Uzasadnienia wyroków sądów na formularzach? Nie zdało to egzaminu

Obowiązek pisania uzasadnień wyroków sądowych na formularzach jest problematyczny. Sformalizowane uzasadnienia orzeczeń sądów utrudniają ich zrozumienie oraz polemikę z nimi.

Publikacja: 08.08.2024 04:30

Uzasadnienia wyroków sądów na formularzach? Nie zdało to egzaminu

Foto: Adobe Stock

W kwietniu posłowie Polski 2050 wnieśli projekt zmian w kodeksie postępowania karnego, który ma usunąć art. 99a. Przepis ten nakazuje, żeby uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji były sporządzane na formularzu według wzoru ustalonego w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości. Wprowadzony został w 2019 r. i od początku budził krytykę wielu prawników. O jego zniesienie zabiegała wielokrotnie NRA, pisząc liczne petycje w tej sprawie.

W czerwcu projekt trafił pod obrady Sejmu, a w zeszłym tygodniu postulat poparł RPO. Marcin Wiącek stwierdził, że orzeczenia na formularzach mogą naruszać prawo do obrony oraz prawo do sądu, gdyż utrudniają skorzystanie ze środka zaskarżenia.

Czytaj więcej

Czy z sądów znikną formularze uzasadnień wyroków? Zdecyduje Sejm

Uzasadnienia wyroków sądów? Formularze do kosza

— Ja teraz będę sądził sprawę o zabójstwo i będę pisał uzasadnienie w sposób tradycyjny, tak jak mnie nauczono na aplikacji. Jak przez lata pisałem — mówi Piotr Gąciarek, sędzia SO w Warszawie. — Pominę formularz, bo prawo do sądu, w którym wyraża się prawo do poznawania motywów, jakimi kierował się sąd, jest ważniejsze niż narzucony odgórnie formularz. Mają one tak wrażliwą strukturę, że w skomplikowanych sprawach tak naprawdę nie wiadomo, co sąd miał na myśli i dlaczego zdecydował tak, a nie inaczej — dodaje.

Zniesienia obowiązkowych formularzy chce też palestra.

— Uzasadnienia na formularzach to po prostu tragedia — mówi Dorota Kulińska, dyrektor Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych NRA. — Niektórzy sędziowie przyznają, że mają problem, by je zrozumieć. Inni wskazują, że przecież uzasadnienie jest dla sądu II instancji, a nie dla oskarżonego. Z punktu widzenia adwokatury to absolutnie nie do przyjęcia, bo to dotyka bezpośrednio obywateli i uszczupla ich gwarancje dostępu do rzetelnego procesu. Mówiąc kolokwialnie, każdy musi mieć możliwość zrozumieć „za co siedzi”, bo to także element resocjalizacji — dodaje.

I wskazuje, że choć adwokaci starają się tłumaczyć klientom te uzasadnienia na bardziej przystępny język, to czasem także mają problem ze zrozumieniem wywodów konstruowanych w ramach formularza i pisaniem od nich odwołań. Informacje z formularza trudno bowiem złożyć w logiczną całość.

— Formularze uzasadnień na pewno w wielu przypadkach nie spełniają oczekiwań co do argumentacji uzasadnień wyroków. Jest to forma, która uniemożliwia przedstawienie spójnego ciągu myślowego, od przedstawienia dowodów, przez stan faktyczny, jaki na ich podstawie ustalono, aż do końcowej oceny i subsumpcji przepisów — mówi radca prawny prof. Jarosław Zagrodnik z Uniwersytetu Śląskiego, ekspert Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KIRP.

Czytaj więcej

Nadchodzą zmiany w uzasadnianiu wyroków. Formularze do lamusa

Czy formularze do uzasadnień wyroków są nam potrzebne? Proste i złożone sprawy

Prof. Zagrodnik wskazuje jednak, że nie należy całkowicie rezygnować z formularzy, bo wielu sędziów, zwłaszcza niedawno powołanych, już się do nich przyzwyczaiło. Zdaniem eksperta mogłyby się one sprawdzić w prostych sprawach, tj. takich, w których mamy tylko jednego oskarżonego i jeden czyn, albo gdy wyrok został wydany w oparciu o porozumienie między prokuraturą a oskarżonym przy akceptacji sądu (a więc szanse na jego zakwestionowanie są bardzo małe). Dotyczy to ok. 40 proc. spraw.

— Formularze pozwalają bowiem uporządkować i oddzielić sferę dowodową, stan faktyczny i kwalifikację prawną. Początkowo byłem bardzo sceptycznie nastawiony do rozporządzenia wprowadzającego formularze, ale po jego poprawieniu odpowiada on treści art. 424 k.p.k., który określa elementy uzasadnienia. Zresztą w sprawach, które wymagają dogłębniejszych analiz stanu faktycznego i prawnego, uzasadnienia na formularzach nie różnią się zbytnio od tych tradycyjnych — mówi Jarosław Zagrodnik.

Także sędzia Dorota Zabłudowska z SR Gdańsk-Południe uważa, że formularze ułatwiają pisanie uzasadnień w łatwych sprawach.

— Ale w tych skomplikowanych powinna być możliwość sporządzenia uzasadnienia w sposób tradycyjny, tj. w formie opisowej — podkreśla sędzia.

Uzasadnienia wyroków na formularzach. Zastrzeżenia do przepisu o formularzach

W swoim stanowisku w sprawie obowiązujących przepisów art. 99a Kodeksu postępowania karnego RPO zwraca uwagę m.in., że:

  • uzasadnienie formularzowe niewątpliwie sprawdza się znacznie efektywniej w procesach prostych, a więc również tam, gdzie obszerność czy przewlekłość na etapie ich sporządzania, nie dostarczała dotychczas wymiarowi sprawiedliwości szczególnych trudności. Formularz jednak sprowadza treść uzasadnienia do dokumentu sprawozdawczego, biurokratycznego, pozbawionego tradycyjnej formy argumentacyjno-erudycyjnej czy sędziowskiej autorefleksyjności,
  • forma równoważnikowa zdań w formularzach uzasadnień odbiera należytą powagę uzasadnieniu sędziowskiemu, utwierdzając społeczeństwo w arbitralności podjętych rozstrzygnięć, utrudnia komunikację sądu z obywatelem i resztą społeczeństwa, 
  • formalna, techniczna forma sprzyja poczuciu separacji władzy sędziowskiej od społeczeństwa, w tym poprzez użytą bezosobową formę językową – także dehumanizacji osądzanego człowieka.

Czytaj więcej

Adwokaci i sędziowie nie chcą formularzy uzasadnień wyroków

W kwietniu posłowie Polski 2050 wnieśli projekt zmian w kodeksie postępowania karnego, który ma usunąć art. 99a. Przepis ten nakazuje, żeby uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji były sporządzane na formularzu według wzoru ustalonego w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości. Wprowadzony został w 2019 r. i od początku budził krytykę wielu prawników. O jego zniesienie zabiegała wielokrotnie NRA, pisząc liczne petycje w tej sprawie.

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Nieruchomości
Posiadaczy starych kominków czeka kara lub wymiana. Terminy zależą od województwa
W sądzie i w urzędzie
Prawo jazdy nie do uratowania, choć kursanci zdali egzamin
Podatki
Od 1 października nie dodzwonimy się do swojego urzędu skarbowego
Prawo dla Ciebie
Prawo na czas powodzi. Kary za odmowę ewakuacji, ale i pomoc państwa
Prawo karne
Powódź 2024. Szaber to kradzież zasługująca na szczególne potępienie