Bartłomiej Biskup: Nie polecam konstruowania bomb

Plus Minus: W kampaniach wyborczych zdarzają się bomby, które zmieniają bieg wydarzeń i wynik wyborów. Czy czymś takim może stać się podpisanie przez prezydenta Andrzeja Dudę ustawy o dotacji dla mediów publicznych i skłonienie Rady Mediów Narodowych do zdymisjonowania Jacka Kurskiego ze stanowiska prezesa TVP?

W kampaniach zdarzają się momenty przełomowe, ale nie wiem czy podpisanie ustawy o finansowaniu mediów publicznych to jest akurat ten moment. Pomimo błędów popełnionych przez obóz rządzący trudno zakładać, że akurat ta decyzja spowoduje znaczący odpływ wyborców od Andrzeja Dudy. Przez pięć lat jego urzędowania w Pałacu Prezydenckim nic na trwałe nie zachwiało poparciem dla niego. Dlatego zakładałbym, że w tym względzie niewiele się zmieni.

A fakt, że przy tej okazji na moment odsunęła się kurtyna i zobaczyliśmy wojnę, która się toczy w obozie władzy? Czy to nie będzie miało wpływu na kampanię?

W każdej kampanii wyborczej jest premia za jedność. Jeżeli mamy tarcia, które wychodzą na jaw, a na dodatek towarzyszą temu plotki, kto z kim się pokłócił i dlaczego, to na pewno dobrze nie robi całej formacji i nie działa na korzyść kampanii. Na korzyść prezydenta, który walczy o reelekcję, przemawia fakt, że doprowadził do dymisji prezesa TVP, któremu dużo zarzucano. Z drugiej strony działania, które podjął Andrzej Duda w tej sprawie wyglądały na nie do końca przemyślane. Jeżeli nie zapłaci za to ceny politycznej, to tylko dlatego, że narracja opozycji jakoby pieniądze mogły pójść na onkologię, a nie na media, też nie była szczególnie nośna. Ta gra przeznaczona była dla tych wyborców, którzy dobrze wiedzą, co mają sądzić o polityce, a do mniej zorientowanych po prostu nie dotarła. Tak czy inaczej do wyborów są jeszcze dwa miesiące, to zatem jest czas na odrobienie ewentualnych strat.

Pierwszą polityczną bombą odpaloną w kampanii prezydenckiej była chyba czarna teczka Stana Tymińskiego, niezależnego kandydata na prezydenta, który przybył do Polski z Peru z legendą zamożnego biznesmena polonijnego?

Tak. Czarna teczka Stana Tymińskiego była straszakiem na innych polityków. Tymiński, który wystartował w wyborach prezydenckich 1990 roku, twierdził, że w teczce ma kompromitujące dokumenty na swoich konkurentów i w ogóle na całą klasę polityczną. To był sam początek transformacji, a zarazem okres bardzo dużej infiltracji środowisk politycznych przez służby wywodzące się z PRL. Każdy z kandydatów mógł być przestraszony, co w tej teczce jest.

Dlaczego?

Dziś wiemy, że spora grupa uczestników ówczesnej sceny politycznej w czasach PRL współpracowała z SB. Zarazem w tym samym okresie pod bokiem premiera Tadeusza Mazowieckiego doszło do palenia dokumentów z archiwum MSW. Zatem pytanie – co też Tymiński ma w swojej teczce – było jak najbardziej zasadne. Po latach przekonaliśmy się, że nic w niej nie miał, ale w kampanii prezydenckiej teczka okazała się skutecznym narzędziem. Co prawda, żaden z kandydatów się nie wystraszył i nie wycofał z wyścigu prezydenckiego, ale opinia publiczna skłaniała się ku tezie, że klasa polityczna jest zgniła i przeżarta układami. To grało na korzyść Tymińskiego, który był człowiekiem z zewnątrz, epatował swoim doświadczeniem kapitalistycznym i kreował się na zbawcę narodu, przekonując, że dorobił się za granicą i dlatego wie, jak należy funkcjonować w kapitalizmie. Ta narracja okazała się skuteczna.

I to na tyle, że Tymiński, człowiek znikąd, wykosił z drugiej tury wyborów prezydenckich premiera Tadeusza Mazowieckiego, doradcę Solidarności w czasach PRL.

No właśnie. Otrzeźwienie nastąpiło dopiero wtedy, gdy Tymiński wszedł do drugiej tury wyborów razem z Lechem Wałęsą. Warto podkreślić, że Tymiński posługiwał się skuteczną strategią komunikacyjną opartą na nieprawdziwych informacjach, bo teczka miała zawierać coś, czego Tymiński w rzeczywistości nie posiadał.

A kolejna bomba polityczna podczas których wyborów została odpalona?

Dekadę później. Podczas wyborów prezydenckich 2000 roku. Wtedy mieliśmy dwie silne detonacje. Po pierwsze światło dzienne ujrzał film pokazujący urzędującego wówczas prezydenta, Aleksandra Kwaśniewskiego, wywodzący się ze środowiska SLD, w stanie wskazującym na nadużycie alkoholu. Na dodatek jego zachowanie miało miejsce podczas oficjalnych uroczystości. Sztab prezydenta usiłował tłumaczyć, że Aleksander Kwaśniewski cierpiał na „pourazowy zespół przeciążeniowy goleni prawej".

Albo na wirus filipiński. Żeby było śmieszniej, objawy obu tych chorób były bardzo podobne.

Trzeba zaznaczyć, że sprawa – inaczej niż w przypadku zawartości teczki Tymińskiego – była autentyczna. Goleń prawa, która nie pozwalała prezydentowi Kwaśniewskiemu ustać prosto podczas uroczystości w Charkowie, to było zdarzenie z 1999 roku, które zostało ujawnione w czasie kampanii. Nadużywanie alkoholu przez prezydenta Kwaśniewskiego było tajemnicą poliszynela, bo na uroczystościach w Charkowie były obecne wszystkie media. Sprawa dość długo nie wyszła na jaw, ponieważ Kwaśniewski pozostawał pod ochroną mediów.

Z jakiego powodu?

Był uważany za dobrego prezydenta, nie miał większych wpadek, a dziennikarze go lubili, bo był towarzyski i chętnie skracał dystans do rozmówców. Dlatego nagranie z Charkowa przez długi czas nie oglądało światła dziennego. Ale w pewnym momencie ta bariera ochronna pękła. To była bomba, przed którą trudno się było bronić, a jednak Kwaśniewski nadal cieszył się dużym poparciem społecznym. Znacznie większą siłę rażenia miały słynne taśmy kaliskie, czyli całowanie ziemi kaliskiej przez ówczesnego szefa BBN Marka Siwca.

Chodziło o parodiowanie gestu papieża. Dlaczego to miało większą siłę rażenia?

Bo jeżeli ktoś się upije, to nasze społeczeństwo może mu wybaczyć, ale naśmiewanie się z Jana Pawła II to już była gruba sprawa. Działała na wyobraźnię. Poza tym nagrania tego zdarzenia użył sztab Mariana Krzaklewskiego, kandydata AWS na prezydenta, w spocie atakującym Aleksandra Kwaśniewskiego.

A jednak sztabowi Kwaśniewskiego udało się zażegnać ten kryzys.

Owszem, choć na początku przez kilka dni Kwaśniewski i jego ludzie byli w szoku. Nie wiedzieli, jak odpowiedzieć na atak Krzaklewskiego. Jednak wymyślili sposób – wykonali wtedy numer, który na swój użytek nazwałem Matka Boska Kwaśniewska. Mianowicie Jolanta Kwaśniewska, która cieszyła się dużym szacunkiem w społeczeństwie, wystąpiła w którejś telewizji w czarnej woalce i opowiadała o tym, jak to od pokoleń jej rodzina jest wierząca i jakie ma dobre kontakty z hierarchami kościelnymi. To był bardzo dobry ruch, który pozwolił na rozładowanie tego kryzysu. A warto podkreślić, że po wyemitowaniu spotu z Siwcem w roli głównej poparcie dla Kwaśniewskiego spadło poniżej 50 proc. Prawdopodobnie doszłoby do drugiej tury, gdyby nie pomysł z Kwaśniewską, dzięki któremu udało się odbudować sympatię społeczną. Atak sztabu Krzaklewskiego został przeprowadzony zbyt wcześnie – dwa tygodnie przed pierwszą turą głosowania. Sztab Kwaśniewskiego miał dość czasu na odpowiedź i wygrzebanie się z tarapatów. Gdyby ten spot został wypuszczony tydzień później, prawdopodobnie Kwaśniewski by się z tego nie wybronił.

Przegrałby walkę o reelekcję?

Raczej nie. Poparcie dla niego i tak było bardzo wysokie. Ale doszłoby do drugiej tury, a o to wtedy toczyła się gra. Gdyby doszło do drugiej tury, mielibyśmy inne rozdanie polityczne i inną dynamikę zdarzeń. Ale Kwaśniewskiemu udało się tego uniknąć.

Prawdziwą bombę mieliśmy w kampanii 2005 roku, czyli Annę Jarucką, która oskarżyła Włodzimierza Cimoszewicza, kandydata SLD na prezydenta, o przeprowadzanie transakcji finansowych, które nie zostały uwzględnione w jego oświadczeniu majątkowym. Dlaczego tamta historia była aż tak niszcząca dla kandydata?

Po pierwsze, nie chodziło tylko o nieścisłości w oświadczeniach majątkowych. W ich tle pojawiały się plotki o romansie Cimoszewicza z Jarucką i to było nawet groźniejsze, bo przed zarzutami obyczajowymi ciężko się bronić. Ten miks spraw majątkowych i obyczajowych miał ogromną siłę rażenia. Po drugie, media wręcz rzuciły się na tę aferę. Część z nich nawet szkalowała Cimoszewicza. Kandydat poległ w nierównej walce z mediami, mimo że niektóre środowiska mocno go lansowały. Jedna z firm badawczych – Pentor – opublikowała badanie, w którym Cimoszewicz osiągał nieomal kosmiczne poparcie, co było niezgodne z rzeczywistością. Upadek z wysokiego konia był tak bolesny, że Cimoszewicz prawie na dwa miesiące przed wyborami wycofał się z walki o prezydenturę, zaś Pentor zniknął z rynku badań politycznych.

Skoro ta bomba wybuchła tak wcześnie, to dlaczego jej skutków nie udało się odwrócić, tak jak pięć lat wcześniej?

Cimoszewicz znalazł się w takim punkcie, że nikt nie słuchał jego wyjaśnień. Może dlatego, że sam kandydat nie miał takiej osobowości jak Kwaśniewski – był dosyć apodyktyczny i nie zamierzał się tłumaczyć. Możliwe, że dla sztabu i samego kandydata to był szok, że media mogą się tak intensywnie zajmować kandydatami na prezydenta. Wcześniej, do 2004 roku, media aż tak bardzo się politykami nie zajmowały. Tymczasem lata 2004–2005 to jest początek kampanii permanentnej, której cechą jest m.in. to, że utrzymuje się trwałe i codzienne relacje z mediami oraz że stosuje na co dzień badania opinii publicznej. W kampanii trzeba było te relacje intensywnie podtrzymywać, a w sytuacji presji, czasami wręcz nagonki, kandydat nie był w stanie tego robić.

Cimoszewicz miał w ręku dowód, że Jarucka jest kłamczuchą. Zresztą później wygrał z nią w sądzie. Dlaczego, mając takie mocne argumenty, nie potrafił ich wykorzystać na swoją rzecz?

Posiadanie dowodów to za mało. Potrzebne jest jeszcze przynajmniej obiektywne, skoro nie życzliwe, spojrzenie mediów i komentatorów, którzy wzięliby kandydata w obronę i przełamali narrację potępiającą. Tego wtedy zabrakło, bo ewidentnie większość mediów popierała prawicę, a postawa tego środowiska miała dla tamtej sprawy ogromne znaczenie. Na dodatek otoczenie Cimoszewicza było tak zaskoczone i skonsternowane, że zaczęło popełniać błędy komunikacyjne. Rezultat był taki, że kandydat, który w pewnym momencie miał ponad 20 proc. poparcia i ogromne szanse na drugą turę, wycofał się z walki o prezydenturę. Zatem skutki polityczne były bardzo duże. W tle tej akcji pojawiły się takie nazwiska jak Konstanty Miodowicz, wówczas poseł PO, i Wojciech Brochwicz powiązany ze służbami.

Niektórzy uważają, że rykoszetem uderzyła ona w Donalda Tuska, który też kandydował na prezydenta i nie odciął się od działań swojego posła.

Na pewno utrudniła wyborcom lewicy zagłosowanie na Donalda Tuska w drugiej turze wyborów prezydenckich.

W tamtej kampanii była jeszcze jedna bomba, czyli tzw. dziadek z Wermachtu.

Rzeczywiście 2005 rok obfitował w nieczyste zagrania. Dziadek z Wermachtu to było uderzenie w Donalda Tuska wykonane przez Jacka Kurskiego.