Polska nie jest pod specjalną osłoną

[b]Rz: Kryzys finansowy zatacza coraz szersze kręgi na świecie, państwa europejskie podejmują działania interwencyjne, wpompowując w swe systemy bankowe potężne sumy. Można powiedzieć przewrotnie, że Polska nie ma takiego problemu, bo właściwie nie ma banków.[/b]

Prywatyzacja tego sektora nastąpiła kilka lat temu i obecnie tylko kilka banków ma swoje centra decyzyjne w Polsce. Można się oczywiście zastanawiać, snując scenariusze historii alternatywnej, czy rzeczywiście podjęto optymalne decyzje i jak wyglądałby polski system finansowy, gdyby podjęto inne, ale dziś to dyskusja akademicka.

[b]Co to znaczy?[/b]

Zacznę od szerszej refleksji. W ostatnich tygodniach można zauważyć zaskakującą zmianę liberalnego paradygmatu myślenia o gospodarce. W latach 80. i 90. na świecie zwyciężyło myślenie wolnorynkowe, obserwowaliśmy sukces prywatyzacji i deregulacji na rynkach finansowych. I teraz, gdy niewidzialna ręka rynku mówi „sprawdzam”, konsekwentny liberał powinien powiedzieć: OK, jest kryzys i jego negatywne skutki, czyli bankructwa tych firm, które miały słabą strukturę aktywów. Niestety konsekwentnych liberałów jest na świecie niewielu. Znajdują dwa wyjścia. Część twierdzi, że obecna sytuacja to porażka rządowego regulatora i przerzucają nań odpowiedzialność. Inni dowodzą, że nie można pozwolić upaść bankom, bo nawet jeśli popełniono błędy, to ze względu na ich status – firm zarządzających pieniędzmi – konsekwencje byłyby bardziej poważne. Wobec tego rządzie, interweniuj, prosimy o dokapitalizowanie i podtrzymanie płynności. Klasyczny liberał powiedziałby: trudno, słowo się rzekło, kobyłka u płota, bankrutujemy. Ale gdy system pozwala nie upaść, to najbardziej liberalni liberałowie z upadających banków chętnie z tego korzystają.

[b]Mówi pan o Wielkiej Brytanii, gdzie rząd znacjonalizował cztery banki. Ale u nas to chyba nie nastąpi. Żaden bank nie przyjdzie do premiera Tuska z prośbą o interwencję, lecz w razie czego zwróci się do centrali. A te do swoich rządów.[/b]

Nasza sytuacja na szczęście jest w miarę przyzwoita. W technicznym rozumieniu recesja nie dotknęła Polski, ale nie możemy udawać, że jesteśmy odporni na wpływy zagraniczne. Otwarcie naszej gospodarki na świat wiązało się z dobrymi konsekwencjami – wzrostem poziomu wymiany gospodarczej, inwestycjami zagranicznymi. Ale gdy teraz słyszę, że jesteśmy odporni na wydarzenia zagraniczne, to się zastanawiam, czy autorzy takich opinii uważają, że na negatywne skutki jesteśmy jakoś cudownie impregnowani? Że jesteśmy pod jakąś specjalną osłoną, która przepuszcza do nas jedynie pozytywne oddziaływania z zachodnich gospodarek? To myślenie życzeniowe. Trzeba całkiem poważnie, ale też spokojnie podjąć działania w celu stworzenia scenariusza łagodzącego spowolnienie gospodarcze.

Wracając do sektora bankowego, polski Skarb Państwa kontroluje cztery banki – PKO BP, BGK, BOŚ i pośrednio Bank Pocztowy. Istnieje jeszcze kilka banków prywatnych kontrolowanych przez rodzimy kapitał. To jednak zdecydowana mniejszość. Reszta posiada swe centra decyzyjne za granicą. Decyzje ich dotyczące podejmowane są więc Nowym Jorku, Mediolanie czy w innych miastach świata.

I w scenariuszu, kiedy banki znalazłyby się w kłopotach, istotnie mogą następować mechanizmy niepokojące. W pierwszej kolejności udają się po pomoc do macierzystych krajów – tak było w przypadku największego banku w Polsce, kontrolowanego przez UniCredit, Pekao SA. W obliczu zachwiania się jego sytuacji finansowej w obronę włoskiego charakteru tego banku zaangażował się osobiście premier Włoch.

[b]Mówi pan: teraz się nie martwmy, bo te firmy, które mają banki w Polsce, nie mają kłopotów...[/b]

... lub rozwiązują te kłopoty za pomocą swoich rządów.

[b]Możemy się pocieszyć, że inne rządy będą stabilizować sytuację swoich banków, wpływając także na kondycję naszego systemu? Jak to świadczy o polskim bezpieczeństwie finansowym?[/b]

To są konsekwencje podjętych wyborów. Albo otworzyliśmy się skutecznie na świat i świat ma wpływ na to, co się u nas dzieje, albo trzeba było trwać w zamknięciu, tak jak Białoruś. Podlegamy prądom zarówno dobrym, jak i złym. Na pewno możemy się spodziewać, że w przyszłym roku będzie niższy poziom zagranicznych inwestycji bezpośrednich, ponieważ korporacje będą koncentrowały aktywność na swych rynkach macierzystych. Spadnie w związku z tym tempo wzrostu gospodarczego.

[b]Wraca pytanie o zasadność prywatyzacji sektora bankowego. Państwowe banki zostały sprywatyzowane, a teraz – jeśli kryzys się pogłębi – może dojść do ich nacjonalizacji, tyle że przez rządy innych państw.[/b]

Byłby to paradoks historii. Ale na razie to zjawisko nie następuje na masową skalę. Oczywiście trzeba sobie zdawać sprawę, że to, co pięć dni temu wydawało się nie do pomyślenia, jutro będzie oczywistością. Zatem w pesymistycznym scenariuszu faktycznie mogłoby się stać tak, że w polskim sektorze bankowym dominująca byłaby własność Skarbu Państwa, ale już niepolskiego.

[b]Mogłoby zatem dojść do sytuacji, że interesy innych państw byłyby załatwiane w pierwszej kolejności kosztem interesów naszego systemu finansowego?[/b]

To niewykluczone. Zdaje sobie pani sprawę z tego, że to teza dość kontrowersyjna?

[b]Tak, ona jest jakby wyjęta z „Naszego Dziennika”. Ale – proszę wybaczyć, pozostanę w tej konwencji – czy ten sposób myślenia rzeczywiście jest odrealniony?[/b]

Obecnie widać, że teza jakoby korporacja była bytem całkowicie przezroczystym, niepowiązanym żadnymi więzami lojalności wobec kraju, z którego pochodzi, skoncentrowana wyłącznie na biznesie, jest tezą nie do utrzymania, wręcz naiwną. I wobec tego powinniśmy zgodzić się na to, że istnieje sfera interesów gospodarczych państw.

[wyimek]Korzystne w tej sytuacji jest to, że nie należymy jeszcze do strefy euro. I nie należy się z tym spieszyć[/wyimek]

[b]Wie pan, o co pytam – na przykład, czy może dojść do drenażu pieniędzy z polskiego systemu bankowego do zachodniego. Prezes NBP mówi, że chce wprowadzić limity zabezpieczające przed tym zjawiskiem, ale na razie ich jeszcze nie wprowadził.[/b]

Możemy mieć pewność, że nastąpiłby duży opór prywatnych banków przed wprowadzeniem takich limitów i podobnymi rozwiązaniami. Niemniej pamiętajmy, że na dzień przed upadłością Lehman Brothers przetransferował 8 miliardów dolarów z londyńskiej filii do USA.

[b]Wniosek?[/b]

Należy dążyć do tego, żeby maksymalnie wiele silnych podmiotów finansowych miało swe centrum decyzyjne w Polsce. Instrumentarium, które do tego wiedzie, nie jest proste i nie odbywa się na zasadzie naciśnięcia guzika. Trzeba jednak próbować się zmierzyć z potencjałem, który mają inne państwa. W tej chwili zasadnicza część systemu bankowego podlega kontroli polskiego nadzoru finansowego, ale decyzje strategiczne nie są podejmowane nad Wisłą. Nie chciałbym jednak snuć czarnych scenariuszy.

[b]Proszę pana o ocenę siły lub bezsiły naszego państwa w obliczu kryzysu rynków finansowych. Jesteśmy słabym peryferyjnym państwem niekontrolującym tak naprawdę tego, co zdarzy się w naszym systemie bankowym?[/b]

Takiej tezy pani nie usłyszy, jest przerysowana.

[b]Jest nieprawdziwa?[/b]

Nie ma potrzeby, żeby państwo nacjonalizowało banki, ale trzeba mieć świadomość, że zasadnicze decyzje mające wpływ na to, co będzie się działo u nas, nie będą podejmowane w Warszawie. Wiele zależy od tego, jak się będą zachowywać spółki matki, do których należą banki w Polsce i rządy ich macierzystych krajów. Ale właśnie ze względu na to ryzyko nie jest wskazane prywatyzowanie giełdy.

To nie jest spółka taka jak każda inna, ona tworzy rynek, nie działa jedynie dla zysku, ale ma wpływ na stan naszej gospodarki.

[b]Niezbyt to dobrze świadczy o naszej suwerenności.[/b]

To prawda. Ale krok po kroku Polska podejmowała działania, które powodowały, że scedowaliśmy część swojej suwerenności na rzecz innych podmiotów. To dotyczy nie tylko Polaków, ale i Litwinów, Hiszpanów, Francuzów. Niewątpliwie korzystne w tej sytuacji jest to, że nie należymy jeszcze do strefy euro. Nie należy podejmować działań przyspieszających wejście do euro w ciągu najbliższych lat. Decyzje o polskim rynku finansowym będą wtedy podejmowane z punktu widzenia interesów całej Europy, a nie tylko naszego kraju.

[b]Nieoficjalnie można usłyszeć, że w razie trudności do polskich spółek kontrolujących banki przyjdzie nakaz z centrali: proszę przelać do nas (Mediolanu, Londynu, Nowego Jorku) 400 milionów euro. A zarząd w Warszawie stanie na baczność i polecenie wykona. To możliwe?[/b]

Pani chce jednak wieszczyć katastrofę, a na razie nie ma do tego podstaw. Choć faktycznie pytanie o ocenę prywatyzacji polskich banków zasługuje na wnikliwą analizę. Można było zrobić to lepiej.