Budżet ma być przejrzysty i zrozumiały. Czy pomoże w tym Rada Fiskalna?

Rząd opublikował właśnie projekt ustawy o Radzie Fiskalnej (RF) i rozpoczął nad nim konsultacje społeczne. W projekcie założono nowy harmonogram przygotowania ustawy budżetowej, który ma obowiązywać już za dwa lata. Rząd chce bowiem, by RF zaczęła działać od początku 2026 r.

Jak mają przebiegać prace nad budżetem od 2026 roku?

Powołanie Rady Fiskalnej, niezależnej instytucji eksperckiej i doradczej zapowiedziała obecna koalicja przed wyborami parlamentarnymi. Potrzeba jej stworzenia wynika także ze znowelizowanej dyrektywy unijnej w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich.

Czytaj więcej

Finanse

Będzie konkurs dla członków Rady Fiskalnej

Ministerstwo Finansów chce, by niezależni eksperci, którzy mają tworzyć Radę Fiskalną, byli wybierani przez konkurs. Nominować ich mają instytucje reprezentujące wiele osób, na przykład związki zawodowe czy organizacje przedsiębiorców.

Jakie zadania ma spełniać Rada Fiskalna?

W projekcie ustawy powtórzono wcześniejsze zapowiedzi rządowe. RF będzie opiniowała najważniejsze dokumenty budżetowe państwa, analizowała politykę budżetową oraz brała udział w debacie publicznej dot. finansów publicznych.

Ma składać się z 7 ekspertów. Wybierać ich będą (po jednej osobie): Prezydent RP, kolegium NIK, sejmowa komisja właściwa do spraw budżetu, Minister Finansów, przedstawiciele organizacji związkowych, organizacji pracodawców oraz organizacji jednostek samorządu terytorialnego. Szefa rady wyznaczy MF. Rząd chce, by kadencja Rady trwała 6 lat, a każdy członek mógł w niej pracować tylko dwie kadencje. W tym czasie nie będzie mógł zajmować innych stanowisk ani podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub autorską.

Czytaj więcej

Finanse

MF: W nowej radzie fiskalnej mają zasiadać niezależni eksperci i praktycy

Ministerstwo Finansów przygotowało pakiet rozwiązań zwiększających przejrzystość finansów publicznych. Głównym punktem jest tu powołanie niezależnej instytucji fiskalnej, a także zmiany w stabilizującej regule wydatkowej.

Rada będzie miała piętnastoosobowe biuro. Rząd szacuje, iż w ciągu dekady funkcjonowanie RF i jej biura kosztować będą budżet państwa ok. 57 mln zł w ciągu dekady (łączne koszty wyliczono na 86,4 mln zł przy dochodach dla budżetu – 29,6 mln zł).

Co ciekawe zanim zostanie powołana RF, powołany zostanie – zgodnie z projektem ustawy — pełnomocnik do spraw organizacji Biura Rady Fiskalnej.

W projekcie zapisano, iż minister finansów będzie zobowiązany do zastosowania się do zaleceń zawartych w opiniach lub ocenach RF, albo będzie musiał wyjaśnić przyczyny, dla których tego nie zrobi w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie Ministerstwa Finansów.

Polska nie poprawia przejrzystości budżetowej

Powołanie niezależnej instytucji fiskalnej jest także jedną z rekomendacji dla Polski, która znalazła się w najnowszej edycji (dziewiątej) rankingu przejrzystości budżetowej Open Budget Survey 2023. Polska zajmuje w nim 45. miejsce z 59 pkt. (na 100) w zestawieniu 125 państw. Rok wcześniej z podobną liczbą punktów (60) byliśmy dziewięć miejsc wyżej, a to oznacza, iż nie poprawiamy transparentności procedur budżetowych. Tak uważa dr Paweł Białynicki-Birula, ekonomista Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, który współpracuje przy międzynarodowym programie badawczym Open Budget Survey (OBS). W tej edycji analizowane były budżety za 2022 r., a uwzględniono trzy wymiary ich powstawania: transparentność procedur budżetowych, zakres społecznej partycypacji oraz jakość instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem publicznych pieniędzy.

Czytaj więcej

Budżet i podatki

Rząd ma nowy plan na finanse państwa. Będą wyższe podatki?

Rząd przyjął we wtorek wieloletni plan finansowy do 2027 r. Jednak zasadnicze plany, jak usunąć narosłe w kasie państwa problemy po rządzie PiS, poznamy dopiero jesienią.

Przeciętna (światowa) wartość indeksu wyniosła 45 pkt, a w krajach OECD — 67 pkt. W polskim systemie najlepiej oceniany jest od lat instytucjonalny nadzór nad wydatkowaniem publicznych środków, czyli działalność Sejmu i NIK (82 pkt.). Jednak – co jest ważne – ocena dotyczy budżetu centralnego, a nie wszystkich wydatków sektora finansów publicznych, w tym funduszy pozabudżetowych.

Transparentność budżetowa została oceniona na 59 pkt. W tej części rankingu lepiej oceniono z naszego regionu: Bułgarię, Słowację, Rumunię i Czechy. Gorzej Ukrainę i Węgry. Społeczną partycypację polskich procesów budżetowych oceniono na 20 pkt. Z tą dziedziną kłopoty ma wiele krajów: przeciętna dla OECD to 24 pkt, a dla wszystkich państw – 15 pkt.

Co polski rząd mógłby zmienić, by finanse publiczne były bardziej przejrzyste?

Z raportu wynika, że władze w Polsce za mało dbają o społeczny wymiar tworzenia budżetu. Nie ma społecznej dyskusji ani nad tym, jakie mogą być główne cele wydawania pieniędzy budżetowych, ani prostej wersji budżetu – zrozumiałej i dostępnej dla wszystkich chętnych.