Oni pomagali Polakom i opiekowali się miejscami pamięci

Medal Virtus et Fraternitas jest symbolem pamięci i wdzięczności wobec cudzoziemców, którzy nieśli pomoc polskim ofiarom, udzielali schronienia, dzielili się żywnością, wystawiali fałszywe dokumenty, zabiegali o lepsze warunki w obozach dla uchodźców czy dokumentowali działania wojenne. Wręczany jest przez Prezydenta RP na wniosek dyrektora Instytutu Pileckiego po uzyskaniu pozytywnej opinii Rady Pamięci. Medal Virtus Et Fraternitas zaprojektowała Anna Wątróbska-Wdowiarska. W otoku medalu biegnie napis będący cytatem słów Jana Pawła II: „Człowieka trzeba mierzyć miarą serca”.

Czytaj więcej

Plus Minus

Ci, którzy ratowali

Prezydent Andrzej Duda odznaczył medalami Virtus et Fraternitas dziewięć osób za heroiczną postawę w niesieniu pomocy obywatelom polskim, ofiarom systemów totalitarnych XX wieku.

Zachować pamięć o obozie koncentracyjnym w Gusen

W grupie odznaczonych znalazła się Martha Gammer z Austrii, która mieszka w pobliżu byłego niemieckiego obozu KL Gusen. Jako nauczycielka języka niemieckiego zaczęła odkrywać historię obozu i przekazywała tą wiedzę swoim uczniom. W 1979 roku została jedną z inicjatorek powstania Grupy Roboczej ds. Opieki nad Ojczyzną, Miejscami Pamięci i Historią. Stowarzyszenie prowadziło działalność m.in. na rzecz popularyzacji dziejów obozu. Dokumentowało rozmowy ze świadkami historii, gromadziło pamiątki, wydawało publikacje. Po wielu latach starań, w maju 1995 roku, w 50-lecie wyzwolenia KL Gusen przez Amerykanów, Grupie udało się zorganizować pierwsze obchody rocznicy tego wydarzenia. Na bazie wcześniejszych doświadczeń Martha Gammer w 2008 roku współtworzyła Komitet Pamięci Gusen i została jego przewodniczącą. Organizacja ta dba o pamięć ofiar obozu, prowadzi projekty badawcze, gromadzi materiały archiwalne, organizuje uroczystości rocznicowe oraz pomaga finansowo ocalałym i ich rodzinom.

Odznaczony został także Rudolf Haunschmied, który również zaangażował się w popularyzowanie wiedzy na temat tego byłego nazistowskiego obozu w ramach Grupy Roboczej ds. Opieki nad Ojczyzną, Miejscami Pamięci i Historią. Po utworzeniu w 2008 roku Komitetu Pamięci Gusen objął funkcję wiceprzewodniczącego.

To dzięki ich działaniom oraz innych członków Komitetu, którzy współpracowali z polskim Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz z Ambasadą RP w Wiedniu, udało się doprowadzić do objęcia obszaru KL Gusen ochroną konserwatorską, a następnie do wykupienia przez rząd austriacki od prywatnych właścicieli części terenów poobozowych. Pisaliśmy o tym w „Rzeczpospolitej”.

Czytaj więcej

Historia

Szansa na ocalenie miejsca po obozie

Rząd austriacki wykupuje od prywatnych właścicieli teren, na którym w czasie wojny znajdował się obóz koncentracyjny Gusen.

Popularyzował wiedzę o Polsce na Węgrzech

Pośmiertnie odznaczenie zostało przyznane także Ferdinándowi Leó Miklósiemu, który był popularyzatorem polskich spraw na Węgrzech. Podczas I wojny światowej namawiał węgierskich obywateli do walki w Legionach Polskich. W okresie międzywojennym odgrywał istotną rolę w rozwoju węgiersko-polskich kontaktów handlowych i kulturalnych. Od 1930 roku przewodził Związkowi Legionistów Polskich w Budapeszcie, przemianowanemu w styczniu 1939 roku na Koło Legionistów Węgrów.

Miklósi inicjował i współfinansował budowę miejsc pamięci związanych z historią Polski, m.in. pomnika gen. Józefa Bema w Budapeszcie. Po wybuchu II wojny światowej był zaufanym współpracownikiem Józsefa Antalla, udał się na granicę węgiersko-polską, żeby pomóc w przyjmowaniu uchodźców. Organizował dla nich noclegi i wyżywienie. Potajemnie wspierał ewakuację internowanych żołnierzy do Francji. Budapeszteńskie mieszkanie Miklósiego było kryjówką dla polskich łączników. W maju 1944 roku został aresztowany przez Gestapo pod zarzutem nielegalnej pomocy udzielanej Polakom i skazany na karę śmierci. Uniknął jej dzięki interwencji węgierskiego rządu. Po wojnie pracował przez pewien czas jako węgierski korespondent katowickiego „Dziennika Zachodniego”. Był prześladowany przez węgierskich komunistów – w 1951 roku został wraz z rodziną eksmitowany z mieszkania. Zmarł w ubóstwie 4 sierpnia 1968 roku w Budapeszcie.

Czytaj więcej

Kraj

Falstad: Polacy w obozie SS w Norwegii

Naukowcy ze Szczecina biorą udział w badaniach obozu SS Falstad, który w czasie wojny znajdował się na terenie okupowanej Norwegii. Więziono w nim także Polaków.

Norwegowie, którzy pomagali polskim jeńcom  

Pośmiertnie odznaczony został również Norweg Alfred Iversen. W czasie II wojny światowej nieopodal jego wioski w Tømmerneset, Niemcy założyli obóz pracy przymusowej. Wśród osadzonych znajdowali się Polacy. Pomógł on w ucieczce Aleksandrowi Robaszkiewiczowi i Stefanowi Kasprzykowi. Przedostali się oni do Szwecji.

Z kolei odznaczony pośmiertnie Walborg Svensson Bernacka, pochodziła ze Stavanger na południu Norwegii. W czasie wojny pomagała jeńcom osadzonym w niemieckim obozie pracy w Sandnes. Szmuglowała dla nich jedzenie, ubrania, lekarstwa, przekazywała usłyszane w radiu wiadomości o sytuacji na froncie. Poznała ona Antoniego Bernackiego, polskiego żołnierza pułku piechoty, który jako jeniec wojenny pracował przy budowie bunkrów w Stavanger. Przypadkowa znajomość przekształciła się w stałe uczucie – w 1946 roku Walborg przyjechała w ślad za Antonim do Polski, a rok później wyszła za niego za mąż i przyjęła polskie obywatelstwo. Małżeństwo zamieszkało w Nowym Sączu.