Naśladowanie Camerona prowadzi donikąd

Jarosław Kaczyński znalazł się w sytuacji, w jakiej David Cameron był przed czterema laty.

Wówczas brytyjski premier zdecydował się na rozpisanie zdawałoby się z góry wygranego referendum o członkostwie kraju w Unii, aby utrzymać eurosceptyków w Partii Konserwatywnej i nie oddać władzy. Skutki dla Wielkiej Brytanii okazały się tragiczne. Dziś prezes PiS również idzie na ustępstwa wobec wrogiej Brukseli frakcji w swojej partii, byle pozostać u władzy. Jeśli nie zmieni zdania, przejdzie do historii jako grabarz przynależności Polski do Zjednoczonej Europy.

Wtajemniczeni wiedzieli o tym od dawna, ale dopiero podwójne weto Andrzeja Dudy 24 lipca uświadomiło szerokiej opinii publicznej, jak głęboko podzielone jest Prawo i Sprawiedliwość w fundamentalnej kwestii stosunku do Unii.

Prezydent kierował się wieloma względami, ale z pewnością wziął też pod uwagę ostry sprzeciw w sprawie reformy Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa przez Unię Europejską i Stany Zjednoczone. Uznał, że przebudowa wymiaru sprawiedliwości jest ważna, ale jeszcze ważniejsze jest pozostanie Polski w strukturach świata zachodniego. Dla niego PiS powinien być więc czymś na kształt bawarskiej CSU, ugrupowaniem zdecydowanie konserwatywnym i promującym silną pozycję państwa narodowego, ale które jednak nie przekracza czerwonej linii, jaką jest otwarty konflikt z Brukselą.

Ale ta strategia wywołała bardzo gwałtowną reakcję wielu prominentnych polityków PiS na czele z ministrem sprawiedliwości Zbigniewem Ziobrą. Pojawiły się słowa o „głębokim błędzie", „zablokowaniu dobrej zmiany", wręcz „zdradzie". To narracja podzielana przez ugrupowania skrajnej prawicy na Zachodzie, w tym francuski Front Narodowy. I raczej nieprzypadkowa: już wcześniej Ziobro wraz z szefem MSZ Witoldem Waszczykowskim postawili na ostrzu noża inny konflikt z Unią: o Trybunał Konstytucyjny. A już po wecie prezydenta minister środowiska Jan Szyszko otworzył kolejny front konfrontacji z Unią, odmawiając wykonania nakazu Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości o wstrzymaniu wycinki Puszczy Białowieskiej, do czego nie posunął się żaden kraj członkowski w 65-letniej historii luksemburskiego sądu.

To stawia Kaczyńskiego przed trudnym dylematem. Czy próbować utrzymać jedność partii tak długo, jak się da za cenę coraz ostrzejszego konfliktu z Brukselą? Czy też uznać, że najbardziej radykalni politycy nie mają w niej miejsca i ryzykując przedterminowe wybory, a może nawet utratę władzy, doprowadzić do ich marginalizacji w PiS?

Prezes chyba nie podjął jeszcze w tej sprawie decyzji. Najwyraźniej się waha. W przeszłości wielokrotnie zapewniał, że nie chce wyjścia kraju z Unii, ale jednocześnie zaraz po objęciu władzy w 2015 r. doprowadził do otwartej konfrontacji z Brukselą w sprawie uchodźców, co nadało ton całej europejskiej polityce rządu. O samym wecie Dudy Kaczyński mówił co prawda, że to „błąd", ale „jednorazowy", który nie przekreśla dalszej współpracy. Przed wyjazdem na wakacje rozpętał spór o odszkodowania od Niemiec, ale znów nie jest jasne, czy zależy mu tylko na odwróceniu uwagi opinii publicznej od sporu wewnątrz PiS, czy też chce wejścia w realny konflikt z ostatnim poważnym sojusznikiem Polski w Unii. Sygnały postawy Kaczyńskiego są więc sprzeczne.

Mit imperium

Na początku 2013 r. Cameron również się wahał. W końcu uznał, że pogodzi ogień z wodą, zachowa zarówno jedność torysów, jak i proeuropejski kurs polityki rządu. A nawet doprowadzi do marginalizacji populistycznej Partii Niepodległościowej Zjednoczonego Królestwa (UKIP) Nigela Farage'a. Magicznym na to sposobem miało być referendum, które, jak był przekonany brytyjski premier, skończy się spektakularną porażką zwolenników brexitu. W końcu taka pokerowa zagrywka udała się Cameronowi przynajmniej dwukrotnie: w 2014 r., gdy wygrał inne referendum w sprawie niepodległości Szkocji, i rok później, gdy ponownie wygrał wybory mimo prowadzonej wcześniej bardzo ostrej polityki zaciskania pasa.

Za trzecim razem Cameron jednak przegrał, i to z powodów, które brzmią znajomo w dzisiejszej Polsce. Nie docenił frustracji tej części Brytyjczyków, którzy nie skorzystali na integracji. Zapomniał też o tęsknocie za wielkością kraju, który kiedyś był światową potęgą. I nie zrozumiał, że „twardą polityką" nie uzyska znaczących ustępstw Brukseli przed referendum, bo mnożenie wyjątków dla Brytyjczyków w końcu doprowadziłoby do rozpadu samej Wspólnoty.

Dziś w Polsce twardy elektorat PiS także w znacznym stopniu składa się z osób, które słusznie lub nie czują się przegranymi transformacji, „polityka godnościowa" gra na sentymencie do czasów, gdy nie było globalizacji, a Polska uważała się przynajmniej za mocarstwo regionalne, zaś rząd wierzy, że „polityka wstawania z kolan" wymusi na Unii wciąż trudne do zdefiniowania ustępstwa.

Kaczyński co prawda nie rozpisze referendum w sprawie członkostwa w Unii, ale logika prowadzonej przez niego polityki może doprowadzić do punktu, w którym znalazła się Wielka Brytania wieczorem 23 czerwca ubiegłego roku: na drodze do wyjścia ze Wspólnoty, z której nie ma już odwrotu. To widać wyraźnie po przebiegu trwającego już półtora roku sporu o Trybunał Konstytucyjny. W pewnym momencie eskalacja poszła tak daleko, że konflikt, który jeszcze wiosną ubiegłego roku dało się bez trudu rozwiązać polubownie (i przy spełnieniu celów politycznych PiS), dziś może się już chyba tylko skończyć wnioskiem Komisji Europejskiej do Rady UE o pozbawienie Polski prawa głosów w Unii. I nawet jeśli Niemcy na razie nie pozwolą na podjęcie takiej decyzji, szkody w relacjach Warszawy i Brukseli będą zupełnie niewspółmierne do początkowej stawki sporu.