Wakacje z Zabytkami. Dolny Śląsk i Lubuskie

Wraz z Narodowym Instytutem Dziedzictwa w ośmiu odcinkach cyklu „Skarby regionów” pokazujemy zabytki, niezwykłe miejsca i tradycje całej Polski. Dzisiaj opisujemy miejsca warte obejrzenia na Dolnym Śląsku i w Lubuskiem. Zapraszamy!

Dolny Śląsk

Dolny Śląsk, jak mało który region w Polsce, może pochwalić się wyjątkowym bogactwem zamków i pałaców. Style, w jakich je projektowano, ulegały zmianom na przełomie dziejów. Rezydencje lokowały tam rodziny magnackie i cesarskie, np. w Karpnikach, Wojanowie, Mysłakowicach, Roztoce czy okazałym zamku Kliczków. Czy może dziwić, że zamkiem Sarny w Ścinawce Górnej u stóp Gór Stołowych była zainteresowana fundacja związana z księciem Karolem, która zajmowała się promowaniem przeróbek dawnych rezydencji do nowych celów? A Sokołowsko, gdzie w połowie XIX wieku zostało uruchomione pierwsze na świecie sanatorium dla gruźlików, stanowiło wzór dla szwajcarskiego uzdrowiska Davos.

Dzisiaj Dolny Śląsk to polska Dolina Loary. W tamtejszych rezydencjach zamieszkiwali książęta piastowscy i czescy, a w czasach nam bliższych było to miejsce tajemniczych budowli tworzonych przez Niemców.

Dramatyczną historię kryją podziemne, wykute w skale tunele i hale w okolicach Walimia. Należące do nich podziemne miasto Osówka to element obiektu wojennego pod kryptonimem „Riese” w Górach Sowich. Obiekty te budowane były przez więźniów obozu Gross-Rosen. Wykonali oni prawie 2 km podziemnych korytarzy, hal i chodników. Jedna z hipotez zakłada, że Niemcy chcieli tam produkować bombę atomową. Do tego samego systemu podziemi należy kompleks Rzeczka w Walimiu, który składa się z trzech sztolni o długości 500 m połączonych halami, znajdują się tam niezbadane jeszcze zawały skalne. Czy ukryte są za nimi skarby?

Można też obejrzeć podziemia Zamku Książ nieopodal Wałbrzycha, gdzie pod koniec wojny przygotowywana była kwatera Hitlera, choć przeznaczenie wykutych pod zamkiem tuneli do dzisiaj owiane jest tajemnicą, , być może budowano tam schron przeciwlotniczy. Warto odwiedzić też zamek Czocha, miejsce akcji kilku filmów. W wielu obiektach można zapoznać się z rozwojem techniki wojskowej. Podziemne szlaki to jedna z wizytówek regionu. Na trasie tej koniecznie powinny się znaleźć dwie pruskie twierdze w Kłodzku z XVIII wieku oraz w Srebrnej Górze. Ten ostatni obiekt powstały w latach 1765–1777 zaliczany był do najnowocześniejszych fortyfikacji w Europie.

Dolny Śląsk to także liczne kopalnie węgla i kruszców, dzisiaj przekształcone w obiekty turystyczne. Wyobraźnię na pewno pobudzi wizyta w Kopalni Złota w Złotym Stoku.

Warto obejrzeć zespół pałacowo-parkowy Marianny Orańskiej w Kamieńcu Ząbkowickim. W latach 30. XVIII wieku ta córka króla Niderlandów Wilhelma I Orańskiego i jego pierwszej żony Fryderyki Luizy Pruskiej odwiedziła Kamieniec Ząbkowicki i zdecydowała o wybudowaniu tam letniej rezydencji. Jej budowa została zakończona 8 maja 1872 roku. Potomkowie Marianny uciekli z pałacu w 1945 r. z powodu nadciągającej Armii Czerwonej.

Hala Stulecia we Wrocławiu wpisana jest na listę UNESCO. Powstała ona dla uczczenia 100. rocznicy zrywu Niemców przeciwko napoleońskiej dominacji. W miejscu tym dzieje się akcja jednego z kryminałów Marka Krajewskiego. Gotycka katedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu kryje relikty wcześniejszych świątyń. Na Wyspie Piaskowej znajduje się klasztor augustianów z połowy XII w. Rynek z ratuszem należy do największych w Europie. Na północ od rynku wznosi się barokowe kolegium jezuickie z wieżą astronomiczną, od 1811 r. siedziba uniwersytetu. Warto obejrzeć też Panoramę Racławicką. Modernizację jej budynków wsparło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy to zaś największe barokowe budynki o charakterze religijnym w Europie, wzniesione w konstrukcji szkieletowej. Powstały one wskutek ustaleń pokoju westfalskiego, który zakończył wojnę trzydziestoletnią w 1648 roku. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wsparło finansowanie renowacji i konserwacji obydwu kościołów.

Niepowtarzalny urok ma kościół Wang koło Karpacza, bogactwem olśni bazylika w Bardzie, jedno z największych na świecie opactwo cystersów w Lubiążu – nazywane arcydziełem śląskiego baroku, czy klasztor w Henrykowie – słynny z Księgi Henrykowskiej, w której zapisano pierwsze słowa w języku staropolskim. Ministerstwo przeznaczyło m.in. środki na konserwację i restaurację dwóch lóż w Hali Ślubów wraz z ich otoczeniem w kościele Pokoju w Świdnicy, a także na prace konserwatorskie siedmiu kwater nagrobnych w stylu art deco.

Opactwo cysterek w Trzebnicy zostało ufundowane na początku XII w. W tutejszym kościele pochowany został Henryk Brodaty. W XVII w. kompleks przeszedł kompletną renowację

Foto: Piotr Sekuła

W czasie wycieczki do Masywu Ślęży, gdzie można podziwiać rzeźby ślężańskie, kręgi kultowe na Ślęży i Raduni oraz relikty zamku na szczycie góry, warto odwiedzić rezerwat archeologiczny w Będkowicach. Na wschód od Gilowa na częściowo skalistym wyniesieniu otoczonym doliną Piekielnego Potoku znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko. Przebiega przez nie ścieżka dydaktyczna „Dolina Tatarska”. Założenie obronne ma powierzchnię ok. 4,5 ha i składa się z właściwego grodu oraz podgrodzia. W Bardzie, na stoku Góry Kalwarii, na wysokości ok. 350 m, znajdują się zaś relikty założenia obronnego z XIII/XIV–XV w.

W Lubaniu, na szczycie wzniesienia zwanego dawniej Górą Szubieniczną (Galgenberg), można obejrzeć relikty murowanej szubienicy zbudowanej w 1492 roku. Zachowały się informacje o ponad 70 egzekucjach indywidualnych bądź zbiorowych wykonanych w tym miejscu. W 1824 r. rajcy miejscy zdecydowali o zlikwidowaniu miejsca kaźni.

W okolicach Braszowic zachowało się zaś – w różnym stanie – kilka fortów. Część wzniesiono podczas wojen napoleońskich w 1813 r., część to przebudowane w tym okresie starsze budowle.

Czytaj więcej

Skarby regionów

Wakacje z zabytkami. Podlasie i Lubelszczyzna

Gdzie stoi największa w Polsce piramida? Gdzie według legendy król Kazimierz Wielki wybudował zamek dla swojej żydowskiej kochanki? Czy Pac był wart „pałaca” i gdzie ten pałac się znajduje?

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowało także Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju. Dzięki ministerialnym środkom zakupiona została m.in. kolekcja polskich banknotów zabytkowych oraz uzupełniona kolekcja numizmatów z czasów insurekcji kościuszkowskiej o bilet skarbowy 1000 zł z 1794 r.

Lubuskie

Specyfika regionu wynika m.in. z faktu, że były to obszary przygraniczne, które często zmieniały przynależność państwową. Południowe tereny pozostawały – pod względem kulturowym – pod wpływem Dolnego Śląska, część wschodnia Wielkopolski, natomiast północna Brandenburgii. Od lat marką województwa lubuskiego stają się odradzające tradycje winiarskie, które liczą sobie ponad 750 lat. Corocznie w Zielonej Górze organizowane jest tradycyjne winobranie z korowodem.

Wśród zabytków licznie reprezentowany jest styl gotycki, jak np. katedra w Gorzowie Wielkopolskim, ruiny fary w Gubinie, konkatedra w Zielonej Górze, barokowy klasztor bernardynów we Wschowie. Szczególnie cenne są kościoły drewniane w Klępsku, Chlastawie i Kosieczynie. Wśród obiektów rezydencjonalnych wyróżniają się budowle o charakterze obronnym – zamki z okresu średniowiecza, np. w Międzyrzeczu czy Łagowie, a także nowożytne dwory obronne, np. w Borowie i Świdnicy. Ciekawym przykładem rezydencji magnackich są barokowe założenia parkowo-pałacowe w Brodach, Żaganiu i Żarach.

Chlubą Żagania jest imponujący kompleks klasztorny augustianów

Foto: Piotr Sekuła

Wrażenie robi tzw. Międzyrzecki Rejon Umocniony, wybudowany przez Niemców do obrony wschodniej granicy z Rzecząpospolitą pomiędzy Odrą i Wartą. Prace ruszyły na wiosnę 1934 r. i trwały do 1939 r. Tunele mają ok. 35 km długości. W lecie 1943 roku ulokowano tam linie remontowe silników Daimler, pod koniec wojny Niemcy ukryli tam dzieła sztuki, które zostały odnalezione przez Armię Czerwoną.

Park Mużakowski zlokalizowany na obydwu brzegach Nysy Łużyckiej wpisany jest na listę UNESCO. Książe Hermann von Pückler stworzył doskonale przemyślaną kompozycję – galerię obrazów utkaną z naturalnych elementów i zastanych wartości terenu: jego ukształtowania, starych dębów, jezior i cieków wodnych, wpisując w nie elementy architektoniczne. Po II wojnie światowej granica polsko-niemiecka podzieliła park na dwie części.

Żagań, od XII w. gród strażniczy, był od 1427 r. stolicą książęcą Piastów legnicko-głogowskich. W roku 1628 dobra żagańskie przeszły w ręce księcia Albrechta Wallensteina, któremu sprzedał je cesarz Austrii Ferdynand II. Właściciele rozbudowywali rezydencję, a także zadbali o imponujący kompleks klasztorny augustianów. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wspiera finansowo remont tego zespołu.

Czytaj więcej

Skarby regionów

Wakacje z zabytkami Małopolska i Podkarpacie

Kto wie, że przez rok w bieckim zamku mieszkał Władysław Łokietek, a w fortalicji w Przecławiu – przez trzy wieki – potomkowie Mikołaja Reja? Kto wie, że w imbramowickim klasztorze przechowuje się dzieło Jana Brueghela Starszego?

Znakomitym przykładem istnienia silnie ufortyfikowanego miasta na terenie Środkowego Nadodrza jest Kożuchów. Prace nad obwarowaniami miejskimi, gdzie wały zastąpiono kamiennymi murami, trwały w XIV i na początku XV w. Zamek w Siedlisku wymieniony został po raz pierwszy w źródłach w 1298 r. Była to zapewne budowla drewniano-ziemna. Na jego miejscu powstał w 1597 r. nowy obiekt. Zespół średniowiecznych obwarowań w Ośnie Lubuskim stanowi jeden z najlepiej zachowanych tego typu zabytków w Polsce. Mury przetrwały na niemal całej pierwotnej długości wraz z dziesięcioma czatowniami i dwiema cylindrycznymi basztami.

Ok. roku 1680, za czasów Promnitzów, wzniesiono w Brodach okazałą rezydencję z rozległym ogrodem typu francuskiego. W 1740 r. miasto wraz z wszystkimi dobrami ziemskimi nabył Heinrich von Brühl, pierwszy minister elektora saskiego i króla polskiego Augusta III Mocnego. W latach 1741–1753 przystąpiono do przebudowy pałacu, parku oraz terenu miasta. Pałac i park warto też obejrzeć w Dąbroszynie.

Pierwsze fortyfikacje ziemne w Kostrzynie nad Odrą powstały w latach 1537–1543. Budowę twierdzy murowanej rozpoczęto według projektów Francisca Chiaramelli. Twierdzę rozbudowywano w późniejszych wiekach. Została ona zniszczona w czasie II wojny światowej. Muzeum Twierdzy Kostrzyn dzięki wsparciu finansowemu resortu kultury prowadziło badania znajdującego się tam staromiejskiego kościoła farnego. Mury obronne w Strzelcach Krajeńskich otaczają pełnym pierścieniem teren starego miasta. W obrębie średniowiecznego miasta zachowała się historyczna sieć komunikacyjna z centralnie usytuowanym rynkiem. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Ochrona zabytków” dofinansowało prace renowacyjne w kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Klępsku oraz kościele pw. św. Marcina z Tours i Wniebowzięcia NMP w Paradyżu.

Wydarzenia:

Europejskie Dni Dziedzictwa

10, 11, 17 i 18 września - „Połączeni dziedzictwem” – seria wydarzeń promujących dziedzictwo w całej Polsce. Więcej na stronie edd.nid.pl/wydarzenia/

Zielona Góra

3–11 września - Winobranie – największe święto wina w Polsce.

Wrocław