Sztuka letniego ogóra

Tekst z tygodnika "Przekrój"

Jak działa sezon ogórkowy w sztuce? W Polsce polega zwykle na otwieraniu ostatnich wystaw w czerwcu i przeczekiwaniu do jesieni, kiedy drużyny instytucjonalne wrócą z wczasów pod gruszą. Sztuka tymczasem przenosi się w plener i na letnie festiwale. Prawdziwe wystawowe ogórki jeszcze u nas nie obradzają. Rzadkim okazem dobrego krajowego warzywa tego gatunku jest wystawa Marka Rothki w Muzeum Narodowym w Warszawie – jest wielkie nazwisko, masywna promocja, wystawowa oprawa i oczekiwanie na tłumy. W roli mniejszego ogórka odnajduje się z kolei wystawa Konrada Smoleńskiego „S.T.R.H." w gdańskim CSW Łaźnia. Artysta reprezentuje w tym roku Polskę na Biennale w Wenecji; kto nie pojechał do Włoch, może zobaczyć, jak działa ten elegancki i zarazem brutalny artysta w kraju, i do tego nad morzem.

Kultura ogórkowa jest jeszcze u nas w powijakach. Tymczasem międzynarodowe muzea i centra sztuki w czasie ogórkowym odpalają projekty, które są wystawowymi odpowiednikami wakacyjnych hitów filmowych. Ciężkie armaty poważnego artystycznego kalibru chowa się na nowy sezon. Wakacyjny arsenał to przyjemne wystawy-spektakle, obliczone na domagających się rozrywki turystów. Klasycznym ogórem, mocno ukiszonym we własnym sosie, są na przykład letnie wystawy impresjonistów – to stary lep, ale publiczność łapie się na niego niezawodnie. W tym sezonie wystawy o impresjonistach można więc zobaczyć między innymi w Chicago, w San Francisco (ze szczególnym uwzględnieniem tematu wody) i w Paryżu (z naciskiem na impresjonizm we Włoszech). Równie dobrym materiałem na ogóra są powszechnie kochani mistrzowie modernizmu, tacy na przykład jak Chagall (tego lata można go zobaczyć m.in. w Liverpoolu oraz w Dallas). Na wakacyjnej glebie obok tego rodzaju mdłych korniszonów potrafią wyrosnąć jednak również okazy lekkie i przyjemne, a przy tym dorodne i ciekawe w smaku. Niektóre z nich przedstawiamy poniżej.

Nowy Jork: ogórek świecący

Na czym polega rewelacja sztuki Jamesa Turrella, zrozumie tylko ktoś, kto widział ją kiedyś na żywo. Amerykański artysta rzeźbi w materii światła. Potrafi stworzyć za jego pomocą nieskończone przestrzenie, umie uwidocznić pustkę, jest także zdolny sprawić, aby światło stało się niemal dotykalne. Jeżeli wśród współczesnych gwiazd sztuki istnieje twórca zdolny wywoływać religijne, ba, mistyczne emocje bez użycia jakichkolwiek symboli i znaczeń, to jest nim Turrell. Na co dzień ten siwobrody mistrz siedzi w Arizonie, gdzie od ponad 30 lat przerabia liczący sobie 400 tys. lat i mierzący prawie 5 kilometrów średnicy krater na swoje opus magnum – naturalne obserwatorium nieba, amfiteatr do podziwiania spektaklu natury. Od czasu do czasu rzeźbiarz odrywa się jednak od tej tytanicznej roboty i pokazuje „zwykłą" wystawę. Najnowszą stworzył w nowojorskim Guggenheimie. Przygotowania zajęły dwa lata pracy artysty, który stał na czele zespołu techników i naukowców. Wraz z nimi Turrell zmienił ikoniczny gmach muzeum w gigantyczny instrument świetlny; kiedy artysta na nim „gra", publiczność milknie; piękno zamyka jej usta.

James Turrell, Guggenheim, Nowy Jork, do 25.09, www.guggenheim.org

Nowy Jork: mokry ogórek

Latem wszyscy liczą na słońce, tymczasem nowojorska MoMA zaklina deszcz. Czy sprowadzanie opadów w wakacje ma sens? Czy zaklinanie deszczu jest sztuką? Te pytania tracą znaczenie w obliczu instalacji „Rain Room" prezentowanej w ramach wystawy „Expo 1: New York", zorganizowanej przez eksperymentalny odział MoMY – PS1. Zgodnie z tytułem „Pokój deszczu" to ogromne pomieszczenie, w którym cały czas pada. Kiedy człowiek wkracza na to terytorium wiecznej ulewy, ściany wody się przed nim rozstępują – i zamykają tuż za nim. Widz może się poczuć jak Mojżesz – nie dosięga go ani kropla, choć ulewa jest wszędzie dookoła. Za tym cudem stoi zaawansowana technologia, złożony system kamer śledzących ruch i sterujących deszczem tak, by każdy mógł wyjść suchy z tego małego potopu. Instalacja jest dziełem londyńskiego teamu Random International. Czym właściwie zajmują się członkowie tego zespołu? Sztuką? Nauką? Rozwijaniem nowych technologii? Rzecz w tym, że we współczesnej sztuce różnice między tymi dziedzinami zupełnie się zatarły; liczy się tylko jedna konkrecja: kultura zapierającego dech w piersiach spektaklu.

Rain Room, MoMA PS1, Nowy Jork, do 28.07, www.momaps1.org

W Bilbao ogórek barokowy

Postmodernistyczny wakacyjny hit: mistrzowie baroku spotykają się z niegrzecznymi współczesnymi artystami w dekonstruktywistycznym muzeum. Za konceptem stoi Bice Curiger, kuratorka, która lubi mieszać sztukę dawną z dzisiejszą. Nieźle jej to wychodzi. Dwa lata temu na Biennale w Wenecji brawurowo wprowadziła wielkie płótna Tintoretta w żywioł sztuki najnowszej. Teraz podobną operację przeprowadza w Muzeum Guggenheima w Bilbao na wystawie „Riotous Baroque: From Cattelan to Zurbarán" (w wolnym tłumaczeniu: „Rozbrykany barok"). Wszystko tu jest przesadne i cudownie zwyrodniałe. Z jednej strony jest malarska drużyna marzeń z XVII wieku, z Adriaenem Brouwerem, José de Riberą, Janem Steenem i Francisco de Zurbaránem na czele. Ich show to dramatyczne oświetlenie, kompozycje eksplodujące dynamiką, zamaszyste gesty, wyrazista mimika, kobiety o obfitych kształtach, potężne formaty obrazów. Z drugiej strony są współcześni artyści z równie przesadnymi konceptami, od półpornograficznych animacji plastelinowych Natalie Djurberg przez hardcore'owe zdjęcia Borysa Michałkowa po obrazoburcze figury woskowe Maurizio Cattalena. Bice Curiger szuka uniwersalnego ducha, który przenika barokowo zorientowanych artystów z XVII i XXI wieku. Odnajduje go w teatralności, zmysłowości, w ciele, upodobaniu do gwałtownych efektów i zamiłowaniu do nadmiaru. Na dodatek cała ta wystawa opakowana jest w skorupę muzeum projektu Franka Gehry'ego, które również jest przesadne: ta architektoniczna ikona końca XX wieku to precyzyjnie zaplanowany chaos, prawdziwy dramat w przestrzeni, rozbrykany barok na miarę naszych czasów.

Riotous Baroque: From Cattelan to Zurbarán, Guggenheim Bilbao, Hiszpania, do 6.10, www.guggenheim.org

Londyn i Wenecja: ogórek, czyli wszystko

Współczesna sztuka jest przekombinowana? Wszystko w niej było? Wszystkie pomysły są używane? Artyści zblazowani i cyniczni? Nudzi cię już cały ten wymęczony cyrk? Alternatywa istnieje! Nazywa się „Museum of Everything" – Muzeum Wszystkiego. Wszystkiego czego? Generalnie wszystkiego, co nie mieści się we współczesnym biznesie artystycznym. James Brett, brytyjski filmowiec, który założył muzeum w 2009 r., gromadzi pod jego szyldem sztukę samouków, obsesjonatów dziwnych idei, ludzi, których społeczeństwo uznało za twórców naiwnych, czasem nawet za szalonych. Bohaterów muzeum łączy jedno: dotąd nie byli traktowani poważnie i wszyscy tworzą z nieodpartej potrzeby (a właściwie z wielu różnych potrzeb), a nie dlatego, że mają zobowiązania wobec systemu artystycznego. To działa: Muzeum Wszystkiego przekonuje tym, czego tak często brakuje w artworldzie – szczerością i entuzjazmem, którymi przez ostatnie cztery lata zaraziło się pół miliona widzów. Muzeum nie ma stałej siedziby, to instytucja nomadyczna, wędrująca od Londynu przez Moskwę po Paryż. Tego lata wędrowna kolekcja przybiła do dwóch portów: Muzeum Wszystkiego można oglądać jednocześnie w Wenecji, na obrzeżach Biennale, oraz w galerii Hayward na londyńskim SouthBank.

Museum of Everything, Hayward Gallery, Londyn (do 26.08) i Serra dei Giardini, Wenecja (do listopada 2013 r.), www.musevery.com