Nowa ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML) objęła swym zastosowaniem m.in. giełdy kryptowalutowe, e-kantory czy spółki pełniące funkcję tzw. company service providerów, świadczących usługi polegające na wsparciu biznesu poprzez udostępnianie gotowych spółek, adresów siedzib czy członków zarządów. Obejmując giełdy kryptowalutowe zakresem zastosowania tych przepisów, polskie prawo wyprzedziło przepisy unijne. Podczas gdy inne kraje mają na to jeszcze czas.
Dopiero trzy miesiące po uchwaleniu polskiej ustawy uchwalona została tzw. V dyrektywa unijna, włączająca giełdy kryptowalutowe do grona instytucji obowiązanych, zaś w październiku br. Grupa Robocza ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF) wpisała w swoje rekomendacje także ryzyko związane z operowaniem na wirtualnych walutach. Z początkiem września odbyło się spotkanie organizowane przez Grupę Roboczą ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF), podczas którego FATF dyskutował ze środowiskiem fin-tech oraz reg-tech o wyzwaniach związanych m.in z kryptowalutami czy systemami DLT, a także z cyfrową identyfikacją, która staje się coraz popularniejsza. Biometria czy odcisk palca stosowane do identyfikowania klientów już nikogo nie dziwią, choć nie są jeszcze powszechne.
Tradycyjne metody w odwrocie
Z drugiej strony sektor fin-tech boryka się z wieloma wyzwaniami dla stosowania przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Tradycyjne metody identyfikacji i weryfikacji klienta stosowane w okienku bankowym przegrywają z coraz to nowocześniejszymi usługami. Związana z nimi anonimowość powoduje zwiększone ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu czy innych oszustw. I tu warto wskazać na „skromność" wytycznych polskiego regulatora – głównego inspektora informacji finansowej – w obszarze weryfikacji klienta, który nie jest obecny fizycznie. Wytyczne te nawiązują do stosowanych już w praktyce metod weryfikacji klientów na odległość, jak wideoweryfikacji, posłużenia się skanem odpowiednich dokumentów czy dokonaniem przelewu bankowego (które może mieć jedynie charakter uzupełniający). Brak jednak w stanowisku regulatora odniesień do nowoczesnych technologii w tym obszarze. Problem identyfikacji klientów i ich weryfikacji może także dotknąć platform crowdfundingowych, które stanowią tzw. finansowanie społecznościowe i polegają na zbieraniu funduszy, celem realizowania określonych projektów. Mieszczą się w nich także ICO, czyli Initial Coin Offering. Jak każda inna usługa finansowa mogą one być narażone na praktyki prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, a także inne rodzaje nadużyć. Zwracała uwagę na to już Komisja Nadzoru Finansowego w swoim komunikacie w sprawie sprzedaży tzw. monet lub tokenów.
Wirtualny inwestor
Wiąże się to z jednej strony z brakiem fizycznej obecności finansującego czy organizatora projektu przy wchodzeniu w taki projekt, ze względu na fakt, że większość takich zbiórek jest dokonywana poprzez przeznaczone do tego platformy internetowe. Projekty te mogą być też wykorzystywane do prania pieniędzy i pod ich pozorem zamiast do zbiórki może dojść do wprowadzenia do obrotu nielegalnych środków bądź sfinansowania działalności terrorystycznej, nawet jeśli płatności są podzielone na małe kwoty. Warto przy tym zwrócić uwagę, że finansowanie społeczne nie jest wynalazkiem internetu, lecz miało swoje pierwsze odsłony ponad 200 lat temu w postaci zbierania społecznych środków na potrzeby twórczej pracy Mozarta czy budowę Statui Wolności. Obecnie rynek finansowania społecznościowego przeżywa wzrost, według portalu Fintek.pl: „Wartość rynku finansowania społecznościowego wzrośnie w tym roku o 254 proc. Jeszcze dynamiczniej będzie rozwijał się rynek crowdfundingu w mobile'u, tj. na smartfonach i tabletach. Jego wartość zwiększy się w tym roku aż trzykrotnie". A ponieważ finansowanie społecznościowe jest zbudowane na zaufaniu, to jednocześnie jest on podatny na oszustwa polegające na wprowadzeniu w błąd co do natury projektu. Dlatego wiosną przyjęto projekt rozporządzenia w sprawie europejskich dostawców usług w zakresie finansowania społecznościowego dla przedsiębiorstw, mając na celu uregulowanie działalności podmiotów organizujących takie zbiórki. W szczególności miałoby to dotyczyć uzyskania odpowiedniego zezwolenia ze strony Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych.
Zasady płatności
W związku z ryzykiem prania brudnych pieniędzy w projekcie rozporządzenia przewidziano także odpowiednie zabezpieczenia w celu minimalizacji ryzyka prania pieniędzy czy finansowania terroryzmu. Transakcje finansowania społecznościowego musiałyby być przeprowadzane za pośrednictwem podmiotów, którym udzielono zezwolenia na prowadzenie usług płatniczych, które podlegają przepisom o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Dotyczy to każdej sytuacji niezależnie od tego, czy płatność jest przeprowadzana przez samą platformę, czy przez osobę trzecią. Dodatkowo wskazano na wymóg „nieposzlakowanej opinii" kierownictwa, w tym niekaralność, jeżeli chodzi o naruszenia prawodawstwa dotyczącego przeciwdziałania praniu pieniędzy. Ocena, czy i – ewentualnie – w jakim zakresie, platformy crowdfundingowe powinny podlegać przepisom AML została pozostawiona Komisji Europejskiej. W przypadku pozytywnej decyzji podmioty te byłyby objęte obowiązkiem stworzenia określonych mechanizmów wewnętrznych, umożliwiających identyfikację i weryfikację finansujących i organizatorów projektów oraz ich beneficjentów rzeczywistych. Nie jest jednak zabronione stosowanie procesów „poznaj swojego klienta", czyli KYC, przez te platformy dobrowolnie. Zdarza się bowiem, że w regulaminach operatorów systemów finansowania społecznościowego pojawiają się postanowienia dotyczące KYC podmiotów organizujących projekt, czyli beneficjentów zbieranych środków. Natomiast brak pewności prawnej w zakresie działania platform crowdfundingowych w Polsce stanowi jedną z barier rozwoju tego rynku. Za rekomendacją Komisji Nadzoru Finansowego wypracowano na razie projekt pierwszych w Polsce zasad dobrych praktyk dla platform crowdfundingowych. Zespół wypracował projekt zasad dobrych praktyk dla crowdfundingu donacyjnego, pożyczkowego i udziałowego. Projekt jest przedmiotem konsultacji z organami administracji publicznej i innymi interesariuszami zewnętrznymi. ?
