Tworzywa sztuczne pod rosnącą presją UE

Spadła kwota podatku od plastiku, którą Polska zapłaci w UE za ilość odpadów z tworzyw sztucznych, które nie trafiły do recklingu w 2024 r. Zmienia się podejście: w Europie o 8,3 proc. spadła ilość wyprodukowanych tworzyw sztucznych (wszystkich, nie tylko opakowań). To dane za 2023 r., które zbiera organizacja Plastics Europe.

Zarazem globalna produkcja tworzyw wzrosła o 3,3 proc. W ten sposób udział UE w rynku produkcji tworzyw (wraz z Norwegią, Szwajcarią i, mimo brexitu, Wielką Brytanią) zmniejszył się do 12,3 proc., gdy w 2022 r. było to 14 proc., a przed dwoma dekadami – 22 proc. Tymczasem jedną trzecią rynku ma już USA, 17 proc. Chiny, a reszta krajów Azji – blisko 20 proc.

Europejski plastik

Plastics Europe podkreśla, że to efekt spadającej konkurencyjności Europy w tym zakresie oraz wzrostu importu tworzyw do UE, zarówno surowców, jak i gotowych wyrobów, z regionów o mniej rygorystycznych normach środowiskowych. Na spadek opłacalności produkcji w UE składa się zarówno droga energia, jak i koszty pracy oraz normy środowiskowe.

W UE sytuacja szybko się zmienia, szczególnie jasne są wytyczne UE dla opakowań z tworzyw. Tutaj zarówno ma ich trafiać coraz mniej na rynek, jak i utrudniony jest ich eksport poza UE, czyli – spychanie problemu na biedniejsze kraje, często producentów wysłanych do Europy tworzyw.

Warto zauważyć, że zbliża się 2030 r., niosący dużo zmian w dziedzinie tworzyw sztucznych. Wszystkie kraje UE będą musiały wówczas zmniejszyć ilość odpadów opakowaniowych o 5 proc. w porównaniu z poziomem z 2018 r., ale to nie wszystko: w 2035 r. ilość odpadów ma się zmniejszyć o kolejne 5 pkt proc., czyli łącznie być już o 10 proc. mniejsza niż w 2018 r., a w 2040 r. – już o 15 proc. mniejsza. Co więcej, od stycznia 2030 r. muszą zniknąć ze sklepów niektóre plastikowe opakowania, jak plastikowe reklamówki używane do nieprzetworzonych świeżych owoców i warzyw, tzw. zrywki.

Co jeszcze? Opakowania mają się nadawać do recyklingu, a wszystkie opakowania z plastiku mają zawierać jakiś procent recyklatu. Tak jak pozostali członkowie Unii, Polska będzie musiała „podjąć działania”, by osiągnąć cele recyklingu takich odpadów.

Branża nie jest do tego nastawiona entuzjastycznie, bo te wyraźne granice nieskrępowanej dotąd produkcji opakowań zmuszają do głęboko przemyślanych zmian w ofercie, sposobie wprowadzania towarów na rynek. Wskazują też, że te rozwiązania mają na nich wymuszać ograniczanie produkcji, a przecież poziom produkcji towarów w 2035 r.będzie zupełnie inny niż w 2018. Unia jednak nie chce ograniczenia wytwarzania samych towarów – tylko zmiany masy, czasu życia oraz składu ich opakowań.

Ile przetwarzania?

Choć w ub. r. nie było nad Wisłą żadnej ekologicznej rewolucji w zakresie przetwarzania tworzyw sztucznych, a na pewno do zakładów przetwórczych nie wróciła żadna wielka fala odpadów opakowaniowych, to jednak, jak dowiedzieliśmy się w resorcie finansów, składka podatku od plastiku płaconego przez Polskę do unijnego budżetu spadła w 2024 r. o 11 proc., do 471,3 mln euro. Podatnicy zapłacą więc – w przeliczeniu – 2,045 mld zł za opakowania, które nie trafiły do recyklingu. Dużo, ale znacznie mniej niż rok temu, gdy zapłaciliśmy blisko pół miliarda zł więcej. Chodzi o podatek od masy odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddanych recyklingowi.

Z jednej strony wszystko to opiera się na szacunkach i prognozach, np. wysokość wpłat z tytułu nieprzetworzonego plastiku obliczana jest na podstawie prognoz masy odpadów – a nie na podstawie ewidencji. Weryfikacja tego podatku następuje, gdy państwa członkowskie złożą sprawozdania zawierające rzeczywiste dane dotyczące masy nieprzetworzonych odpadów plastikowych, na co mają 19 miesięcy od zakończenia roku. Skąd ta oszczędność?

Konrad Nowakowski, prezes Polskiej Izby Odzysku i Recyklingu Opakowań, nie dostrzega spadku w ilości wprowadzanych opakowań czy spadku konsumpcji, wyjaśnienie musi więc tkwić gdzie indziej. – Uważam, że ten spadek podatku, odzwierciedlający ilość opakowań z tworzyw sztucznych, które trafiły do recklingu, może być konsekwencją tego, że firmy mogły zrewidować opakowania, czyli odchudziły je. Waga opakowań została zmniejszona w latach 2022–2023, ale w raportach firmy uwzględniły ten spadek masy w ewidencjach dopiero teraz – wyjaśnia.

Zmiany przyspieszą natomiast w 2025 r. Spodziewamy się nie tylko wejścia systemu kaucyjnego, od października rewolucjonizującego obieg butelek i puszek, ale już od teraz, od stycznia – nową frakcją odpadów będą ubrania, które gminy będą zobowiązane segregować osobno.