Strajk nauczycieli w czasie egzaminów byłby problemem z powodów prawnych

Dr Marcin Smolik, dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej

Z naszej strony wszystko gra. Arkusze egzaminacyjne są przygotowane, zakończył się właśnie druk arkuszy dla ósmoklasistów i gimnazjalistów. Za chwile będziemy szykować paczki, które wyślemy do szkół. Ruszamy z drukiem arkuszy dla maturzystów. Wszystko idzie zgodnie z harmonogramem.

Czytaj także: Nauczyciele: rodzice są agresywni

Związki zawodowe twierdzą jednak inaczej. Straszą, że będą strajkować w dniu egzaminów.

Na razie są to zapowiedzi, na które nie mamy żadnego wpływu.

Ale to ten moment, kiedy pojawia się pytanie o to, czy są jakieś przepisy, które przewidują rozwiązania w sytuacji, gdyby rzeczywiście te egzaminy nie odbyły się w przewidzianym terminie. Czy są możliwe odstępstwa od reguły?

Wszystkie kwestie dotyczące przeprowadzania egzaminów, regulują dwa akty prawne: ustawa o systemie oświaty oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej o odpowiednim egzaminie. Centralna i okręgowe komisje egzaminacyjne, a także szkoły, mogą poruszać się wyłącznie w oparciu o ramy przez nie nakreślone.

Ustawa o systemie oświaty mówi, że egzamin gimnazjalny i egzamin ósmoklasisty przeprowadzany jest w terminie głównym i dodatkowym, natomiast maturalny w głównym, dodatkowym i poprawkowym. Ustawa określa też, na które miesiące w roku te egzaminy przypadają. I w pierwszych dwóch przypadkach termin główny to kwiecień, a termin dodatkowy – czerwiec. W przypadku matury jest to maj, czerwiec i sierpień. Art. 9a nakłada na dyrektora CKE wyznaczenia do 20 sierpnia roku poprzedzającego – w ramach tych miesięcy – dokładnego, dniowego terminu egzaminu.   

Kiedy odbędą się te egzaminy?

W przypadku ósmoklasisty to 15, 16, 17 kwietnia. Termin dodatkowy to 3, 4, 5 czerwca. I to jest tyle, ile CKE może zrobić, jeśli chodzi o wyznaczanie terminów egzaminów. Ustawa nie przewiduje żadnych innych sytuacji, żadnych innych możliwości wyznaczania terminu dodatkowego poza jednym wyjątkiem. Art. 9e ustawy o systemie oświaty mówi o tym, że jeżeli dyrektor centralnej lub okręgowej komisji egzaminacyjnej dowie się o tym, że nastąpiło ujawnienie materiałów egzaminacyjnych albo zachodzi uzasadnione podejrzenie o możliwości ujawnienia tych materiałów, czyli po prostu złamano prawo, wówczas dyrektor CKE ma prawo wyznaczyć inny termin egzaminu dla danej szkoły, województwa, miasta i kraju. I to jest jedyna możliwość przewidziana przez obowiązujące przepisy.

Czy to nie za wąska regulacja? Może należałoby uelastycznić ten przepis, niekoniecznie z uwagi tylko na strajk ale też inne wydarzenia losowe jak np. powódź. 

Wydaje mi się, że nie. System egzaminów zewnętrznych funkcjonuje od 2002 roku, i to co przewiduje ustawa i rozporządzenie do tej pory absolutnie wystarczyło.

Czyli jeżeli rzeczywiście strajk się odbędzie w terminie egzaminów, to czy uczniowie będą mogli zdawać te egzaminy w czerwcu?

Jeśli chodzi o samo przeprowadzenie egzaminu, wszystko wiadome jest wcześniej, termin jest znany, więc nie można mówić o kwestiach losowych. Nie można w takim przypadku przesuwać terminu egzaminu na czerwiec.

Czy to oznacza, że absolwenci podstawówek i gimnazjów będą mogli podejść do egzaminu dopiero za rok? Przecież podlegają obowiązkowi szkolnemu.

Nie rozważamy takiej sytuacji. Jesteśmy przekonani, że dobro dziecka będzie dla wszystkich dorosłych związanych z oświatą najważniejsze.

Ale wtedy szybko trzeba będzie podjąć działania o charakterze legislacyjnym.

Myślę, ze szefowie związków zawodowych są tego świadomi. I podejmując decyzję o ewentualnym strajku w czasie egzaminów, wezmą pod uwagę obecne możliwości prawne. Muszą być świadomi, że konsekwencje tego są zapisane w prawie. My możemy działać tylko w tych ramach, które wyznacza obowiązujące prawo. Innych możliwości nie ma. Też trzeba mieć świadomość, że 14 czerwca mija termin przekazania szkołom wyników egzaminów. Nie można przyjmować, że miedzy 5 czerwca, kiedy odbędzie się ostatni egzamin ósmoklasisty w terminie dodatkowym, a 14 czerwca uda się sprawdzić 100 tys. albo więcej prac. 

Czy zgłosili się egzaminatorzy, który będą sprawdzali te prace?

Nie dostaję od okręgowych komisji sygnałów, by były problemy z obsadą. Ale ten proces obecnie trwa i zakończy się w połowie marca. Wtedy będziemy wiedzieć dokładnie. 

Czy to prawda, ze w tym roku egzaminatorzy za sprawdzanie zarobią więcej niż do tej pory? Według związków ma to zachęcić do rezygnacji ze strajku.

Stawki dla egzaminatorów są określone w rozporządzeniu MEN. Przykładowo w przypadku egzaminu gimnazjalnego z języka polskiego za jedną pracę jest to  niespełna 10 zł, a ósmoklasisty - ok. 19 zł. Wynika to jednak z tego, że w egzaminie ósmoklasisty jest więcej zadań otwartych i ich sprawdzanie jest bardziej czasochłonne. W przypadku egzaminu z języka polskiego są to nie dwa zadania otwarte jak do tej pory, ale 7-9. W przypadku matematyki mamy nie 3 a 6 zadań otwartych, a języka obcego nie 2-3 ale 7-8.

Czy ten egzamin ósmoklasisty będzie trudniejszy niż egzamin gimnazjalny?

W przypadku języka polskiego to są dwie różne podstawy programowe, które kładą nacisk na inne umiejętności. Obecna kładzie większy nacisk na kształcenie umiejętności argumentowania, a także szczególny nacisk na kształcenie literackie. To uwidacznia się w zwiększonej liczbie lektur. W podstawie dla gimnazjów obowiązkowych lektur było 5, teraz dla klas VII i VIII tych lektur jest ok. 15. Poloniści doszli do wniosku, że szkoła jest takim miejscem, w którym uczniowie muszą też zmierzyć się z trudnym tekstem, bo szkoła ma stawiać ucznia w sytuacjach radzenia sobie z trudnościami. Nie chodzi o to, aby z nauki zabrać przyjemność, ale „przyjemność” rozumiana jako „łatwość” nie może być priorytetem. 

Do tej pory uczniowie w szkołach nie podejmowali wysiłku intelektualnego?

Nie o to chodzi. Czasem konieczne jest, by młody człowiek musiał zajrzeć do tekstu kilka razy, by go zrozumieć. To jest potrzebne do rozwoju intelektualnego.

Ale w ten sposób mamy przeładowaną podstawę programową.

Każda podstawa programowa była krytykowana. Albo jako zbyt przeładowana, nierozsądna, zawierająca to, czego nie powinna albo przeciwnie – nie zawierająca tego, co powinna. Każdy dokument programowy budzi kontrowersje i zaniepokojenie. Ale nie jest to dokument niepodważalny. Jeśli się okaże, ze podstawę należy zmienić, trzeba to przemyśleć i zrobić.

Czy skoro w edukacji został przesunięty punkt ciężkości, to czy uczniowie mają problem, by się przestawić. 

Te wszystkie umiejętności, których wymagamy obecnie, w dawnej podstawie programowej były, ale w mniejszym stopniu. My mówimy, że umiejętność pisania i argumentowania jest ważna, dlatego w dużo większym stopniu będzie teraz sprawdzana na egzaminie.

W przypadku egzaminu gimnazjalnego podjęto decyzję, że będzie większość zadań zamkniętych,  tylko dwa otwarte. Było to odbicie pewnego światowego trendu w egzaminowaniu. Uznawano, że zamknięte zadania to większa rzetelność pomiaru, bo jednak zadania otwarte jakąś subiektywność wprowadzają. Ale ostatnio na świecie następuje odwrót od zadań zamkniętych. Bo nie sposób nie zauważyć, że umiejętność tworzenia tekstu, prawidłowego wyrażania się i argumentowania, zaczyna kuleć. Być może dlatego, że egzaminy zwracały uwagę na inne umiejętności np. rozumienia tekstu. Ten postulat powrotu do zadań otwartych uważam za sensowny pomimo tego, że widzę także zagrożenia tego rozwiązania poprzez pewne zwiększenie subiektywności oceny. Ten postulat uważam za sensowny, nawet jeśli to komisji wiąże się on z koniecznością przygotowania dużo bardziej rozbudowanych zasad oceniania.

Czyli klucza?