Wybory prezydenckie. W co celuje Karol Nawrocki i gdzie wysłać Rafała Trzaskowskiego

Plus Minus: Z przytupem kończymy 2024 rok. Rząd przyjął uchwałę, że nie będzie uznawał orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, a orzeczenia Sądu Najwyższego będzie sobie wybierał. Spodziewałby się pan czegoś takiego?

Nie spodziewałem się takiego roku, choć poprzedni też mnie zaskoczył, a w szczególności wysoka frekwencja w wyborach parlamentarnych. W tym roku zderzyliśmy się z rzeczywistością, którą z politologicznego punktu widzenia coraz trudniej wytłumaczyć. Jestem miłośnikiem polityki i boli mnie, że pewne moje wyobrażenia o niej zupełnie się nie ziściły.

Co pan sobie wyobrażał?

Wyobrażałem sobie, że po 15 października 2023 roku nastąpi zmiana obyczajów, z którymi się nie godziliśmy przez osiem lat rządów PiS. Tymczasem ten rok pokazał, że sytuacja eskaluje. Zwycięska koalicja szła do wyborów z hasłem rozliczeń i to determinuje jej działanie. Nie zastanawia się nad formą rozliczeń ani nad treścią. Uważa, że ma jakieś moralne prawo, by wszelkimi sposobami niszczyć PiS. Jeżeli nie da się tego zrobić przy pomocy konstytucji i ustaw, to można to zrobić uchwałami. A przecież uchwała jest co najwyżej deklaracją intencji, a nie zawsze prawem. W systemie politycznym istnieją instytucje, które mają określone kompetencje i my w ładzie konstytucyjnym musimy je uznawać. Bez tego demokracja nie funkcjonuje. Tymczasem ciągle natykamy się na kuriozalne sytuacje nieuznawania tych kompetencji. Pewnie nikt niedawno nie wyobrażał sobie, że można poprosić o azyl polityczny wewnątrz Unii Europejskiej.

Mówi pan o Marcinie Romanowskim, który uzyskał taki azyl na Węgrzech?

Oczywiście. Okazuje się, że europejski nakaz aresztowania niekoniecznie obowiązuje. Mamy do czynienia z wydarzeniami, których nasz polski system prawny, ale także ten europejski system prawny nie przewiduje. Dochodzi do sytuacji, na które brakuje paragrafów. Z jednej strony oczekujemy ścigania za czyny przestępcze, a z drugiej zastanawiamy się, czy owo ściganie to nie jest tylko gest adresowany do własnych wyborców. Przy czym wydaje mi się, że polityka jest dzisiaj zasilana na gruncie społecznym przez osoby w wieku 60+. To pokolenie, mam wrażenie, jest trwale i nieuleczalnie zainfekowane populizmem, dlatego tak łatwo ulega populistycznym hasłom.

Dlaczego uważa pan, że akurat to pokolenie zostało zainfekowane populizmem? To są przecież ludzie, którzy przez 35 lat byli socjalizowani w duchu neoliberalnym.

Rzeczywiście, w demokracji liberalnej stawianie na sukces generowało myślenie mocno indywidualne i trochę też skłaniało do odsuwania się od polityki. Polityka miała być dla polityków, a reszta społeczeństwa miała odnosić sukcesy w świecie społecznym. Tymczasem największe emocje są dzisiaj w tym najstarszym pokoleniu. Jest trochę tak, że PiS chciało dawać swoim starszym wyborcom chleb w postaci dodatkowych emerytur, natomiast obecnie rządząca koalicja chce dawać igrzyska w postaci rozliczeń.

Ostatnio poprosiłem studentów, żeby dla celów poznawczych obejrzeli wydarzenia z 10 grudnia, z placu Piłsudskiego, sprzed pomnika ofiar katastrofy smoleńskiej. Studenci powiedzieli mi, że nie wytrwali do końca, że „bolały ich oczy”. Jedna ze studentek powiedziała, że musiała „rozchodzić” to, co zobaczyła. Nie była w stanie zrozumieć, iż można wejść na taki pułap emocji, na którym rozum nie podpowiada żadnych rozsądnych rozwiązań. To pokolenie 60+ jest stracone w sensie politycznym, dlatego że nie ma w nim miejsca na jakikolwiek dialog. Jest tylko wyznanie wiary.

Czytaj więcej

polityka

Prof. Andrzej Nowak: Brutalna pobudka do działania może być dla PiS-u ozdrowieńcza

Może PiS potrzebował wstrząsu, bo zjawisko „tłustych kotów” było prawdziwe, nie wymyślone. Brutalna pobudka do działania może być ozdrowieńcza - mówi prof. Andrzej Nowak, historyk, członek komitetu poparcia Karola Nawrockiego.

Dariusz Wieczorek to ktoś przypadkowy. Ostatnim politykiem, który myślał o nauce jako o narzędziu rozwoju, był Jarosław Gowin

Przecież to młodzi dali zwycięstwo obecnej koalicji, a nie starzy.

Zgoda, tylko że młodzi chcą czegoś więcej. Nie słyszę od młodych ludzi, że rozliczenia to jest najważniejsza sprawa. I – co teraz widać – odwracają się od modelu polityki opartego na rozliczeniach. Tamta aktywność z października 2023 roku wynikała z niechęci do PiS. Dziś ci sami młodzi ludzie mówią, że Donald Tusk nie jest ich bohaterem, co dla starszych pokoleń po stronie koalicji rządzącej jest herezją. Ale przy dominacji rozemocjonowanego pokolenia 60+ nie da się zmienić paradygmatu myślenia.

Co pan ma na myśli?

Chociażby sytuację w Ministerstwie Nauki, bo to jest resort mi najbliższy. Ostatnim politykiem, który myślał o nauce jako o narzędziu rozwoju, był Jarosław Gowin. Zaprosił środowisko do dialogu, słuchał, co ma do powiedzenia, zaproponował rozwiązania. Po nim nastał ideologiczny Przemysław Czarnek, a później dostaliśmy Dariusza Wieczorka, towarzysza z Ordynackiej, który reprezentuje myślenie wyrażone kiedyś przez Adama Halbera: „chwała nam i naszym kolegom”. W jednym z najbardziej fundamentalnych, bo współodpowiedzialnych za rozwój ministerstw wylądował ktoś kompletnie przypadkowy, którego nazwiska nawet premier nie pamiętał podczas prezentowania składu rządu. Wicemarszałek Sejmu Monika Wielichowska musiała przypomnieć Tuskowi, że pominął ministra nauki. Osobiście żałuję, że nie pominął go naprawdę, bo przez rok musieliśmy się męczyć z brakiem decyzyjności albo ze złymi decyzjami.

Dariusz Wieczorek był złym ministrem – nie pierwszym i pewnie nie ostatnim. I co z tego?

Obsadzając takimi ludźmi kluczowe urzędy, przegapiamy moment, gdy jest niezbędna modernizacja. Wierzyłem, że CPK to jest taki moment, który uchwyciliśmy. Donald Tusk wycofał się z deklaracji całkowitej likwidacji tego projektu. Wystraszył się tego, że podziały polityczne nie gwarantują lojalności, skoro nawet ludzie z jego obozu wyborczego zaczęli myśleć o CPK jako elemencie bezpieczeństwa, rozwoju, wzrostu znaczenia Polski w naszej części Europy. Dlatego zmienił poglądy w tej sprawie. Po czym po tej nowej deklaracji Tuska zamknięto temat i znowu wróciły rozliczenia. Tusk uwielbia filozofię ciepłej wodę w kranie, bo wie, że społeczeństwo o niskich aspiracjach łatwo jest zadowolić.

A im wyższe są aspiracje, tym jest trudniej. Dlatego władza od dawna już nie służy zmianie porządku społecznego, gospodarczego, tylko utrzymaniu władzy. To jest dzisiaj podstawowy cel kolejnych rządów i taki też jest cel Tuska. To dlatego politycy – jednej i drugiej strony – mówią: musimy mieć swojego prezydenta, co jest przerażające.

Dlaczego to pana przeraża?

To jest całkowite zaprzeczenie tego, co mówi konstytucja o urzędzie głowy państwa. Prezydent powinien być gwarantem ciągłości władzy. Gdy słyszę: „musimy mieć swojego prezydenta” albo – jak mawia poseł Tomasz Trela, który jest lewicowym Januszem Kowalskim – „albo my ich, albo oni nas”, to wiem, że coś dzieje się albo na granicy prawa, albo wręcz bezprawnie. Naprawdę nie mam pojęcia, dokąd nas to zaprowadzi.

Najpierw do wyborów prezydenckich.

Mamy tę perspektywę. Ale już słyszę, że przykład Rumunii dowodzi, iż wszystko się może wydarzyć. W dzisiejszych czasach wystarczy napisać na Twitterze „ja się z tym nie zgadzam”, żeby jakaś decyzja została podjęta. Moglibyśmy codziennie płakać nad faktem gwałcenia konstytucji, wzorem Szymona Hołowni, tylko że z tego już nic nie wynika.

Obecna władza szła do wyborów pod hasłem naprawy instytucji, praworządności, obyczajów. Dostaliśmy jeszcze większe psucie demokracji, psucie praworządności i oczywiście żadnej naprawy. Czy rządzący, idąc po władzę w 2023 roku, zakładali taki scenariusz, czy też tak im to po prostu wyszło?

Moim zdaniem zakładali. Jakieś dwa, trzy lata temu mówiłem posłom Platformy, że po przejęciu władzy wykorzystają narzędzia, które stworzyło PiS i które oni krytykowali, będąc w opozycji. Bo te narzędzia są zabójczo skuteczne. No i się nie pomyliłem. Zresztą cała naprawa praworządności wymagałaby reform, zmian procedur itd. Dla obywateli obserwujących scenę polityczną to nie jest sexy, bo oni – jak już mówiliśmy – chcą igrzysk. Dlatego u nas reformy mają charakter personalny. Wymieniamy człowieka i mówimy, że teraz wszystko się zmieni. A jeżeli nie da się wymienić ludzi, to mówimy, że dane instytucje trzeba zignorować, bo tam nie ma „naszych”, powołanych według „prawidłowego” klucza. A teraz mamy nową kategorię „konstytucyjną”, czyli „zagłodzenie” instytucji obsadzonych przez nie naszych. Odmawianie im środków na wynagrodzenia. Oczywiście, na to nie ma żadnego przepisu, robi się to w myśl zasady „albo my ich, albo oni nas”. A w takiej logice można zrobić wszystko.

A odpowiedzialność konstytucyjna? Politycy się jej nie boją?

Boją się tylko śmieszności i krytyki, która ma merytoryczne podstawy. Dlatego do polityki garnie się tak dużo osób, wyłonionych na drodze selekcji negatywnej, zazwyczaj niewiele sobą reprezentujących. Bo ci, którzy mają pozycję i dorobek zawodowy, nie chcą przykładać ręki do działań, które by ich ośmieszały.

50 proc. Polaków ankietowanych przez CBOS jest niezadowolonych z kierunku zmian w kraju, a ponad 20 proc. spodziewa się, że w przyszłym roku będzie im się żyło gorzej. Rok po objęciu władzy to chyba niezbyt optymistyczne badanie dla rządzących?

To było dość ogólne pytanie, zatem można się domyślić różnego rodzaju motywacji odpowiadających. Ktoś może być niezadowolony z rozliczeń, ktoś inny z powodu sytuacji w gospodarce, a jeszcze ktoś inny z powodu eskalacji wojny w Ukrainie, która może dotrzeć do nas. Z drugiej strony widzimy, że w Polsce mamy problem z inflacją, grozi nam recesja gospodarcza, zwolnienia, może nawet nominalne obniżki płac. I to determinuje niezadowolenie społeczne. Bo przecież rozliczeniami albo komisjami śledczymi nikt sobie kanapki nie posmaruje.

Rozliczenia nam się znudzą?

Oczywiście. Tak jak znudził nam się Szymon Hołownia jako marszałek Sejmu. A sprawczością w rozliczeniach rząd nie może się pochwalić, o innych obszarach, np. o ochronie zdrowia, nie mówiąc. Zatem poziom niezadowolenia będzie wzrastał.

Skoro połowa społeczeństwa jest niezadowolona z rzeczywistości, to jak mogą się zachować rządzący? Co zrobią, gdy na horyzoncie zacznie majaczyć utrata władzy?

Kalkulują możliwość utraty władzy. Ale pewnie ostatnie osiem lat nauczyło ich, że władzy nie traci się na zawsze i być może to nie jest aż tak straszne. Dlatego kluczowe wydaje im się posiadanie własnego prezydenta. I nie chodzi nawet o domknięcie systemu, tylko o przeciwwagę dla większości rządzącej. Tak kalkuluje PiS, ale też PO, bo gdyby w 2027 roku Jarosław Kaczyński przejął władzę, to posiadanie prezydenta byłoby dla Platformy dużo ważniejsze niż teraz, gdy rządzi. Jeśli przyszłoroczne wybory wygra Karol Nawrocki, to z perspektywy koalicji rządzącej nic się nie zmieni. Będzie tak samo ignorowany jak Andrzej Duda. Jeśli zaś wygra Rafał Trzaskowski, a PiS zdobędzie władzę w 2027 roku, to pewne działania będzie mógł zatrzymywać. Stałby się istotnym ośrodkiem władzy.

PiS mogłoby go tak samo ignorować, jak PO ignoruje Andrzej Dudę, rządzić uchwałami jak PO i mieć w nosie zdanie głowy państwa.