Dlaczego ludzie „ćpają” od zawsze? „Na prochach" w Teatrze Syrena

O zarabianiu na uśmierzania bólu, a de facto uzależnianiu i zabijaniu pacjentów, na czym koncerny farmaceutyczne zarobiły miliardy dolarów, zrobiono już kilka seriali i dokumentów. Co polskie libretto w Syrenie wniesie do sprawy?

Ten temat i problem był już rzeczywiście wielokrotnie opisywany i filmowany, jednak Polsce wciąż nie jest tak powszechnie znany jak w Stanach Zjednoczonych, dlatego Jacek Mikołajczyk, autor libretta, postanowił się z nim zmierzyć na deskach teatru. Myślę, że to pierwszy na świecie spektakl o rodzinie Sacklerów – u nas nazywanych Barkerami, i epidemii, którą wywołali, oferując pseudolek OxyContin, małą tabletkę przeciwbólową, która zabiła ponad pół miliona osób, a kilkadziesiąt milionów uzależniła. Nasz spektakl przybliża tę historię, ale przede wszystkim opowiada o świecie, w którym tabletka jest powszechnym panaceum na kłopoty. O bezrefleksyjności nas wszystkich, którzy chcąc swoje problemy „uleczyć”, łykają prochy, nie zdając sobie sprawy z konsekwencji. Ale też przy użyciu atrakcyjnej formy teatralnej chcemy opowiedzieć o starej jak świat zależności kat–ofiara.

Robert Talarczyk, reżyser „Na prochach" w Teatrze Syrena w Warszawie

Foto: Mat.Pras./Przemysław Jendroska/Teatr Syrena

Czy spektakl jest podyktowany również lekomanią i rosnącym uzależnieniem od narkotyków Polaków?

Pewnie wielu z nas czytało o fentanylu, narkotyku, który zamienia małe miejscowości również w Polsce w krainy zombie, gdzie po ulicach ludzie uzależnieni od tego specyfiku krążą jak potwory z filmów katastroficznych. To jest problem, który dotyczy nas. Tu i teraz. Wiele rodzin w Polsce musi się z nim mierzyć. Dlatego uważam, że nasz spektakl może być również jakąś formą nie tylko przybliżenia tego problemu, ale też spojrzenia na niego od środka. I być może spełni rolę terapeutyczną, bo po spektaklach Syrena planuje spotkania z psychiatrami i psychologami zajmującymi się uzależnieniami.

W kierowanym przez pana Teatrze Śląskim Arek Jakubik wyreżyserował „Skazanego na bluesa” o dramacie Ryszarda Riedla. Powody uzależnień się zmieniają czy winna jest ludzka natura, życie?

Ludzie „ćpają” od zawsze. Polska heroina, którą brał Riedel i która ostatecznie go zabiła, jest opioidem. Silną substancją uzależniającą, która jest w wielu lekach, również takich jak OxyContin i jemu podobnych. Dzisiejszy świat promujący tezę, że na wszystko jest lek, na każdy ból i każdy problem, ułatwił zadanie koncernom farmaceutycznym. Prawie każdy z nas codziennie łyka jakieś prochy. Często nie czytając ulotki. Tabletki na bezsenność, migrenę, bóle stawów, depresję są powszechnie stosowane, a wiele z nich uzależnia. Sami jesteśmy sobie winni tej epidemii fałszywego szczęścia. I chyba przede wszystkim o tym jest spektakl „Na prochach”.

O wielkim bólu związanym z utratą dziecka jest pana znakomity spektakl „Godej do mnie”, grany w hotelowych lokalizacjach. W dialogach, monologach, ale i interakcjach zaczepiających widzów porusza pan sekrety małżeństw, zdrad i pojednań. Co po wielu spektaklach dał panu ten tytuł, jakie są reakcje widzów?

To spektakl bardzo intymny, oparty na bezpośrednim kontakcie z widzem, bo grany w scenerii pokoju hotelowego, z którego nie ma ucieczki. Trzeba tę małżeńską traumę wysłuchać i przeżyć do końca. Ilekroć jestem na spektaklu, oglądam reakcje widzów. I to jest fascynujące. Obok wzruszenia pojawia się refleksja: „Tak, to moja historia”, „Też przeżyłam coś podobnego” albo wręcz takie reakcje: „Uda wam się! Nam się udało”. Przypomnę, że to opowieść o małżeństwie, które przeżywa traumę po stracie dziecka i próbuje z różnym skutkiem odbudować swój związek. Dla mnie to doświadczenie wykraczające daleko poza teatr.

Kiedy film?

Zaplanowaliśmy zdjęcia na sierpień. Złożyliśmy wniosek do PISF-u. Trzymajmy kciuki.

Kierowany przez pana Teatr Śląski zarówno tytułami, jak i przywiązaniem do języka śląskiego, pielęgnuje tradycje regionu. Co uważa pan za najważniejsze osiągnięcia, włączając w to nową premierę „Tkoczy” Mai Kleczewskiej?

To chyba nie jest pytanie do mnie. Trzeba spytać naszych widzów, czy nasz teatr jest ich miejscem spotkań, wzruszeń, refleksji. Konsekwentnie staram się realizować program z realizatorami o klasie i umiejętnościach najwyższej proby, takich jak Jan Klata, Maja Kleczewska, Agata Duda-Gracz, Marcin Wierzchowski czy Małgorzata Bogajewska. Chodzi o to, żeby pojawiały się współczesne tematy oraz klasyka, która rezonuje ze współczesnością. I przede wszystkim śląskość jako coś, co może być sposobem na artystyczny i społeczny opis rzeczywistości za oknem. Myślę, że wysoka frekwencja jest dowodem na to, że obraliśmy słuszną drogę.

Również w stołecznym Studio gra pan „Byka” Twardocha. Jak to jest być Ślązakiem i polską gwiazdą, rozpiętą między tradycją a chęcią wyzwolenia się z niej?

„Byk” w Studio jest dla mnie wielką radością i wyzwaniem, bo tam grają i grały naprawdę wielkie gwiazdy. Ja się do nich nie zaliczam. Jestem prostym facetem ze Śląsku, który bawi się w teatr i czasem udaje mu się ze sceny powiedzieć kilka istotnych rzeczy. Między innymi o swojej skomplikowanej tożsamości, słowami Twardocha, ale też moimi, i słowami Romana Osadnika, dyrektora Teatru Studio, który należy do tego samego plemienia co Twardoch i ja. To on zaprosił ten tytuł do swojego teatru. Również dlatego, że jest Ślązakiem.

Co przygotowuje pan ze Szczepanem Twardochem w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie?

W kwietniu rozpoczynamy próby premierowego tekstu Szczepana, napisanego specjalnie dla Teatru im. Słowackiego. Obaj będziemy reżyserować, tak jak w przypadku „Byka”. Reszta jest milczeniem. Na razie…

Pośmiał się pan ze stereotypów śląskich w filmie „Zgon przed weselem” w Netfliksie?

Cóż, czasem wykorzystuję swój nabyty drogą edukacji zawód na planie filmowym. Cieszę się, że ten film jest w dziesiątce najchętniej oglądanych propozycji Netfliksa na świecie.