Marek Isański: Kiedy sąd administracyjny jest związany ustaleniami sądu karnego?

Artykuł 11 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (uppsa) ingeruje w niezawisłość sędziowską, bowiem ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd administracyjny. Pozornie poprawna jest, powszechnie stosowana, jego zawężająca wykładnia. Są sytuacje, gdy ustalenia wyroków karnych uniewinniających lub umarzających postępowanie nie mogą być pomijane przez sądy administracyjne.

Warto na wstępie przypomnieć, że sądy wydają wyroki w imieniu RP i że sprawują one wymiar sprawiedliwości. Nie do pogodzenia z zasadami praworządności byłaby sytuacja gdyby sąd administracyjny mógł uznać, że nie doszło do naruszenia przepisów podatkowych gdy wcześniej sąd karny wydał wyrok skazujący za naruszenie tych samych przepisów. Dlatego art. 11 uppsa zabezpiecza przed takimi potencjalnymi absurdami.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Marek Isański: Kiedy fiskus popełnia przestępstwo?

Powszechnie przyjmuje się, że przestępstwem popełnianym przez urzędnika administracji podatkowej jest jedynie świadome działanie na szkodę skarbu państwa. Czyli np. wzięcie łapówki w zamian za odstąpienie od prawem przewidzianych czynności zmierzających do pobrania należnych państwu podatków. Jednak najwyższy czas aby doszło do publicznej świadomości, że urzędnicy popełniają każdego roku tysiące przestępstw na szkodę podatników i te przestępstwa muszą wreszcie być ujawniane i karane.

Literalnie treść przepisu wskazuje, że ma zastosowanie jedynie w ściśle określonym ciągu zdarzeń. Wtedy gdy organ wyda ostateczną decyzję określającą zaległość podatkową, którą podatnik zaskarżył do sądu administracyjnego i sąd ten nie rozpoznał jeszcze skargi, ale jednocześnie w sprawie tego naruszenia przepisów podatkowych, jako świadomego działania obywatela został skierowany akt oskarżenia do sądu karnego.

Sąd karny nie jest związany ustaleniami organów podatkowych, ponieważ uprawniony jest do samodzielnego dokonania ustaleń w sprawie, a w tym takich czy w ogóle doszło do naruszenia przepisów prawa podatkowego, czyli czy doszło do uszczuplenia w zapłacie danego podatku.

Nie ma w kpk przepisu, który wiązałby sąd karny ustaleniami zawartymi w prawomocnym wyroku sądu administracyjnego ani co do tego, że oskarżony naruszył czy też że nie naruszył przepisów prawa podatkowego. W tym zakresie sąd karny jest całkowicie samodzielny. Co należy traktować jako kolejne zabezpieczenie ochrony praw obywatela i interesu publicznego. Ciekawe czemu nikt na to nie zwrócił uwagi?

Ustalenia, ze skazującego wyroku, są wiążące dla sądu administracyjnego. Nie może sąd administracyjny twierdzić, że nie doszło do naruszenia przepisów podatkowych, gdy za świadome naruszenie tych przepisów został obywatel/podatnik skazany.

Jednak z takim ciągiem zdarzeń w zasadzie nie ma do czynienia w praktyce. Sądy karne zachowują się racjonalnie i najczęściej działają następczo, czyli dopiero po zakończeniu postępowania podatkowego i sądowo administracyjnego. Czekają na dokonanie prawomocnych ustaleń w postępowaniu administracyjnym i dopiero potem prowadzone jest postępowanie karne. Co w zasadzie powoduje, że art. 11 uppsa to przepis martwy.

Najpierw bowiem sąd administracyjny prawomocnie ustali, że obywatel naruszył przepisy prawa podatkowego, czyli obywatel ma zaległość podatkową, która jest przymusowo egzekwowana a dopiero potem sąd karny będzie rozpoznawał akt oskarżenia. po zapoznaniu się z wyrokami sądu administracyjnego.

Gdyby wypełniał tylko to zadanie to byłby w zasadzie zbędny, bo oczywiste jest w praworządnym państwie, że skoro na podstawie kompletnego (najszerszego) materiału dowodowego prawomocnie wypowiedział się w imieniu RP sąd – sąd karny - to jego ustalenia co do stanu faktycznego są wiążące dla innych sądów. W przeciwnym razie dochodziłoby do anarchii. Nie mogą ustalenia sądu administracyjnego wiązać sądu karnego, ponieważ są oparte, co do zasady, o węższy materiał dowodowy.

Słusznie również zaś nie ma przepisu, który z automatu wiązałby sąd administracyjny, czyli również administrację podatkową, wyrokiem karnym uniewinniającym. Uniewinnienie może być i często jest, wynikiem braku wystarczających dowodów winy oskarżonego, czyli wyrok karny ustalił, że nie doszło do popełnienia przestępstwa. Samo naruszenie przepisów podatkowych, gdy np. jest nieświadome, nie jest występkiem.

Jednak prawdziwe znaczenie i wnioski wypływające z tego przepisu – czego interpretatorzy i sądy nie dostrzegają – są o wiele szersze. Przepis ten przypomina o nakazie elementarnego rozsądku/spójności/logiki w działaniach państwa/organów państwa wobec obywateli i dla zachowania powagi państwa. Nie może być tak, że jeden sąd pochwali obywatela za to co i jak zrobił a drugi za to samo go ukarze.

Mogą bowiem zdarzyć się takie sytuacje, że sąd karny wydając wyrok po prawomocnym zakończeniu postępowania przed sądami administracyjnymi, które uznały, że obywatel działał niezgodnie z prawem podatkowym i biorąc pod uwagę ustalenia tych wyroków, dokona zupełnie innego ustalenia i stwierdzi, że do naruszenia przepisów prawa podatkowego nie doszło lub że do naruszenia prawa podatkowego co prawda doszło, ale w o wiele niższej kwocie.

Sama sentencja wyroku sądu karnego może być wówczas różna. Może uniewinnić, może wydać wyrok skazujący za przestępstwo, ale dużo mniejsze, może wreszcie też umorzyć postępowanie z uwagi przedawnienie karalności takiego czynu jaki sąd karny ustalił, że do niego doszło.

Możliwa jest więc sytuacja, że sąd karny ustali, że do żadnego narażenia na uszczuplenie podatkowe nie doszło, a wcześniej to samo rozliczenie podatkowe zostało zakwestionowane przez organ podatkowy i skarga obywatela została oddalona przez sąd administracyjny.

Czyli sąd administracyjny w imieniu RP ustalił i orzekł, że obywatel naruszył przepisy podatkowe, a sąd karny – znając wyrok sądu administracyjnego, ale dysponując większym, całościowym materiałem dowodowym – ustalił i orzekł, że obywatel nie naruszył przepisów prawa podatkowego.

Taka sytuacja kompromituje organy podatkowe i nie powinna mieć miejsca, ale miała miejsce w sprawie zakończonej wyrokiem II FSK 1684/11, gdzie NSA oddalił skargę podatnika. Następnie sąd karny, znając wyroki sądów administracyjnych, ustalił - na podstawie całości materiału dowodowego, a w tym materiału, którym organ dysponował, ale nie dołączył go do akt postępowania wymiarowego – zupełnie inny stan faktyczny. Ustalił, że do uszczuplenia w zapłacie podatku rzeczywiście doszło, ale w kwocie kilkuset złotych a nie kilku milionów złotych, jak orzekł fiskus w decyzji. Czyli jednocześnie sąd karny ustalił, że decyzja, która została utrzymana w mocy przez sądy administracyjne, wydana została w oparciu o zmanipulowany/niepełny materiał dowodowy.