Kto sprawuje nadzór nad strażą gminną

Wymagania związane z utworzeniem i funkcjonowaniem straży gminnej (miejskiej) ustalono w ustawie o strażach gminnych (dalej u.s.g.). W razie podjęcia w gminie decyzji o utworzeniu straży, rada gminy tworzy straż po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) Policji, o czym zawiadamia wojewodę (art. 2 u.s.g.). Natomiast zasady sprawowania nadzoru nad strażą określa art. 9 u.s.g. Przewidziano w nim, że nadzór nad działalnością straży należy zasadniczo do wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Jednak nadzór nad strażą w zakresie:

- wykonywania uprawnień, o których mowa w art. 12 u.s.g. (m.in. legitymowania osób, dokonywania kontroli osobistej),

- użycia broni palnej i środków przymusu bezpośredniego oraz

- ewidencji etatów, wyposażenia i wyników działania straży (art. 9a ust. 1 u.s.g.)

– sprawuje wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego (stołecznego) Policji działającego w jego imieniu.

Działania straży, które podlegają nadzorowi wojewody, zostały wyszczególnione w >tabeli.

W uchwale rady gminy nie można modyfikować zasad nadzoru nad działalnością straży określonych w przepisach u.s.g. (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z 29 maja 2017 r., znak PN.4131. 152.2017, Dz.Urz. woj. warmi. z 2017 r. poz. 2556). W art. 20 u.s.g. przewidziano, że na zastosowanie i sposób przeprowadzenia przez strażników czynności, o których mowa w art. 12 i art. 14 tej ustawy (np. dokonanie kontroli osobistej czy użycie środków przymusu bezpośredniego) przysługuje zażalenie do prokuratora.

Przykład:

Podczas interwencji straży gminnej, jednego z uczestników zajścia obezwładniono i założono mu kajdanki. Zdaniem tej osoby, zastosowanie tych środków nie było potrzebne, w związku z czym chce dochodzić roszczeń od gminy. Zgodnie z art. 14 u.s.g. oraz przepisami ustawy z 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1120) strażnik może użyć siły fizycznej (technik obezwładnienia) m.in. w razie konieczności:

- wyegzekwowania wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym poleceniem,

- przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na życie, zdrowie lub wolność strażnika bądź innej osoby czy

- przeciwdziałania niszczeniu mienia.

W takich sytuacjach dopuszczono także użycie kajdanek, choć należy pamiętać, że środków przymusu bezpośredniego można użyć tylko w sposób niezbędny do osiągnięcia celów tego użycia, proporcjonalnie do stopnia zagrożenia, wybierając środek o możliwie jak najmniejszej dolegliwości. Na zastosowanie i sposób skorzystania ze środków przymusu bezpośredniego przysługuje zażalenie do prokuratora. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 kwietnia 2016 r. (sygn. I ACa 1132/15, LEX nr 2061851) zwrócono także uwagę, że działania straży gminnej w zakresie użycia środków przymusu podlegają nadzorowi wojewody, co oznacza, że w razie nieprawidłowości tych działań, to wojewoda, a nie właściwy organ gminy jest biernie legitymowany w sprawie o wywodzone z tego roszczenie.

Sprawowanie nadzoru przez wojewodę

Zgodnie z art. 9 ust. 3 u.s.g. wojewoda sprawuje nadzór nad strażą przez:

- okresowe lub doraźne kontrole, obejmujące całokształt lub część spraw poddanych jego nadzorowi,

- wydawanie zaleceń pokontrolnych oraz kontrolę prawidłowości i terminowości ich realizacji oraz

- podejmowanie innych czynności zmierzających do usunięcia stwierdzonych uchybień i zapobieżenia ich powstawaniu.

Tryb sprawowania nadzoru nad działalnością straży przez wojewodę przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji określono w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z 21 grudnia 2009 r. Przewidziano w nim, że wojewoda w porozumieniu z komendantem wojewódzkim Policji sporządza plan kontroli okresowych na rok kalendarzowy, przy czym w razie potrzeby – niezależnie od tego planu – może być zarządzona kontrola doraźna. Kontrole przeprowadzają, na podstawie pisemnego upoważnienia wojewody i ważnej legitymacji służbowej, wyznaczeni przez komendanta funkcjonariusze lub pracownicy komendy wojewódzkiej Policji. Mogą być przy tym obecni przedstawiciele wojewody posiadający pisemne upoważnienie wojewody i legitymację służbową.

Procedura przeprowadzenia kontroli obejmuje następujące etapy:

Krok 1. Plan kontroli i doręczenie zawiadomienia

Osoba przeprowadzająca kontrolę sporządza projekt programu kontroli, który, za pośrednictwem komendanta wojewódzkiego Policji, doręcza do zatwierdzenia wojewodzie - nie później niż 14 dni przed rozpoczęciem kontroli. Następnie zatwierdzony program kontroli oraz zawiadomienie o kontroli są doręczane przez wojewodę jednostce kontrolowanej i kontrolującemu, przy czym powinno to nastąpić nie później niż 7 dni przed rozpoczęciem kontroli. W planie kontroli określa się m.in. jej zakres oraz datę rozpoczęcia i zakończenia kontroli.

Krok 2. Przeprowadzenie kontroli i sporządzenie protokołu

Kontrolę przeprowadza się w siedzibie jednostki kontrolowanej, w czasie wykonywania jej zadań. Kontrolujący ma prawo wglądu do dokumentów i innych materiałów związanych z zakresem kontroli, a także żądania od kierownika jednostki ustnych i pisemnych wyjaśnień. Z przeprowadzonej kontroli, w ciągu 14 dni, sporządza się protokół, który zawiera m.in. stwierdzone uchybienia i ich przyczyny. Protokół sporządza się w 3 jednobrzmiących egzemplarzach, które otrzymują kierownik jednostki, kontrolujący i wojewoda.

Przykład:

Załóżmy, że w protokole, który sporządzono po kontroli z upoważnienia wojewody, zostały stwierdzone uchybienia w wykonywaniu obowiązków przez straż gminną. Komendant straży nie zgadza się z ustaleniami zawartymi w protokole. W takim przypadku przed podpisaniem protokołu może zgłosić na piśmie umotywowane zastrzeżenia co do jego treści (ma na to 7 dni od otrzymania protokołu). W razie zgłoszenia zastrzeżeń, kontrolujący powinien dokonać ich analizy i w miarę potrzeby podjąć dodatkowe czynności kontrolne, a w razie stwierdzenia zasadności zastrzeżeń – zmienić lub uzupełnić protokół. Komendant straży może także odmówić podpisania protokołu, ale nie jest to przeszkodą do sporządzenia wystąpienia pokontrolnego.

Krok 3. Wystąpienie pokontrolne i realizacja zaleceń

Po zakończeniu kontroli kontrolujący sporządza projekt wystąpienia pokontrolnego, które zawiera informacje o wynikach kontroli, a w razie pojawienia się uwag i wniosków - także zalecenia zmierzające do usunięcia stwierdzonych uchybień oraz termin na wykonanie wydanych zaleceń. Projekt tego wystąpienia wraz z dokumentacją zgromadzoną w toku kontroli kontrolujący przekazuje wojewodzie. Następnie wojewoda przekazuje wystąpienie pokontrolne kierownikowi jednostki kontrolowanej, a jego kopię – właściwemu wójtowi, jeżeli kierownikiem jednostki kontrolowanej jest komendant straży, oraz właściwemu komendantowi wojewódzkiemu Policji. Kierownik jednostki kontrolowanej ma obowiązek powiadomić na piśmie wojewodę, w określonym przez niego terminie, o sposobie wykonania zaleceń wskazanych w wystąpieniu pokontrolnym.

Obowiązek współpracy z Policją

Zgodnie z art. 9 ust. 4 u.s.g. w związku z wykonywaniem swoich zadań straż współpracuje z Policją. W tym celu wójt może zawierać z właściwym terytorialnie komendantem Policji porozumienie o współpracy straży i Policji. Współpraca Policji i straży polega m.in. na:

- stałej wymianie informacji o zagrożeniach występujących na określonym terenie w zakresie bezpieczeństwa ludzi i mienia, spokoju i porządku publicznego,

- zorganizowaniu systemu łączności Policji i straży,

- koordynowaniu rozmieszczenia służb policyjnych i straży,

- organizowaniu wspólnych szkoleń oraz ćwiczeń policjantów i strażników, a także

- wymianie informacji w zakresie obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych.

Formy współpracy straży z Policją oraz sposób informowania wojewody o tej współpracy określono w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z 18 grudnia 2009 r. Zaznaczono w nim, że obowiązek współpracy straży z Policją powstaje w chwili utworzenia straży i przekazania uchwały powołującej straż właściwemu terytorialnie komendantowi wojewódzkiemu Policji.