Rzecznik SN: Skarga nadzwyczajna jest potrzebna, ale wymaga poprawy

Od czwartku nie będzie można składać już skarg nadzwyczajnych od wyroków wydanych w latach 1997-2018? Czy rzeczywiście warto rezygnować z tej możliwości?

To pytanie powinno być kierowane do polityków, to oni uchwalali przepis pozwalający na zaskarżanie tych wyroków i to oni następnie przedłużyli - zgodnie, mimo ostrości istniejących podziałów politycznych - ten okres. Natomiast rozwiązanie takie jest niewątpliwie wyjątkiem od reguły, dlatego jego ograniczenie w czasie jest potrzebne dla stabilności systemu. Sprawy takie stanowiły ok. 23 proc. wszystkich skarg nadzwyczajnych, jest to zatem grupa zauważalna choć nie dominująca.

Pomysłodawcy wprowadzenia skargi nadzwyczajnej przekonywali, że pomoże ona w uzdrowieniu polskiego wymiaru sprawiedliwości.

Chodziło raczej o zapełnienie luki w możliwości kontroli konstytucyjności orzeczeń sądowych. W 1997 r. Konstytucja wprowadziła instytucję skargi konstytucyjnej, na podstawie której do TK można było zaskarżyć niekonstytucyjność przepisu, na podstawie którego sąd wydał wyrok. Nie można jednak skargą konstytucyjną zaskarżyć samego wyroku, który narusza Konstytucję, ale wydany jest na podstawie zgodnego z nią przepisu. Zwracano na to uwagę zarówno w doktrynie, jak i w uchwałach TK i skarga nadzwyczajna miała tę właśnie lukę zapełnić. Ponieważ kontrola nadzwyczajna dotyczy kontroli orzeczeń, a nie norm prawnych, prowadzona jest ona nie w TK ale w SN.

Czy według Pana instrument ten wypełnia to zadanie?

Doświadczenia kontroli nadzwyczajnej pokazują, że jest to instrument nadzwyczaj potrzebny. Podkreśla to chociażby RPO. Z całą pewnością wymaga jednak jeszcze dodatkowego „kalibrowania” – powinien zostać nieco poprawiony, co jest normalne w przypadku nowych instytucji prawnych.

Jakich spraw dotyczą najczęściej skargi nadzwyczajne rozstrzygane przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN?

Są to wszelkie sprawy rozpoznawane w sądach powszechnych, jednak da się wskazać również kilka kategorii, w których skargi były szczególnie częste. Po pierwsze chodzi o sprawy konsumenckie, w których sądy nie stosowały regulacji unijnego prawa konsumenckiego lub sprawy dotyczące lichwy. Inna grupa to sprawy spadkowe, w których zapadły dwa różne postanowienia o nabyciu spadku, co skutecznie blokowało możliwość dysponowania majątkiem przez spadkobierców i dopiero skarga nadzwyczajna pozwala rozciąć taki węzeł gordyjski.

Czytaj więcej

W sądzie i w urzędzie

Schorowany emeryt musi spłacać przedawniony dług. Jest skarga nadzwyczajna

Rzecznik praw obywatelskich złożył skargę nadzwyczajną w sprawie schorowanego emeryta, który po wyroku sądu ma zajęte świadczenie ZUS.

Czy często dochodzi do uwzględnienia takich skarg?

Skargę nadzwyczajną wnosić mogą jedynie uprawnione do tego podmioty, które dokonują wstępnej ich oceny. Dlatego do SN trafiają sprawy wstępnie wyselekcjonowane. Posługując się pewnym zaokrągleniem można stwierdzić, że uwzględnianych jest na różne sposoby nieco ponad połowa rozpoznawanych skarg.