Ślepe pozwy wyeliminują hejt w sieci? „Kierunek dobry, wykonanie fatalne”

Chodzi o dwa poselskie projekty zmian w kodeksie postępowania cywilnego, zgłoszone przez Polskę 2050 oraz PSL–Trzecią Drogę, które mają umożliwić ponoszenie odpowiedzialności przez anonimowych hejterów. Obydwa przewidują wprowadzenie nowych postępowań odrębnych w sprawie ochrony dóbr osobistych przeciwko osobom o nieznanej tożsamości (tzw. ślepe pozwy). 

Dziś, aby wnieść pozew cywilny, konieczne jest podanie danych pozwanego, np. imię i nazwisko, adres czy numer PESEL. Brak któregoś z niezbędnych elementów finalnie skutkuje zwrotem pozwu. Tym samym osoby, których dobra osobiste zostały naruszone, pozbawia się w ten sposób prawa do sądu.

Receptą mają być tzw. ślepe pozwy, w których powód składa pozew przeciwko „osobie nieznanej”, a następnie sąd w ciągu siedmiu dni występuje do dostawcy usług pośrednich oraz do przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o przekazanie wszystkich posiadanych danych.

Czytaj więcej

Dobra osobiste

Ślepe pozwy obciążą sądy? SN i KRS przestrzegają

Wprowadzenie postępowań o naruszenie dóbr osobistych przeciwko osobom o nieustalonej tożsamości pociągnie za sobą znaczne obciążenie sądów, a krótkie terminy na ustalenie danych pozwanego mogą spowodować, że wzrośnie liczba odszkodowań za przewlekłość – przestrzegają Krajowa Rada Sądownictwa i Sąd Najwyższy.

Te rozwiązania jednak musiały zmierzyć się z olbrzymią krytyką ekspertów i instytucji publicznych, przedstawioną podczas posiedzenia sejmowej komisji nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach. Bo choć wszyscy zgadzają się, że istnieje potrzeba wprowadzenia regulacji, które ułatwią osobom poszkodowanym dochodzenie swoich praw, to jest oczywiste, że te rozwiązania muszą być spójne z całym system prawa, a nie tylko cywilnego.

To powód powinien decydować, kogo chce pozwać

I tak, zdaniem sędzi Sądu Najwyższego Joanny Misztal-Koneckiej już sama propozycja wprowadzenia nowych postępowań odrębnych jest błędna. Zwłaszcza w przypadku propozycji PL 2050, gdzie ta odrębność ogranicza się do etapu poszukiwania pozwanego, a dalsze postępowanie ma się toczyć na zasadach ogólnych. – To już w 100 proc. dowodzi, że tworzenie nowego postępowania odrębnego jest w tym zakresie chybione. Niedługo już nie będziemy mieć żadnych spraw rozpoznawanych na zasadach ogólnych – mówiła sędzia Misztal-Konecka.

Poza tym jej zdaniem proponowane rozwiązania są sprzeczne z naczelnymi zasadami postępowania cywilnego – dyspozycyjności i bezstronności sądu.

– W mojej ocenie nie można nałożyć na sąd obowiązku w istocie wskazania pozwanego. Poza tym zgodnie z zasadą dyspozycyjności to powód powinien być tym podmiotem, który ostatecznie decyduje o wniesieniu roszczenia i jego treści – wskazywała sędzia SN. Tymczasem nie można wykluczyć, że powód mógłby – gdy zostanie ustalony sprawca naruszenia – nie być zainteresowany dochodzeniem swoich roszczeń (przykładowo, gdy okaże się, że sprawcą jest np. żona albo szef).

Jej zdaniem problem identyfikacji pozwanego można rozwiązać, tworząc postępowanie pomocnicze, analogicznie do zwolnienia od kosztów sądowych, które może być zainicjowane jeszcze przed wniesieniem pozwu. Pozwoliłoby ono na ustalenie osoby, przeciwko której powód mógłby, a nie musiałby, wnieść pozew.

Jeśli sąd ustali dane nie tej osoby, powód poniesie koszty powództwa

Wspomniana kwestia jest też istotna z uwagi na to, że może się okazać, iż ustalone przez sąd dane wcale nie należą do naruszyciela. Jeśli powód przegra, poniesie koszty. Nawet jeśli ustalone dane pozwanego będą od początku sugerować powodowi, że nie jest to osoba, która może być odpowiedzialna za naruszenie (bo z ustalonych danych będzie wynikać, że to np. dyrektor biblioteki publicznej z dostępem do stanowisk internetowych) i powód cofnie pozew, to nie oznacza, że nie będzie musiał ponieść kosztów zastępstwa procesowego. Pozwany zdąży już otrzymać pozew i np. zleci przygotowanie odpowiedzi na pozew. Przeniesienie momentu poszukiwania pozwanego na wcześniejszy etap i pozostawienie decyzji o wytoczeniu powództwa powodowi dopiero po uzyskaniu danych naruszyciela rozwiązałoby część problemów, ale nie wszystkie.

Czytaj więcej:

Prawo dla profesjonalistów

Ślepy pozew bardzo przyda się przedsiębiorcom

Zagadnienie naruszania dóbr osobistych nie dotyczy tylko osób fizycznych, obiektem hejtu w sieci często padają firmy – podkreśla dr Mateusz Winczura, prawnik z kancelarii KRK i gość magazynu „Rzecz o Prawie”

Pro

Z kolei prof. Krystyna Szczepanowska-Kozłowska z Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego wskazywała, że obydwa projekty praktycznie abstrahują od Aktu o Usługach Cyfrowych (DSA).

Art. 9 tego unijnego rozporządzenia przewiduje nakaz dla organów sądowych lub administracyjnych podjęcia działań przeciwko nielegalnym treściom, a art. 10 nakłada na dostawców usług pośrednich nakaz udzielenia informacji. Prace nad ustawą wdrażającą te regulacje prowadzi Ministerstwo Cyfryzacji (projekt jest na etapie Komitetu Stałego Rady Ministrów).

Najpierw wdrożenie Aktu o usługach cyfrowych, a później ślepe pozwy

Zdaniem prof. Szczepanowskiej-Kozłowskiej w pierwszej kolejności należałoby poczekać na efekty tej implementacji, która określi, w jaki sposób sądy mogłyby egzekwować obowiązki informacyjne nakładane na dostawców usług. O to samo apelował Tomasz Bukowski, ekspert ds. komunikacji z Polskiej Izby Komunikacji Elektronicznej.

– Chodzi o to, by ułatwić życie nie tylko przedsiębiorcom, ale też sądom i organom, poprzez przyjęcie jednej spójnej procedury. Już w tej chwili mamy kilkanaście ustaw związanych z aktywnym poszukiwaniem i blokowaniem treści w internecie. Każda jest tworzona przez oddzielny resort według oddzielnych procedur i trybów, co powoduje brak spójności całego systemu – zwraca uwagę ekspert.

Do tych apeli przychylił się Akradiusz Myrcha, wiceminister sprawiedliwości, co oznacza, że do czasu implementacji DSA trudno oczekiwać poparcia rządu dla ustawy o ślepym pozwie. 

Brak zabezpieczenia przed wykorzystywaniem ślepych pozwów w celu stosowania SLAPP-ów

Eksperci zwracali też uwagę na ryzyko wykorzystywania projektowanych przepisów o ślepych pozwach do inicjonowania postępowań o charakterze SLAPP-owym, czyli taktycznym pozwom przeciwko partycypacji publicznej.

– Bez odpowiednich bezpieczników może łatwo dojść do sytuacji, w których ta procedura może być instrumentalizowana do poznawania tożsamości osób, które ośmielają się krytykować przedstawicieli władzy. Brakuje bowiem skutecznej procedury, która pozwoliłaby już na etapie wstępnym ocenić, czy roszczenie jest w ogóle uprawdopodobnione – zwracał uwagę Konrad Siemaszko z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Jeden z projektów przewiduje co prawda, że sąd ma dokonywać takiego wstępnego badania, ale miałby robić to w terminie siedmiu dni od wniesienia pozwu. Co więcej, takie powództwo miałoby być oddalone tylko w przypadku prawdopodobieństwa obustronnego naruszenia dóbr osobistych powoda i pozwanego lub gdy jest oczywiście bezzasadne. A jak wskazuje Konrad Siemaszko, praktyka sądów pokazuje, że sądy bardzo rzadko odrzucają takie pozwy z takiego powodu.

Ślepe pozwy. Prokuratura też krytyczna 

Krytycznie projektowane rozwiązania oceniali też przedstawiciele prokuratury krajowej, wskazując, że to, co według projektodawców ma być końcem procesu ustalania danych pozwanego, w praktyce często jest dopiero początkiem. Samo bowiem ustalenie adresu IP i personaliów osoby, do której jest przypisane, nie oznacza, że jest to sprawca naruszenia. Jeden adres IP może obejmować kilka komputerów, a może się też okazać, że jest to adres firmy lub instytucji. Nie można też zapominać, że istnieją programy do generowania sztucznego adresu IP.

Poza tym skuteczność sądu w pozyskiwaniu danych od dostawców usług pośrednich zależy od okresu retencji danych. W praktyce może się okazać, że dane te zostały usunięte. Proponowane wydłużenie okresu retencji do sześciu miesięcy, zdaniem prof. Szczepanowskiej-Kozłowskiej, jest niemożliwe, bo Trybunał Sprawiedliwości UE dopuszcza taki okres tylko w dwóch przypadkach (chodzi o terroryzm i bezpieczeństwo narodowe).

– Jeżeli wprowadzenie ślepego pozwu ma być odłożone do czasu wejścia w życie przepisów wdrażających DSA, to oczywiście jest to zrozumiałe. Natomiast my jesteśmy „trochę nowi” w polityce, co oznacza, że naszym celem nie jest przepchanie na siłę naszej ustawy, lecz zrobienie porządku w tej materii. Jeżeli ktoś uważa, że pomysł ślepego pozwu nie jest zły, ale zaproponowane przez nas rozwiązania nie są najlepsze, a wręcz złe, to jesteśmy otwarci na wskazanie dobrych rozwiązań. Dla nas liczy się efekt w postaci przepisów, które ochronią obywateli przed hejtem w sieci – podsumował Łukasz Osmalak z Polski 2050, poseł wnioskodawca.