Przyjaźń na czterech kołach

Wraz z obchodzącym dziesięciolecie istnienia krakowskim Centrum Węgierskim chcieliśmy przygotować jakąś inicjatywę na początek naszego przewodnictwa w UE. Szukaliśmy formuły różniącej się od tradycyjnych konferencji czy wizyt oficjeli – opowiada Katarzyna Zolich. – Chcieliśmy też przekonać się, jak wygląda dziś przyjaźń polsko-węgierska. Postanowiliśmy dać szansę ludziom, by mogli się wypowiedzieć na temat łączących nas więzów.

Czytaj Kulturę w Życiu Warszawy

Nazwą projekt nawiązuje do PKP „Batory", który przez wiele lat łączył Polskę z Węgrami. Jak się okazało, przejazdy tym pociągiem i wyjazdy nad Balaton za czasów PRL wciąż są żywe w pamięci wielu osób.

Romanse, przemyt i ćwiczenia językowe

Dziewiętnastoletnia granatowa nyska wyruszyła w miesięczną trasę 6 maja. Z powodu ciągłych awarii większą część drogi pokonywała na lawecie, ale mimo to odwiedziła pięć węgierskich i 11 polskich miast. Na każdym przystanku członkowie objazdowej trupy zachęcali przechodniów do dzielenia się wspomnieniami związanymi z oboma krajami. Węgrzy przypominali sobie podróże do Polski, Polacy – wakacje na Węgrzech.

– Ludzie ze starszego pokolenia, dorośli już w czasach PRL, opowiadali wiele o gościnności Węgrów i serdeczności, z jaką się spotykali podczas swoich wizyt – dzieli się swoimi obserwacjami Zolich. – Starsze panie wspominały też często – i to z wypiekami na twarzy – przystojnych Węgrów. Ale choć większość relacji nagrywaliśmy, one się na to nie zgadzały – nie chciały, żeby wnuki dowiedziały się o ich romansach sprzed lat. Wiele wspomnień dotyczyło też przemycania towarów z jednego kraju do drugiego.

Młodsi, którzy wyjeżdżali z Polski już w latach 90., darzą, jak się okazało, Węgry pewnym sentymentem, ale raczej traktują je w zasadzie  jak każdy inny kraj europejski. – Najczęściej jednak operują stereotypami. Twierdzą, że Węgry są daleko i że używa się tam strasznego języka, którego nie da się zrozumieć – mówi Zolich.

Była zdziwiona, jak chętnie ludzie opowiadają o swoich przeżyciach.

– Nikogo nie trzeba było specjalnie nakłaniać do wspomnień. Wręcz przeciwnie – wydawało się, że ludzie czekali na taką okazję – mówi.

I przywołuje spotkanie z pewnym Węgrem, który opowiedział bardzo smutną historię sprzed lat.

Mężczyzna pracował kiedyś w kopalni z Polakami przy podkładaniu ładunków wybuchowych. Pewnego dnia zdarzył się wypadek – materiał wybuchowy zranił śmiertelnie jednego z polskich pracowników.

– Od tego wydarzenia minęły dwie dekady, a ten człowiek do tej pory czekał na okazję, aby z kimś się tym wspomnieniem podzielić – mówi Zolich.

Najczęściej jednak ekipa nyski słuchała nie tak wstrząsających opowieści. A i bywała swego rodzaju szkołą.

– W Sopocie przyszła do nas kobieta, która studiowała przed laty na Węgrzech, ale od tamtej pory nie miała sposobności mówić po węgiersku – opowiada Zolich. – Spędziła z nami cały dzień, szczęśliwa, że może sobie przypomnieć słowa, i wieczorem wyrażała się już niemal płynnie.

Szukanie pomników i miłość sprzed lat

Oprócz spisywania i nagrywania wspomnień ekipa Batory Express zbierała także od odwiedzających ją po drodze osób pamiątki. Otrzymali zeszyty z wypisanymi ręcznie rozmówkami polsko-węgierskimi, bilety ze spotkań piłkarskich między oboma państwami, plakietki „Solidarności" przechowywane przez Węgrów. I przede wszystkim kilkaset zdjęć.

Za tymi fotografiami kryje się wiele interesujących historii. Pewien mężczyzna na przykład przyniósł nietypowe zdjęcia z wycieczki do Budapesztu, którą odbył w latach 70. A fotografował się wówczas pod każdym napotkanym komunistycznym pomnikiem. Był ciekaw, które z nich stoją do dziś i co się dzieje z tymi, których już zobaczyć nie można. Gdy dowiedział się, że wszystkie pomniki z tamtego okresu zostały zgromadzone w specjalnym parku komunizmu, wyraził żal, że na podobny pomysł nie wpadł nikt w Polsce. I w ten sposób przy nysce wywiązała się spontanicznie bardzo długa dyskusja na temat sposobów zachowania pamięci o komunizmie w obu krajach.

Najbardziej niezwykła okazała się jednak sprawa zdjęcia otrzymanego przez zespół  Batory Expressu w Budapeszcie. Mężczyzna, który je przyniósł, powiedział, że przedstawia ono jego byłą dziewczynę, która mieszka w Poznaniu, a z którą wspólnie studiowali za granicą. Długo opowiadał historię ich niegdysiejszej miłości.

Nyska zajechała do stolicy Wielkopolski i tam odwiedziła ją kobieta, która opowiedziała identyczną historię. Ekipa Batory Express pokazała jej więc budapeszteńską fotografię. Gdy ją zobaczyła, zmieszana niemal uciekła w popłochu. Po pewnym czasie jednak wróciła i poprosiła o adres swojego byłego chłopaka. Napisała do niego list, on odpowiedział. Dzięki projektowi Zolich i Duckiego znowu nawiązali kontakt.