Małgorzata Eysymontt: Rodzina z szansą na lepsze wsparcie

Wsparcie rodziny pozostającej w kryzysie ma dawać tzw. system pieczy zastępczej, czyli zespół osób, instytucji i działań mających zapewnić czasową opiekę i wychowanie dzieciom, gdy nie mogą ich wychowywać ani sprawować nad nimi opieki rodzice – z różnych powodów, np. z swojej nieporadności lub uzależnienia albo stosowania przemocy. Piecza zastępcza jest organizowana w dwóch zasadniczych formach: jako piecza zastępcza rodzinna lub instytucjonalna. Rodzinna może być sprawowana w formie rodziny zastępczej spokrewnionej, niezawodowej lub zawodowej (w tym pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego lub specjalistycznej: dla małoletnich matek, dzieci niepełnosprawnych lub umieszczonych na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawie nieletnich) albo rodzinnego domu dziecka. Z kolei instytucjonalną sprawuje się w trzech formach: placówki opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego.

Czytaj więcej

W sądzie i w urzędzie

Świadczenia dla rodzin poległych żołnierzy i funkcjonariuszy

Prawie 15 tys. zł miesięcznie będzie otrzymywać żona i dwoje dzieci policjanta, który zginie na służbie.

Gruntowna reforma

Na mocy ustawy z 7 października 2022 r. znowelizowano ustawę z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która obowiązuje od 2012 r. Wymagała ona gruntownej reformy. Większość zmian weszła w życie 1 lutego 2023 r. Były długo wyczekiwane. Na tle dotychczasowych rozwiązań należy ocenić je pozytywnie.

Po pierwsze, wprowadzono zakaz tworzenia nowych placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, interwencyjnego oraz specjalistyczno-terapeutycznego, a także regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych i interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych. Zarazem ustawodawca pozostawił możliwość dokonania przekształceń placówek już istniejących bez zwiększania liczby miejsc w formach instytucjonalnych w danym powiecie lub województwie. Zakaz ma się przyczynić do tzw. deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej. Chodzi o to, by w razie potrzeby zamiast w placówkach o charakterze instytucjonalnym dzieci można było umieszczać w środowisku bardziej przyjaznym, tj. w pieczy świadczonej w formach rodzinnych, szczególnie w rodzinach zastępczych. To rozwiązanie jest pożądane, gdy wpisuje się w zasadnicze cele ustawy, aby przy realizacji określonych w niej zadań zawsze mieć na względzie podmiotowość dziecka i jego prawo do wychowania w rodzinie, nawet jeśli nie będzie to rodzina biologiczna. Dzięki temu możliwe będzie zapewnienie pokrzywdzonym dzieciom zindywidualizowanej opieki i właściwych warunków rozwoju.

Tworzenie nowych placówek nadal jest możliwe, ale wyjątkowo, po spełnieniu dodatkowych warunków, tj. za zgodą wojewody i z opinią rzecznika praw dziecka.

Wynagrodzenie w górę

Nowelizacja podnosi minimalne wynagrodzenie brutto dla rodzin zastępczych zawodowych i osób prowadzących rodzinne domy dziecka, o co od dawna zabiegano. Dotychczas przysługiwało im wynagrodzenie w wysokości nie niższej niż 2000 zł miesięcznie (po waloryzacji była to kwota 2168,76 zł), a rodzinie zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego – nie mniej niż 2600 zł miesięcznie (po waloryzacji 2819,39 zł). Od 1 lutego 2023 r. wynagrodzenie to znacznie wzrosło – aktualnie dla rodzin zastępczych zawodowych i osób prowadzących rodzinne domy dziecka stanowi kwotę nie niższą niż 4100 zł miesięcznie, a w rodzinie zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego kwotę nie niższą niż 124 proc. tej wartości, czyli obecnie 5084 zł. Wynagrodzenia będą waloryzowane przy wykorzystaniu mechanizmu związanego ze wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych (tzw. wskaźnik inflacyjny).

Te zmiany należy ocenić niewątpliwie pozytywnie, biorąc pod uwagę trud wychowawczy i nakład pracy związany z opieką nad dzieckiem po przejściach, jego usprawiedliwione potrzeby i postępujący wzrost cen. Wprowadzone rozwiązanie nie jest jednak idealne. Nadal inne rodzaje rodzin zastępczych (niespokrewnione i spokrewnione) takiego wynagrodzenia nie będą otrzymywać, co tworzy istotną lukę systemową.

Dzięki nowelizacji korzystnie zmieniły się zasady przekształcania rodzin zastępczych niezawodowych w zawodowe i podpisywania umów z nowymi rodzinami zastępczymi zawodowymi i osobami prowadzącymi rodzinne domy dziecka. Łatwiejsze będzie podpisywanie umów ze starostami innymi niż starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania rodziny zastępczej lub kandydatów na taką rodzinę.

Wprowadzono zasadę, że powiat, na terenie którego funkcjonują rodziny zastępcze lub rodzinne domy dziecka mające możliwość przyjęcia dziecka, nie może odmówić umieszczenia go tam przez sąd, chyba że liczba dzieci spoza tego powiatu, które już zostały umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej, przekroczy 25 proc. ogólnej liczby miejsc w rodzinnej pieczy zastępczej, jaką dysponuje dany powiat. Zmiana ma służyć wspomnianej deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej, poprzez właściwe gospodarowanie wolnymi miejscami w rodzinnej pieczy zastępczej.

Istotną zmianę stanowi też utworzenie centralnego rejestru danych związanych z pieczą zastępczą, za pośrednictwem którego możliwy będzie dostęp do wielu danych zawartych w systemie teleinformatycznym. Rejestr zawiera informacje o dzieciach umieszczonych w pieczy zastępczej i osobach, które osiągnęły pełnoletność, przebywając w pieczy zastępczej, a także wykaz: osób posiadających negatywną oraz pozytywną wstępną kwalifikację do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka; kandydatów zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka; rodzin zastępczych; rodzinnych domów dziecka; instytucjonalnych form pieczy zastępczej oraz osób usamodzielnianych. Rejestr umożliwi sprawowanie ogólnokrajowego nadzoru nad sytuacją pieczy zastępczej w Polsce. Jak zapowiadał minister rodziny i polityki społecznej, łatwiej będzie teraz znaleźć wolne miejsca w rodzinnych formach pieczy zastępczej dla dzieci w potrzebie i łączyć rozdzielone rodzeństwo, dzięki sprawniejszej komunikacji między podmiotami zaangażowanymi w umieszczanie małoletnich w pieczy zastępczej. Łatwiejsza stanie się też praca sądów opiekuńczych.

Dzięki nowemu rejestrowi możliwe będzie bieżące monitorowanie kwalifikacji (potencjalnych) opiekunów dzieci z rodzin wymagających szczególnej troski państwa, a także ocena aktualnej sytuacji dzieci objętych systemem pieczy zastępczej.