Paruch, Włodarczyk: Jak zmieniać minimalne wynagrodzenie?

Wynagrodzenie minimalne to kluczowy element polityki społecznej i gospodarczej, który ma na celu zapewnienie pracownikom godziwego standardu życia. Wysokość minimalnych wynagrodzeń w poszczególnych państwach jest bardzo zróżnicowana. Najwyższe jest w Luksemburgu i wynosi 2459 USD.

Kolejne miejsca zajmują Holandia oraz Australia z wynagrodzeniami na poziomie odpowiednio 2326 USD i 2150 USD. Polska plasuje się w tym zestawieniu na 23. miejscu na świecie z płacą minimalną wynoszącą od 1 stycznia 2024 roku 4242 zł (1058 USD według kursu z 13 czerwca 2024 roku). Od 1 lipca wyniesie 4300 zł. Stawkę zamyka Nigeria z płacą minimalną na poziomie 68 USD.

Czytaj więcej:

Płace

Ostatnia taka podwyżka pensji. W przyszłym roku czeka nas rewolucja

Rząd proponuje, aby od 1 stycznia 2025 roku minimalna płaca wynosiła 4626 zł. Wkrótce zmianę zasad jej ustalania wymusi UE. Być może z korzyścią dla firm.

Pro

Płaca minimalna i nowa dyrektywa UE

W niektórych państwach członkowskich Unii Europejskiej (UE) ustawowe wynagrodzenia minimalne są niskie w porównaniu z innymi płacami w gospodarce.

W 2018 roku w dziewięciu państwach członkowskich ustawowe wynagrodzenie minimalne nie zapewniało dochodu na poziomie progu zagrożenia ubóstwem dla osób żyjących w jednoosobowych gospodarstwach. Aby poprawić warunki życia i pracy, Unia Europejska zaproponowała dyrektywę 2022/2041 z 19 października 2022 roku w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w UE. Polska jest zobowiązana do jej wdrożenia do 15 listopada 2024 roku.

Wspomniane unijne regulacje mają na celu ustanowienie ram dotyczących adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych, promowania rokowań zbiorowych oraz zwiększenia skutecznego dostępu pracowników do ochrony w postaci minimalnej pensji.

Zmiany w minimalnej. Wynagrodzenie adekwatne, czyli jakie?

Zgodnie z dyrektywą najniższa płaca będzie uznana za adekwatną, jeżeli będzie sprawiedliwa w stosunku do rozkładu wynagrodzeń w danym państwie członkowskim i zapewni godny poziom życia pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy. Państwa członkowskie, w których obowiązują ustawowe wynagrodzenia minimalne, będą musiały ustanowić niezbędne procedury ustalania wynagrodzeń minimalnych zapewniające ich adekwatność w celu m.in. osiągnięcia godnego poziomu życia, zmniejszenia ubóstwa pracujących i luki płacowej między kobietami a mężczyznami.

Adekwatność ustawowych pensji minimalnych będzie określana i oceniana przez każde państwo członkowskie z uwzględnieniem krajowych warunków społeczno-gospodarczych, w tym wzrostu zatrudnienia, konkurencyjności oraz sytuacji w regionach i sektorach.

Określając adekwatny poziom najniższych pensji, państwa członkowskie będą brać pod uwagę ich siłę nabywczą, z uwzględnieniem kosztów utrzymania, długoterminowe krajowe poziomy produktywności i ich zmiany, jak również poziomy wynagrodzeń, ich rozkład i wzrost.

Do oceny adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych państwa członkowskie mogą też stosować orientacyjne wartości referencyjne powszechnie stosowane na poziomie międzynarodowym, takie jak 60 proc. mediany wynagrodzeń brutto i 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia brutto.

Państwa członkowskie będą zobowiązane również do aktualizacji ustawowych wynagrodzeń minimalnych co najmniej raz na dwa lata, a w przypadku stosowania mechanizmu automatycznej indeksacji – co najmniej raz na cztery lata.

Polska w czołówce jeśli chodzi o płacę minimalną

Minimalne wynagrodzenie w Polsce jest regulowane przez ustawę z 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Wysokość najniższej pensji jest corocznie przedmiotem negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego i jest ona ustalana w taki sposób, aby przeciętna wysokość minimalnego wynagrodzenia w danym roku wzrastała w stopniu nie niższym niż prognozowany na dany rok wskaźnik cen. Mechanizm ten ma gwarantować ochronę wysokości minimalnego wynagrodzenia przed inflacją.

Od stycznia 2023 roku minimalne wynagrodzenie netto w Polsce wzrosło o 18,9 proc., co plasuje Polskę na dziewiątym miejscu na świecie, jeśli idzie o tempo wzrostu najniższej pensji (według raportu Picodi Polska).

Z kolei przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w Polsce w I kwartale 2024 r. wyniosło 8147,38 zł. A zatem wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę w Polsce obecnie już przewyższa wartość referencyjną wskazaną w nowej dyrektywie i przekracza 52 proc. przeciętnej płacy.

Czytaj więcej

Praca, Emerytury i renty

Płaca minimalna znowu w górę. Tyle zarobimy od 1 stycznia 2025 r.?

Rząd proponuje, aby od 1 stycznia 2025 roku minimalne wynagrodzenie za pracę wynosiło 4626 zł.

Płaca minimalna. Agnieszka Dziemianowicz-Bąk: zapowiedź 60 proc.

Mimo to ministra rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk zapowiedziała niedawno, że chciałaby, aby wysokość minimalnego wynagrodzenia wynosiła w Polsce ok. 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia, co może zapowiadać jeszcze szybsze podnoszenie najniższej płacy.

Warto zauważyć, że zaproponowane przez resort pracy rozwiązanie przewyższa to przewidziane w dyrektywie, która wskazuje orientacyjne wartości referencyjne w wysokości 60 proc. mediany wynagrodzenia brutto, a nie przeciętnego wynagrodzenia (dla tego ostatniego przewiduje wartość 50 proc.). Według danych GUS w październiku 2022 roku przeciętne wynagrodzenie wynosiło 7001,28 zł i było wyższe od mediany o 22,8 proc. A zatem liczenie 60 proc. od przeciętnego wynagrodzenia, zamiast od mediany, znacząco zawyża wysokość minimalnego wynagrodzenia.

Zapowiedź resortu pracy wywołała więc zaniepokojenie wśród przedsiębiorców. W ostatnich latach płaca minimalna w Polsce istotnie wzrastała, co stało się poważnym wyzwaniem dla pracodawców w kontekście coraz wyższych kosztów zatrudnienia. Aby zrekompensować wyższe koszty pracy, przedsiębiorcy często zmuszeni są do podnoszenia cen swoich produktów lub usług, co prowadzi do wzrostu inflacji.

Podniesienie płacy minimalnej, a tym samym wzrost kosztów zatrudnienia, może również skłonić pracodawców do rewizji systemów wynagrodzeń i szukania oszczędności poprzez ograniczenie lub eliminację premii i innych dodatkowych świadczeń za pracę. W konsekwencji brak takich dodatkowych składników może uniemożliwić osiągnięcie celów, dla których są one ustanawiane, co może prowadzić do demotywacji pracowników, pogorszenia wyników przedsiębiorstwa, wzrostu absencji i rotacji pracowników.

Pracodawcy wskazują również, że wzrost płacy minimalnej powoduje spłaszczenie wynagrodzeń i brak środków na podwyżki dla specjalistów. W dłuższej perspektywie znaczące podnoszenie najniższego wynagrodzenia może doprowadzić do sytuacji, w której pracownicy z dłuższym stażem i doświadczeniem zarabiają niewiele więcej niż świeżo przyjęci i nisko wykwalifikowani pracownicy.

Ponadto ciągłe i znaczne podwyższanie minimalnego wynagrodzenia może prowadzić do wzrostu bezrobocia. Pracodawcy, chcąc zmniejszać koszty działalności, często decydują się bowiem na ograniczenie zatrudnienia. Może to również prowadzić do zmuszania pracowników do przejścia na samozatrudnienie lub wzrostu zatrudnienia „na czarno”.

Są i korzyści podnoszenia minimalnego wynagrodzenia

Warto jednak podkreślić, że skutki podnoszenia wynagrodzenia minimalnego mogą być również korzystne zarówno dla pracowników, jak i całej gospodarki. Wzrost płacy minimalnej powoduje poprawę sytuacji finansowej i warunków życia najmniej zarabiających, a tym samym przyczynia się do zmniejszenia poziomu ubóstwa oraz zwiększenia popytu wewnętrznego. Ponadto poprzez ograniczenie kominów płacowych, czyli różnic w wynagrodzeniach między najniżej i najwyżej opłacanymi pracownikami, wzrost minimalnego wynagrodzenia redukuje nierówności społeczne.

Wybór sposobu podnoszenia płacy minimalnej uzależniony jest od przyjętego modelu społeczno-gospodarczego. Nie istnieje uniwersalne rozwiązanie, które byłoby odpowiednie we wszystkich krajach i zadowoliłoby wszystkie strony. Nie ulega jednak wątpliwości, że każdy wzrost minimalnego wynagrodzenia powinien być racjonalny, stopniowy i dokonywany z odpowiednim wyprzedzeniem, aby dać szansę przedsiębiorcom na przygotowanie się do zmienionych warunków prowadzenia działalności gospodarczej.

Być może dobrym rozwiązaniem byłoby wzmocnienie systemu negocjacji zbiorowych, co pozwoliłoby na dostosowanie wynagrodzeń do specyfiki poszczególnych regionów i branż?

Należy również pamiętać, że minimalna płaca to tylko jeden z elementów polityki zmierzającej do zapewnienia godziwych warunków życia i pracy. Ważne jest, aby prowadzić kompleksową politykę gospodarczą i społeczną, która uwzględnia potrzeby zarówno pracowników, jak i pracodawców.

Sławomir Paruch jest radcą prawnym, partnerem w PCS Littler

Michał Włodarczyk jest adwokatem, partnerem w PCS Littler