Piotr Arak: Dlaczego niemieckie „czarne zero” ma znaczenie dla Polski

Gdy myślimy o niemieckiej gospodarce, trudno nie zauważyć jej legendarnej dyscypliny fiskalnej. Niemieckie „czarne zero” stało się niemal religią, która od dekad rzeźbi budżety Berlina – ale czy ta ostrożność ma wciąż sens w zmieniających się realiach europejskich?

Jeszcze niedawno Niemcy, po emocjonujących wyborach, mogły pochwalić się relatywnie stabilnym bilansem fiskalnym, ale jednocześnie stabilną gospodarką, która od 2017 roku praktycznie nie urosła. Chadecja CDU/CSU w duecie z socjaldemokratami z SPD postawiła sobie ambitne cele: deregulacja, obniżka podatków i jednoczesne zwiększenie wydatków na obronność. Aby pogodzić te pozornie sprzeczne zadania, konieczne wydaje się zerwanie z tradycją – odejście od polityki „czarnego zera”.

Czytaj więcej

Opinie Ekonomiczne

Andrzej Sławiński: Niemcy – cień Weimaru

Gospodarka niemiecka jest dzisiaj w sytuacji nieporównanie lepszej niż w latach 30. Trudno jednak...

Czym jest niemieckie „czarne zero”

„Czarne zero” („Schwarze Null”) to niemiecka polityka budżetowa, która zakłada osiąganie zrównoważonego budżetu bez deficytu – czyli sytuacji, w której państwo nie wydaje więcej, niż wynoszą jego dochody. Koncepcja ta stała się fundamentem niemieckiej polityki fiskalnej po kryzysie finansowym w latach 2008–2009 i została formalnie usankcjonowana w 2009 r. poprzez wprowadzenie do niemieckiej ustawy zasadniczej tzw. hamulca zadłużenia (Schuldenbremse). Zgodnie z nim federalny deficyt strukturalny nie może przekraczać 0,35 proc. PKB rocznie, a landy mają obowiązek osiągnięcia całkowicie zrównoważonych budżetów.

Za główne cele tej polityki uznawano:

Krytyka „Schwarze Null”

Pomimo promowania tej polityki jako odpowiedzialnej i długoterminowo korzystnej, spotkała się ona z krytyką zarówno w Niemczech, jak i za granicą. Najważniejsze zarzuty to hamowanie inwestycji publicznych – Niemcy przez lata zaniedbywały inwestycje w infrastrukturę, cyfryzację i transformację energetyczną. Ich nakłady na inwestycje publiczne w relacji do PKB są m.in. niższe niż w Polsce czy we Francji.

Ponadto, ekonomiści argumentowali, że taka polityka spowalnia wzrost gospodarczy – w sytuacji osłabienia koniunktury brak zwiększonych wydatków państwa ograniczał możliwości pobudzenia gospodarki. Dodatkowo, Niemcy, promując oszczędności w całej Europie, przyczyniły się do długotrwałej stagnacji w krajach południowych (np. Grecja, Włochy).

Znaczenie „czarnego zera” po wyborach w 2025 roku

SPD w swoim programie wyborczym opowiedziała się za reformą „czarnego zera”, podczas gdy jastrzębie z CDU/CSU chcą je utrzymać, choć część polityków tej partii proponuje jego reformę. Poza tymi dwiema partiami za zmianą opowiadają się również Zieloni. Spór o deficyt budżetowy przyczynił się do rozpadu poprzedniej koalicji SPD, Zielonych i liberałów z FDP, którzy ostatecznie nie weszli do Bundestagu.

Czytaj więcej

Polityka

Wybory w Niemczech. Zwycięzca przebuduje kraj

Bezsprzecznym zwycięzcą niedzielnych wyborów do Bundestagu są partie chadeckie CDU/CSU zdobywając...

Debata na temat reformy konstytucyjnej nabrała tempa w związku z dyskusjami o niezbędnych wydatkach wojskowych na poziomie UE i szerszej konfrontacji Europy z USA w obszarze handlu i roli w procesie pokojowym w Ukrainie.

Aby zmienić zapisy ustawy zasadniczej, w Bundestagu potrzebna jest większość dwóch trzecich głosów. Z uwagi na rozkład mandatów, AfD i Die Linke będą miały blokującą mniejszość.

Szef CDU Friedrich Merz wyraził gotowość do prowadzenia rozmów jeszcze w starym Bundestagu na temat wyjęcia wydatków obronnych poza konstytucyjne reguły fiskalne. Jest jeszcze miesiąc na to, by spróbować zmienić ustawę zasadniczą w „starym rozdaniu”.

Niemcy same sobie zgotowały spowolnienie

Nawet w ciągu ostatnich trzech lat silnego spowolnienia gospodarczego Niemcy utrzymały deficyt poniżej europejskiego limitu 3 proc. PKB. W ten sposób między 2022 r. a rokiem bieżącym zrezygnowały z około 150 mld euro przestrzeni fiskalnej, która pozwoliłaby im w pewnym stopniu stawić czoła kryzysowi, przez który przechodzą. To kwota ponaddwukrotnie większa niż w przypadku Holandii oraz wyraźnie różniąca się od podwyższonych wydatków Włoch, Francji i Polski.

W związku z wojną w Ukrainie Niemcy wydały w ubiegłym roku 80 mld euro, ale podniesienie wydatków wojskowych do 3 proc. PKB, jak proponują zarówno prezydent USA, jak i sekretarz generalny NATO Mark Rutte, oznaczałoby dodanie mniej więcej 40 mld euro do deficytu, ale też wsparcia dla niemieckiego przemysłu obronnego.