Piasek cenny niczym ropa naftowa

Piasek, drugi – po wodzie – najczęściej używany surowiec naturalny był i jest niezbędny do rozwoju ziemskiej cywilizacji. Ale materiał ten zwolna się wyczerpuje – jeśli w dającej się przewidzieć perspektywie nic się nie zmieni, zamiast „trampoliną rozwoju" surowiec ten stanie się powodem destabilizacji.

Piasek obecny jest wszędzie, towarzyszy człowiekowi na co dzień – w betonowych i ceglanych ścianach domów (zaprawa), w wyrobach szklanych, komputerach, asfaltowych jezdniach, telefonach, farbach, nawozach sztucznych, a nawet – choć na pierwszy rzut oka może się to wydawać dziwne – w kosmetykach, bo przecież piasek składa się głównie z krzemu.

„Piasek to zapoznany bohater naszego rozwoju" – podkreśla Pascal Peduzzi, dyrektor naukowy United Nations Environment Programme (UNEP). Wtóruje mu Christian Buchet, dyrektor Centre d'etudes de la mer (Centrum studiów morza) Katolickiego Uniwersytetu w Paryżu, który w książce „La grande histoire vue de la mer" napisał: „Piasek, ten materiał najbardziej pospolity, najczęściej spotykany i najbardziej potrzebny, jest największym wyzwaniem XXI wieku".

Rabowanie na plażach

Specjaliści szacują, że na naszej planecie wydobywa się rocznie od 40 do 50 miliardów ton piasku. – Jest on łatwo dostępny, wielu ludzi błędnie uważa, że jego pokłady są praktycznie niewyczerpane, tymczasem wydobywa się go za dużo i za szybko w stosunku do tego, co Ziemia może wytwarzać. Regeneracja zasobów piasku wymaga tysięcy lat – ostrzega geolog, prof. Eric Chaumillon z Uniwersytetu w La Rochelle.

Problem w tym, że wielkie pokłady surowca nie mogą być wykorzystane do celów budowlanych – chodzi o piasek pustynny, który nie nadaje się do wytwarzania betonu, bowiem źle się łączy z cementem. Do tego celu niezbędny jest piaskowy granulat powstający pod wpływem fal lub ze skał pod wpływem wiatru. Z tego względu na potrzeby przemysłu i budownictwa piasek wydobywa się z rzek, z plaż, z dna morskiego – a konsekwencje tego dla środowiska bywają opłakane.

W państwach europejskich czy w Ameryce Północnej eksploatacja piasku regulowana jest przepisami. Ale nie wszędzie tak jest, zwłaszcza w krajach rozwijających się. A właśnie tam zapotrzebowanie jest największe. Pozyskiwanie piasku z plaż, technicznie łatwe, rujnuje ekosystemy odgrywające kluczową rolę w ochronie i utrzymywaniu w należytym stanie terenów położonych w głębi lądu. Plaże stanowią naturalną ochronę przed skutkami sztormów.

Jeśli chodzi o rzeki, to dzikie, rabunkowe i bezplanowe pozyskiwanie z nich piasku prowadzi do katastrofalnego obniżenia lustra wody i w konsekwencji do suszy niszczącej rolnictwo; albo wprost przeciwnie, do rujnujących powodzi. „Właśnie wywołujemy w niektórych krajach katastrofę w rolnictwie" – stwierdza komunikat Centre d'etudes de la mer.

Wraz ze zmianami klimatycznymi i wzrostem poziomu oceanów i mórz rola piasku staje się tym bardziej kluczowa. Erozja morska ułatwia jego wydobywanie, powoduje to infiltracje słonych wód do ujść rzek, estuariów i zasolenie gleb uprawnych.

Gigantyczny popyt

– Wyobraźmy sobie czasy Napoleona, rok 1804, na całym świecie żyło wówczas miliard ludzi. W październiku 2014 roku liczba ta przekroczyła 7 miliardów, w 2025 roku osiągnie 8 miliardów, a w 2050 roku – około 9,5 miliarda. Trzeba to przełożyć na presję budowlaną, a tym samym na zużycie piasku. Dotyczy to zwłaszcza kontynentu azjatyckiego, gdzie buduje się na potęgę. Same tylko Chiny zużywają rocznie 58 proc., piasku wykorzystywanego w budownictwie na całym świecie – podkreśla Christian Buchet.

Dziś zasoby piasku są bardziej zagrożone niż złoża metali ciężkich. Ze względu na ogromne zapotrzebowanie, w niektórych regionach świata powstały mafie piaskowe, które nie cofają się przed użyciem siły dla zapewnienia kontroli nad tym rynkiem. W Indiach odnotowano nawet przypadki zabójstw dziennnikarzy, którzy pisali o piaskowych przekrętach. W Kenii w ostatnich latach co najmniej tuzin osób straciło życie podczas walk rywalizujących ze sobą piaskowych gangów. W Maroku, według raportu United Nations Environment Programme (UNEP) z lutego 2019 roku, połowa piasku zużywanego rocznie w budownictwie (10 milionów metrów sześciennych), wydobywana jest nielegalnie.

Cała ta sytuacja pokazuje, jak potężnym czynnikiem wpływającym na ewolucję planety jest człowiek. Nie trzeba erupcji wulkanów, trzęsień ziemi, szalejących rzek, aby zmieniać krajobraz. W przypadku piasku człowiek znalazł się w sytuacji kogoś podcinającego gałąź, na której siedzi – jeśli przemysł nie zajmie się ochroną i zabezpieczaniem ekosystemów na wybrzeżach, wkrótce będzie zmuszony „na gwałt" zabezpieczać instalacje i fabryki, które tam zbudował.