisie wyborców, głosujący poświadcza odebranie kart wyborczych.
Każdy wyborca otrzymać może tylko jeden zestaw kart do głosowania. Komisja ma obowiązek odmówić wyborcy ponownego wydania kart, niezależnie od przyczyn takiego żądania (np. z powodu pomyłkowego wypełnienia karty, zniszczenia jej itp.).
Komisja - na wniosek wyborcy - ma obowiązek objaśnić mu zasady głosowania w wyborach do Sejmu i do Senatu, zgodnie z informacjami umieszczonymi na karcie do głosowania. Wyjaśnienie nie może zawierać elementów agitacyjnych.
Ochrona danych osobowych
Komisja zobowiązana jest do ochrony danych osobowych wyborców ujętych w spisie. Służą temu specjalne osłony na spis, które zabezpieczają dane innych osób podczas potwierdzania przez wyborcę odbioru kart do głosowania. Niestosowanie się do tego obowiązku skutkować może odpowiedzialnością za naruszenie przepisów o ochronie danych osobowych.
Przebieg głosowania
W czasie głosowania komisja zwraca uwagę, by wyborcy głosowali osobiście, zachowując zasadę tajności głosowania. Obowiązkiem komisji jest także zagwarantowanie, by w lokalu wyborczym nikt nie prowadził agitacji wyborczej.
Komisja zwraca również uwagę, aby wyborcy nie wynosili kart do głosowania poza lokal. Gdyby tak się stało, komisja zobowiązana jest do niezwłocznego powiadomienia Policji, oraz opisania tego zdarzenie w protokole.
Do obowiązków komisji należy dopilnowanie, by wyborcy nie wrzucali do urny niczego poza kartami do głosowania. Jeśli tak się stanie - również i to zdarzenie musi być odnotowane w protokole wyborczym.
Urna w lokalu wyborczym powinna być ustawiona w takim miejscu, aby przez cały czas głosowania była widoczna dla członków komisji, mężów zaufania, obserwatorów społecznych oraz obserwatorów międzynarodowych.
Lokale wyborcze otwarte będą od godziny 7.00 do godziny 21.00 (za granicą oraz na polskich statkach morskich w tych samych godzinach czasu lokalnego ).
Przed otrzymaniem karty do głosowania, wyborcy zobowiązani są do okazania członkom obwodowej komisji wyborczej dokumentu potwierdzającego tożsamość, oraz złożenia podpisu na spisie wyborców.
Każdy wyborca powinien głosować w miejscu za osłoną, gwarantującą tajność głosowania.
W każdym lokalu wyborczym powinny znajdować się: godło państwowe, urna (przezroczysta) oraz miejsca za osłoną zapewniające tajność głosowania. W miejscach za osłonami umieszczony powinien być plakat informujący o sposobie głosowania i warunkach ważności głosu.
W widocznym miejscu w lokalu wyborczym znajdować się powinny obwieszczenia i informacje m.in. o numerach i granicach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych, zarejestrowanych listach kandydatów na posłów i senatorów, numerach tych list i skrótach nazw komitetów.
Członkowie komisji w lokalu wyborczym nie mogą prowadzić agitacji na rzecz któregokolwiek z kandydatów, nie mogą też nosić plakietek sugerujących, jaki komitet wyborczy reprezentują.
W lokalu wyborczym oraz na terenie budynku, w którym mieści się lokal, nie można umieszczać haseł, ulotek oraz innych materiałów o charakterze agitacyjnym.
Osoby, które chcą sprawdzić, w jakim miejscu mogą głosować lub który lokal przystosowany jest dla wyborców niepełnosprawnych, mogą skorzystać z wyszukiwarki obwodów głosowania, dostępnej na stronach internetowych urzędów gmin (dzielnic).
Przerwa w głosowaniu
Jedynie nadzwyczajne wydarzenia, jak np. katastrofa budowlana w lokalu wyborczym, mogą być powodem przerwy w głosowaniu. Nie są nadzwyczajnymi wydarzeniami sytuacje o charakterze techniczno-organizacyjnym jak np. brak właściwej pieczęci, zgubienie kluczy do budynku lub lokalu, czy też zapełnienie się urny.
Koniec głosowania
O godzinie 21.00 komisja zamknie lokal, acz wszyscy, którzy przybędą do lokalu przed jego zamknięciem, będą mogli oddać głos.
Po zakończeniu głosowania w lokalu mogą przebywać wyłącznie członkowie komisji, mężowie zaufania, obserwatorzy społeczni i międzynarodowi.
Gdy lokal wyborczy zostanie zamknięty, a na jego terenie nie będzie już głosujących, komisja przystąpi do ustalenia wyników głosowania w obwodzie, sporządzi protokół i wywiesi go w miejscu łatwo dostępnym dla wyborców.
Obserwatorzy społeczni , mężowie zaufania
W trakcie głosowania, oraz po jego zakończeniu w lokalu wyborczym przebywać mogą obserwatorzy społeczni i mężowie zaufania. Jakie są ich prawa i obowiązki?
Mąż zaufania lub obserwator społeczny mają prawo:
- przebywać w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania, głosowania, liczenia głosów i sporządzania protokołów, oraz wprowadzania danych do systemu komputerowego
- nagrywać i fotografować czynności obwodowej komisji wyborczej przed rozpoczęciem i po zakończeniu głosowania oraz nagrania te rozpowszechniać
- otrzymać kopię protokołu obwodowej komisji wyborczej z wynikami głosowania.
Mąż zaufania ma także prawo być obecnym przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do komisji wyższego szczebla. Może też wnosić do protokołu swoje uwagi. Tych dwóch uprawnień nie mają jednak obserwatorzy społeczni!
Mąż zaufania lub obserwator społeczny powinien pojawić się w lokalu wyborczym wraz z rozpoczęciem pracy komisji i sprawdzić, czy:
- żaden z członków komisji nie znajduje się pod wpływem środków odurzających
- komisja przeliczyła i ostemplowała karty do głosowania
- w lokalu wyborczym nie znajdują się materiały stanowiące agitację wyborczą
- członkowie komisji sprawdzają dokumenty tożsamości głosujących
- wyborcy wrzucają karty do głosowania do urny
- w lokalu wyborczym zawsze obecnych jest co najmniej 2/3 członków komisji, w tym jej przewodniczący lub zastępca
- komisja punktualnie otworzyła i zamknęła lokal wyborczy
- nikt z członków komisji nie próbował dorzucać kart wyborczych do urny lub kart wyjętych z urny celem ich przeliczenia.
Mąż zaufania lub obserwator może następnie sprawdzić, czy:
- nikt nie próbuje ukryć niewykorzystanych kart do głosowania
- podczas liczenia głosów członkowie komisji nie mają w rękach długopisów, ołówków lub innych przedmiotów.
Mąż zaufania lub obserwator społeczny powinien:
- nosić plakietkę z imieniem i nazwiskiem, funkcją oraz nazwą (ale nie znakiem graficznym!) organizacji, którą reprezentuje.
- stosować się do poleceń przewodniczącego komisji.
Mąż zaufania lub obserwator społeczny nie może:
- wykonywać czynności członka komisji
- pomagać wyborcom w głosowaniu.
Ważność głosu
Wyborca głosuje stawiając znak „x" na liście kandydatów w kratce znajdującej się po lewej stronie nazwiska wybranego przez siebie kandydata. Znak „x" to dwie przecinające się linie w obrębie kratki, a zatem może to być także np. znak „+" (plus).
Głos jest ważny, gdy:
1) wyborca postawił znak „x" na jednej liście, ale przy nazwisku dwóch lub więcej kandydatów. Tak oddany głos zalicza się kandydatowi, który jest wyżej na liście;
2) wyborca postawił znak „x" tylko przy nazwisku skreślonego kandydata. Tak oddany głos jest głosem oddanym na listę, bez wskazania pierwszeństwa do uzyskania mandatu;
3) wyborca postawił znak „x" przy nazwisku skreślonego kandydata oraz postawił znak „x" przy nazwisku innego kandydata, ale z tej samej listy. Głos taki zostanie zaliczony temu kandydatowi, który nie jest skreślony;
4) wyborca postawił znak „x" przy nazwisku kandydata skreślonego z jednej listy, np. listy A, i postawił znak „x" przy nazwisku kandydata z innej listy, np. listy B. W takim przypadku należy uznać, że głos został oddany na nieskreślonego kandydata z listy B;
5) wyborca postawił znak „x" przy nazwisku kandydata z unieważnionej listy, np. listy C i postawił znak „x" przy nazwisku kandydata z innej (ale tylko jednej) listy, np. listy D. Głos taki będzie oddany na kandydata z listy, której rejestracja nie została unieważniona, czyli listy D.
Głos jest nieważny, gdy:
1) wyborca postawił znak „x" przy nazwiskach dwóch lub większej liczby kandydatów z różnych list, na przykład postawił znak „x" przy nazwisku lub nazwiskach kandydatów z listy A, listy B i z listy D;
2) wyborca nie postawił znaku „x" przy nazwisku żadnego z kandydatów;
3) wyborca postawił znak „x" tylko przy nazwisku kandydata z listy, która została unieważniona.
Wszelkie dopiski na karcie do głosowania, komentarze lub rysunki nie mają wpływu na ważność głosu. Jeśli tylko wyborca postawi znak „x" lub „+" w kratce przy nazwisku kandydata, głos będzie uznany za ważny. Na ważność głosu nie ma również wpływu to, czy linie znaków „x" lub „+" wyszły poza kratkę.
Ustalenie wyników głosowania w obwodzie
Po zakończeniu głosowania, obwodowa komisja wyborcza przystępuje do ustalenia wyników: określa liczbę wyborców uprawnionych do głosowania, sprawdza, ilu wyborcom wydano karty, przelicza karty wyjęte z urny ustalając, które głosy były ważne, a które nieważne (i z jakiej przyczyny). Ponadto komisja ustala, ile ważnych głosów oddano na poszczególne listy oraz poszczególnych kandydatów. Wszystkie te liczby komisja wpisuje do protokołu głosowania na posłów, oraz protokołu głosowania na senatorów.
Wypełniony protokół komisja przekazuje okręgowej komisji wyborczej.
Ogłoszenie wyników
Kopię protokołu - zabezpieczoną przed wpływem warunków atmosferycznych, np. deszczu lub śniegu - komisja wywiesza w miejscu ogólnodostępnym dla zainteresowanych w taki sposób, aby każdy, w tym osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich, bez problemu mogły go odczytać.
Ustalanie wyników wyborów
Okręgowa komisja wyborcza - w oparciu o protokoły obwodowych komisji wyborczych - ustala wyniki głosowania i sporządza protokół głosowania w danym okręgu.
Wyniki głosowania za granicą i na polskich statkach morskich muszą być przesłane w ciągu 24 godzin od zakończenia głosowania za granicą i na statkach, przy czym wyniki z głosowania za granicą przesyłane są do Okręgowej Komisji Wyborczej w Warszawie, natomiast wyniki z głosowania na polskich statkach morskich przesyłane są do okręgowej komisji wyborczej właściwej ze względu na siedzibę armatora.
Protokoły okręgowych komisji wyborczych przekazywane są następnie do Państwowej Komisji Wyborczej. PKW ustala, które listy kandydatów na posłów uczestniczą w podziale mandatów, a więc które z list otrzymały co najmniej 5% ważnych głosów w skali kraju lub 8% w przypadku koalicji wyborczych. Następnie PKW przekazuje te informacje okręgowym komisjom wyborczym, które - dokonawszy podziału mandatów - ponownie przekazują protokoły do PKW.
Na ich podstawie, PKW ogłasza wyniki wyborów w Dzienniku Ustaw oraz podaje je do wiadomości publicznej.
Ważność wyborów
Protesty wyborcze
Protest wyborczy przeciwko ważności wyborów do Sejmu lub/i Senatu wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez PKW w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Protest powinien zawierać zarzuty oraz potwierdzające je dowody.
Sąd Najwyższy - w przeciągu 90 dni od dnia wyborów - rozstrzyga o ich ważności lub nieważności.
W przypadku stwierdzenia nieważności wyborów w danym okręgu lub stwierdzeniu nieważności wyboru danego posła lub senatora, należy przeprowadzić czynności wyborcze określone uchwałą Sądu. Co ważne, czynności te przeprowadza się wyłącznie na terytorium kraju.
Wsparcia w przygotowaniu słowniczka udzielili partnerzy oraz podmioty zaangażowane we wsparcie strony wybieramswiadomie.pl, a także wiep.pl, Związek Powiatów Polskich, Związek Województw RP, Związek Gmin Wiejskich, „Rzeczpospolita", PKN Orlen. Treści haseł przygotowała Beata Tokaj.
