Wprawdzie na obdarowanego może zostać nałożone polecenie, polegające na obowiązku określonego działania lub zaniechania, ale nie czyni ono nikogo wierzycielem, a przede wszystkim jest ono stosunkowo rzadko stosowane w praktyce. Dlatego też, w przepisach kodeksu cywilnego przewidziano konkretne sytuacje, z których zaistnieniem liczyć się musi obdarowany, a które mogą nawet kreować po stronie obdarowanego obowiązki wobec darczyńcy. Przede wszystkim, w pewnych okolicznościach, niezależnie od obdarowanego, możliwe jest odwołanie przez darczyńcę darowizny, która nie została jeszcze wykonana, a na której realizację oczekiwał obdarowany. Ponadto w przypadku wykonanej już darowizny po zaistnieniu szczególnych przesłanek, obdarowany może być zobowiązany do dostarczania darczyńcy środków utrzymania w granicach istniejącego wzbogacenia.
Czytaj więcej
Kiedy zachodzi rażąca niewdzięczność
Kiedy można odwołać?
Dokonując darowizny kosztem swojego majątku, darczyńca doprowadza faktycznie do zubożenia siebie samego, co nie może pozostawać bez zapewnienia mu odpowiedniej ochrony prawnej na wypadek, gdyby skutki takiego zubożenia okazały się zbyt daleko idące, szczególnie wobec zaistnienia zmiany okoliczności po zawarciu umowy darowizny. Dlatego też w kodeksie cywilnym przewidziano sytuację, w której darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy darowizny jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny wywołałoby uszczerbek dla jego własnego utrzymania lub uszczerbek dla realizacji ciążącego na nim, ustawowego obowiązku alimentacyjnego. Taka sytuacja dotyczy więc darowizny, która nie została jeszcze wykonana, tzn. wprawdzie nastąpiło już zawarcie umowy darowizny, w której darczyńca zobowiązał się świadczyć na rzecz obdarowanego, ale przedmiot darowizny nadal pozostaje w majątku darczyńcy lub przynajmniej znajduje się jeszcze w jego posiadaniu, nawet gdy nastąpił już skutek rozporządzający czynności prawnej. Darczyńca może skorzystać z powyższego uprawnienia, jeżeli po zawarciu umowy darowizny w formie aktu notarialnego, ale przed jej wykonaniem, popadł w niedostatek, a więc jego sytuacja majątkowa zmieniła się na tyle, że wykonanie umówionej darowizny uniemożliwiłoby utrzymanie darczyńcy stosownie do jego usprawiedliwionych potrzeb lub realizację ciążącego na nim ustawowego obowiązku alimentacyjnego, tj. zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb np. dzieci darczyńcy. Darczyńca nie może przy tym powołać się na stan niedostatku, który istniał już w momencie zawierania umowy darowizny, a jedynie na powstały później, jako że czyniąc darowiznę, będąc już w stanie niedostatku, darczyńca pozostawałby przecież świadomy istniejącego stanu rzeczy. Bez znaczenia jest natomiast przyczyna, dla której sytuacja majątkowa darczyńcy uległa tak daleko idącej zmianie, w szczególności czy doszło do tego z winy darczyńcy, przy czym darczyńca nie może powołać się na niedostatek, do którego doprowadził z winy umyślnej lub na skutek rażącego niedbalstwa. Skuteczne odwołanie darowizny w sytuacji zaistnienia opisanych powyżej okoliczności oraz z zachowaniem wymienionych przesłanek, powoduje ustanie stosunku prawnego darowizny oraz zobowiązuje obdarowanego do odwrócenia jej dotychczasowych skutków prawnych.
Czytaj więcej
Powodów wsparcia kogoś w rodzinie może być wiele. Może to być konieczność życiowa związana np. z...
Nie zawsze da się odwołać
Nawet mimo zaistnienia wszystkich przesłanek pozytywnych, uzasadniających możliwość odwołania przez darczyńcę niewykonanej darowizny oraz przy braku występowania przesłanek negatywnych, uniemożliwiających skorzystanie z tego uprawnienia, istnieją sytuacje, w których prawo wyłącza stosowanie przepisów o odwołaniu darowizny. Chodzi o darowizny czyniące zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego (nie chodzi więc tylko o ich zgodność z tymi zasadami, ale o słuszność płynącego z nich zobowiązania), czyli takie, których uczynienie było szczególnie uzasadnione w danych okolicznościach, ocenianych w społeczeństwie bardzo pozytywnie z moralnego i etycznego punktu widzenia. Ze względu na niedookreślony zakres pojęcia zasad współżycia społecznego, niemożliwe jest wyczerpujące wymienienie omawianych sytuacji, które każdorazowo oceniać należy z uwzględnieniem danego stanu faktycznego. Przykładowo wskazać można na darowiznę, która byłaby poczyniona jako wyraz wdzięczności za ponadnormatywną opiekę sprawowaną bezinteresownie przez obdarowanego nad darczyńcą będącym w potrzebie. Przepis wyłączający możliwość odwołania darowizny o charakterze opisanym powyżej wprowadza normę prawną bezwzględnie obowiązującą, a więc niemożliwą do wyłączenia lub modyfikacji nawet na podstawie zgodnych oświadczeń woli stron.
