Tak, lubię patrzeć

Nikt nawet nie przypuszczał, że jednorazowe wydarzenie taneczne przekształci się w prestiżowy festiwal z mnóstwem międzynarodowych gości.

Artykuł pochodzi z "Przekroju"

A tak właśnie się stało. W 1995 r. Edyta Kozak usłyszała w stołecznym ratuszu: – Mamy trochę pieniędzy, zrób coś. I zrobiła, więcej, niż można było przypuszczać.

Czas temu sprzyjał, bo w Polsce na początku lat 90. zaczęło powstawać sporo niezależnych grup tańca: w Gdańsku, Kaliszu, Krakowie. Sama Kozak, była solistka Teatru Wielkiego w Warszawie, zerwała wówczas radykalnie z baletem, zwróciła się w stronę tańca współczesnego i zaczęła prowadzić w Warszawie własną grupę NEI. Grupa pokazywała spektakle w Teatrze Wielkim, Centrum Sztuki Współczesnej czy Kinoteatrze Tęcza, na stały adres nikt nawet nie liczył. To właśnie w Tęczy zorganizowano pierwszy przegląd tańca współczesnego, którego ideą przewodnią było nowe, inne, niestandardowe myślenie o tej dziedzinie sztuki.

– To był niesamowity czas. Ludzie zjechali z całej Polski. Uczestniczyliśmy w warsztatach, robiliśmy pokazy, grillowaliśmy i integrowaliśmy się – opowiada dzisiaj Edyta Kozak. Wówczas wydarzenie nazywało się Małe Formy Teatru Tańca, nazwę zmieniło w roku 2001, ale o tym za chwilę.

Tańcz i myśl

Początek nie był łatwy: nie było dziennikarzy piszących o tańcu współczesnym, publiczności, a miasto, które jeszcze niedawno samo proponowało festiwal, zakomunikowało, że jednak nie ma pieniędzy na jego kontynuację. Organizację zawieszono na trzy lata. Potem był powrót i znów kłopoty. W końcu, w 2005 r., festiwal wrócił na dobre. W dodatku w nowej formule. Kozak: – W kraju powstawało coraz więcej festiwali tańca. Zaczęłam więc dużo jeździć i oglądać. Szybko zdałam sobie sprawę, że one są do siebie bardzo podobne. A w międzyczasie nastąpił jakiś niesamowity wybuch w świecie sztuk wizualnych. Pomyślałam, że warszawska widownia potrzebuje czegoś nowego, świeżego. Wtedy nastąpiła zmiana.

Festiwal otwiera się szeroko na sztuki wizualne, interdyscyplinarność, eksperyment. – Sam taniec wydawał mi się formą archaiczną, uważałam, że trzeba szeroko czerpać z innych dziedzin. W pewnym momencie okazało się nawet, że współpracuje z nami więcej reżyserów i filozofów niż choreografów – śmieje się Edyta Kozak.

Oprócz formuły zmieniła się także nazwa. Dlaczego Ciało/Umysł? – Bo taniec wynika z ciała, fizyczności, cielesności, ale ma przekazywać przede wszystkim ideę. Za tańcem stoi zawsze jakaś myśl. Nieporozumieniem jest oddzielanie ciała od ducha, co już dawno zrozumieli najwięksi twórcy.

Trudne tematy

Jest wśród nich z pewnością gwiazda tegorocznej edycji festiwalu, wybitny francuski tancerz i choreograf Jérôme Bel. Bywalcy Ciała/Umysłu widzieli w poprzednich latach jego trzy prace: „Jérôme Bel" (2001), „Shortologie" i „The Last Performance" (2005) oraz „The Show Must Go On" (2011) – dużą koprodukcję muzyczną z Teatrem Dramatycznym. Tym razem Bel przyjedzie do Warszawy ze spektaklem „Disabled Theater", który przygotował we współpracy z najsłynniejszym szwajcarskim teatrem tworzonym przez osoby niepełnosprawne intelektualnie – Teatrem HORA.

– Kiedy Bel dostał propozycję z Teatru HORA, nie zgodził się – mówi Edyta Kozak. – Dopiero po jakimś czasie postanowił jednak spróbować i to była bardzo dobra decyzja. Pracując z aktorami, właściwie usunął się w cień, jakby mówił: macie scenę i pokażcie, co potraficie. Oglądając ten spektakl, szybko można zdać sobie sprawę, że to ci profesjonalni aktorzy bawią się nami, a nie my nimi, myśląc, że jesteśmy tacy super, tacy zdrowi. Widz odczuwa jednocześnie jakąś niewygodę, z którą musi się nieustannie konfrontować, musi spojrzeć na osoby niepełnosprawne zupełnie inaczej.

Spektakl Bela, który miał premierę w zeszłym roku, wzbudził ogromne zainteresowanie, zdobył sporo nagród i objechał już kawałek świata. W końcu zawita do Polski.

Nie można też przegapić „The Modesty of Icebergs" Kanadyjczyka Daniela Léveillé'a. Edyta Kozak: – Na scenie zobaczymy kilku nagich mężczyzn, którzy tańczą do muzyki Fryderyka Chopina, ale robią to w sposób nieepatujący nagością. Coś zupełnie niezwykłego.

Cielesność i nagość są, o czym warto wiedzieć, jednymi z trzech tabu, które szczególnie interesują organizatorów festiwalu Ciało/Umysł. Kolejne to niepełnosprawność, spotkanie z Innym oraz artystyczność, a dokładnie rzecz biorąc, odpowiedź na pytania: co nią jest, a co nie jest? Co sztuką nazywamy, a czego nie? I dlaczego? Być może odpowiedź przyniesie spektakl „altered natives' Say Yes To Another Excess – TWERK" autorstwa François Chaignaud i Cecilii Bengolea, który zabiera widzów do klubu nocnego albo raczej klub nocny wprowadza na scenę. Czy wykonywany tam taniec jest sztuką? Czy tancerz trzęsący rytmicznie tyłkiem (bo to jest właśnie twerking) to artysta? Tak? Nie? Nie wiem?

Teraz Polska

Realizacja wielu projektów Ciała/Umysłu, także polskich, jest możliwa głównie dzięki temu, że festiwal należy do dwóch międzynarodowych sieci tanecznych, które dofinansowywane są z Unii Europejskiej. Jedną z nich jest APAP, czyli Advancing Performing Arts Project, który skupia ośrodki z Austrii, Belgii, Norwegii, Włoch, Francji, Zagrzebia, Berlina i właśnie Warszawy. Edyta Kozak: – W Polsce niemal w ogóle nie ma pieniędzy na taniec. A jeśli już, to jakieś naprawdę śmieszne kwoty. Dlatego większość rzeczy, które produkujemy, powstaje za europejskie pieniądze. To dzięki nim stołeczna publiczność będzie mogła obejrzeć wiele interesujących spektakli. Także polskich.

Bo oprócz wielu znakomitych propozycji zagranicznych tegoroczna edycja Ciała/Umysłu ma bardzo silną polską reprezentację. Premierowy spektakl „Agency" pokaże Wojtek Ziemilski, jeden z najciekawszych młodych twórców, działający na pograniczu teatru, performance'u i sztuk wizualnych. Wystąpi w nim znakomita tancerka i choreografka Maria Stokłosa, która przygotowuje także na festiwal własne przedstawienie solowe pod tytułem „Intercontinental".

„Szpieg. Albo Człowiek, który słuchał" to kolejna premierowa propozycja. Przygotowuje ją duet – Grzegorz Laszuk i Michał Libera. Widzowie zobaczą multimedialny spektakl muzyczno-taneczny oparty na motywach z życia legendarnego twórcy pierwszego instrumentu elektronicznego – Lwa Teremina. Inną legendą, Wacławem Niżyńskim, zajął się z kolei dramaturg i reżyser teatralny Sławomir Krawczyński, który pracuje nad nową inscenizacją „Święta wiosny" Igora Strawińskiego. Na scenie zobaczymy Tomasz Wygodę – tancerza i autora choreografii do spektakli operowych Mariusza Trelińskiego.

Edyta Kozak: – Bardzo mi zależało, żeby w tym roku pokazać wiele polskich spektakli, i chyba się udało. Artyści, których zaprosiłam, zawsze czymś zaskakują, są nieoczywiści, chodzą własnymi drogami. Sama jestem ciekawa, co nam pokażą.