Największe polskie sądy arbitrażowe otwierają się na spory korporacyjne

Regulaminy polskich sądów arbitrażowych

Od 8 lipca 2020 r. w Sądzie Arbitrażowym przy Konfederacji Lewiatan obowiązuje Regulamin uzupełniający dla postępowań w sporach korporacyjnych. Znajduje on zastosowanie w sporach o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia), spółki kapitałowej oraz w sporach o rozwiązanie spółki kapitałowej.

Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie opracował projekt regulaminu dodatkowego w sporach uchwałowych, będący aktualnie na etapie konsultacji.

Nowe regulaminy są odpowiedzią instytucji arbitrażowych na nowelizację przepisów dotyczących arbitrażu, która weszła w życie 8 września 2019 r. Uregulowano w nich problematyczne kwestie wynikające z braku precyzyjności znowelizowanych przepisów oraz wprowadzono regulacje mające na celu zmitygowanie związanego z nimi ryzyka. Regulaminy wprowadzają rozwiązania dotyczące m.in. statusu przystępujących do sporu wspólników albo akcjonariuszy, prawa wyboru arbitrów, zasad ustalania kolejności wszczęcia poszczególnych spraw, prawa przystąpienia organów spółek i ich członków do postępowania oraz ryzyka wniesienia skutecznego zarzutu braku właściwości sądu arbitrażowego w świetle upływu terminu na zaskarżenie uchwał.

Czytaj także: Dlaczego w czasie koronawirusa warto skorzystać z e-arbitrażu

Zdatność arbitrażowa sporów o ważność uchwał spółek kapitałowych

Jednym z najintensywniej dyskutowanych zagadnień w doktrynie prawa arbitrażowego była zdatność arbitrażowa sporów o ważność uchwał spółek kapitałowych. Rozszerzenie kategorii sporów podlegających rozstrzygnięciu przez arbitrów i otwarcie tym samym drogi postępowania arbitrażowego dla spraw o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo walnego zgromadzenia spółki akcyjnej nastąpiło nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego z 8 września 2019 r. Zmiana ta podąża za światowymi tendencjami zmierzającymi do przyznania sądom arbitrażowym kompetencji do rozpoznawania jak największej liczby sporów.

Na szczególną uwagę zasługuje znowelizowane brzmienie art. 1157 k.p.c. Ustawodawca spełnił oczekiwania środowiska arbitrażowego i rozstrzygnął długotrwałe spory doktrynalne dotyczące zdatności arbitrażowej sporów majątkowych niemogących być przedmiotem ugody. Brzmienie tego przepisu przed nowelizacją budziło wątpliwości, czy kryterium zdatności ugodowej danego sporu dotyczy zarówno spraw o prawa majątkowe, jak i niemajątkowe. Jego aktualne brzmienie kończy w tym zakresie wszelkie niejasności. Przepis ten jednoznacznie wskazuje, że zdatność arbitrażową posiadają spory o prawa majątkowe – z wyłączeniem wyraźnych wyjątków – bez względu na to, czy spełniają kryterium zdatności ugodowej. Tym samym, możliwe stało się uznanie sporów uchwałowych za zdatnych do rozpoznania przez sądy polubowne.

Ustawa modelowa UNICITRAL o międzynarodowym arbitrażu handlowym z 1985 r., na której oparto przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące arbitrażu, pozostawia materię zdatności arbitrażowej do autonomicznego uregulowania na poziomie krajowym. Dana kategoria spraw może więc być poddawana pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego w jednym państwie, a w innym nie. Decydując się na poddanie danego sporu – istniejącego lub przyszłego – pod arbitraż, konieczna jest weryfikacja, czy charakteryzuje się on zdatnością arbitrażową. Jej brak jest przesłanką uchylenia wyroku sądu arbitrażowego przez sąd powszechny oraz odmowy uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą.

Zapis na sąd polubowny w sprawach o ważność uchwał

W bezpośrednim związku z nowelizacją art. 1157 k.p.c. pozostaje zmiana art. 1163 k.p.c. Przepis ten stanowi, że aby zapis na sąd polubowny w sprawach o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał spółek kapitałowych był skuteczny, musi przewidywać obowiązek ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sposób wymagany dla ogłoszeń spółki najpóźniej w terminie miesiąca od dnia jego wszczęcia. Celem tej procedury konwokacyjnej jest umożliwienie wszystkim zainteresowanym wspólnikom lub akcjonariuszom przystąpienie do postępowania arbitrażowego. Omawiany przepis wprowadza również zasadę koncentracji przed jednym sądem arbitrażowym (wyznaczonym w sprawie najwcześniej) wszystkich postępowań o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały spółki kapitałowej.

Nowelizacja z 2019 r. rozszerzyła również katalog podmiotów związanych zapisem na arbitraż, zawartym w umowie (statucie) spółki, o organy spółki i ich członków. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym zamieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze stosunku spółki wiąże także organy spółki i ich członków. Eliminuje to ryzyko zaskarżenia te samej uchwały równocześnie przed sądem powszechnym oraz arbitrażowym, w zależności od podmiotu występującego z roszczeniem.

Zdatność arbitrażowa sporów korporacyjnych w ustawodawstwie innych państw

Na przestrzeni ostatnich lat, większość państw, w celu jak najlepszego dostosowania się do panujących realiów gospodarczych oraz zwiększenia konkurencyjności swojego porządku prawnego, dokonało nowelizacji krajowych przepisów dotyczących arbitrażu.

We Francji podstawowym przepisem regulującym kwestię zdatności arbitrażowej jest art. 2059 francuskiego kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem strony mogą poddać spór pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego, jeżeli dotyczy on praw, którymi swobodnie dysponują. Mimo tego, że ustawodawstwo francuskie wyróżnia się liberalnym podejściem do arbitrażu, istnieje kilka kategorii sporów korporacyjnych, których charakter rodził pytania, czy mogą zostać poddane pod arbitraż. Jednymi z nich były spory w przedmiocie ważności uchwał zgromadzenia wspólników spółek kapitałowych. Sąd Apelacyjny w Paryżu rozstrzygnął, że spory w tym przedmiocie mogą być poddane pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego, pod warunkiem zawarcia klauzuli arbitrażowej zawartej w statucie (umowie) spółki.

System niemiecki, początkowo charakteryzujący się zachowawczym podejściem do arbitrażu, w ciągu ostatnich lat przyjął stanowisko proarbitrażowe. Droga do rozpatrywania sporów uchwałowych za pomocą arbitrażu została otwarta w 2009 r., kiedy Trybunał Federalny w Niemczech przełomowym wyrokiem „Zdatność arbitrażowa II" przyznał sądom arbitrażowym kompetencję do orzekania w sprawach o zaskarżanie uchwał spółek. W ślad za tym orzeczeniem Niemiecki Instytut Arbitrażowy – DIS przygotował regulamin uzupełniający mający zastosowanie wyłącznie do sporów korporacyjnych, zapewniający praktyczne zastosowanie rozwiązań przyjętych przez Trybunał Federalny.

Sądy angielskie stosują do sporów korporacyjnych liberalne podejście. Zgodnie z prawem angielskim strony umowy mają na ogół swobodę w ustalaniu sposobu rozstrzygania potencjalnych sporów, z zastrzeżeniem dopuszczalnych wyjątków dotyczących porządku publicznego, które należy rozstrzygać indywidualnie w każdej sprawie.

Autorzy: