Praca w kancelarii bez pensji przekreśliła prawo do wpisu na listę adwokatów - wyrok NSA

Prawo dopuszcza wpis na listę adwokatów bez wymogu odbywania aplikacji i podchodzenia do egzaminu zawodowego, osoby, które posiadają stopień naukowy doktora nauk prawnych oraz w okresie 5 lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów, łącznie przez okres co najmniej 3 lat wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej (art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. B Prawo o adwokaturze).

Z tej możliwości chciała skorzystać Cecylia M. (imię fikcyjne). Do wniosku dołączyła m.in. notarialnie poświadczoną kopię umowy o patronacie i zatrudnieniu na zasadach wolontariatu, zawartej z kancelarią adwokacką na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze godzin, bez wynagrodzenia, w zamian za umożliwienie praktycznego szkolenia i odbywania praktyki związanej bezpośrednio ze świadczeniem pomocy prawnej przez patrona oraz oświadczenie o zwolnieniu umowy o wolontariacie z wszelkich opłat skarbowych i podatków.

Okręgowa Rada Adwokacka we Wrocławiu odmówiła wpisu, uznając, że kandydatka nie spełnia określonych w art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b p.o.a. przesłanek wpisu na listę adwokatów, bowiem nie wykazała, iż legitymuje się trzyletnim okresem wykonywania czynności określonych w ustawie – Prawo o adwokaturze. ORA wskazała, że wymóg legitymowania się odpowiednią praktyką w zawodzie jest spełniony wówczas, gdy praktyka ta ma charakter odpłatny, a umowa została zgłoszona w drodze deklaracji do właściwego urzędu skarbowego i odprowadzono od niej należny podatek.

Uchwałę podtrzymało Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej. Natomiast obie uchwały uchylił Minister Sprawiedliwości. Jego zdaniem w art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. B ustawodawca, dopuszczając możliwość wykonywania wymagających wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej na podstawie umowy cywilnoprawnej, nie przesądził o tym, czy muszą to być umowy o charakterze odpłatnym, czy nieodpłatnym, w związku z czym umowy te mogą cechować się zarówno odpłatnością, jak i mieć charakter nieodpłatny.

Innego zdania był Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, który wytknął, że w argumentacji Ministra Sprawiedliwości brak jest spójności, skoro twierdzi, że art. 68 ust. 3 Prawa o adwokaturze ma jedynie charakter formalny, a równocześnie nie wskazał, jakimi dowodami ma być wykazane istnienie przesłanek uprawniających do ubiegania się o wpis, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia osoby ubiegającej się o wpis, aby miała przejrzystość obowiązujących reguł.

Zdaniem WSA, zasadne jest także odwoływanie się przez Prezydium NRA przy ocenie relacji między osobą wykonującą czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej a adwokatem/radcą prawnym (bez względu czy praca jest wykonywana w kancelarii indywidualnej czy spółce) jako odpowiadających patronatowi w rozumieniu art. 76 ust. 1, 4 i 5 Prawa o adwokaturze.

Ponadto, w ocenie WSA Minister nie wykazał, jakiego rodzaju umowa zwalniałaby od opodatkowania. Sąd wskazał przy tym, że kandydatka do palestry sama podjęła decyzję o nieprzedstawieniu umowy zawartej z adwokatem – Urzędowi Skarbowemu, co słusznie zdaniem organów samorządu miało wpływ na ocenę tej umowy w kontekście spełnienia warunków z art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. B.

W skardze kasacyjnej Minister wskazał na błędną wykładnię dokonaną przez WSA, polegającą na przyjęciu, iż ustawodawca uwarunkował uznanie umowy, na podstawie której wnioskujący o wpis na listę adwokatów nabywa praktykę zawodową, od jej odpłatności, mimo iż wymóg taki nie został wskazany wprost w przepisie art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b p.o.a., a jednocześnie przepis art. 735 k.c. dopuszcza możliwość świadczenia umowy bez otrzymywania wynagrodzenia, przy czym utrwalone orzecznictwo administracyjne wskazuje na ekwiwalentność takiej umowy, jeżeli osoba nieodpłatnie wykonująca umowę zdobywa doświadczenie i podnosi kwalifikacje,

Rozpatrujący skargę kasacyjną, Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 29 sierpnia 2017 roku (sygn. akt II GSK 3165/15) wskazał, że art. 66 ust. 1 Prawa o adwokaturze określa przesłanki warunkujące zwolnienie z obowiązku odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego, a dla dokonania wpisu na listę adwokatów konieczne jest złożenie wniosku wraz z dokumentami, których katalog został szczegółowo podany w art. 68 ust. 3. – Innymi słowy osoba ubiegająca się o wpis na listę adwokatów bez konieczności odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego ma ustawowo określony obowiązek w zakresie wykazania przesłanek warunkujących realizację tego uprawnienia. Braki w tym zakresie nie dają podstaw do uznania, że osoba występująca o wpis na listę adwokatów wykazała, iż opisane wyżej warunki spełniła – wyjaśnił sąd.

Jak przy tym zaznaczono, nie chodzi tutaj o wprowadzenie dodatkowych przesłanek materialnoprawnych, ale o przedstawienie wymaganych prawem dokumentów, które dają właściwym organom samorządu adwokackiego możliwość zweryfikowania spełnienia przez wnioskodawcę opisanych wyżej przesłanek.

- Tak więc sytuacja, w której strona składając wniosek o wpis na listę adwokatów załącza do wniosku umowę cywilnoprawną bez oświadczenia o złożeniu deklaracji do właściwego urzędu skarbowego oraz zapłaceniu podatku wynikającego z takiej umowy, nie odpowiada wymogom, jakie zostały nałożone przez ustawodawcę na osoby ubiegające się o wpis na listę adwokatów – stwierdził NSA.