Liczą się składki wymagane, a nie opłacone

Nie jest przy tym istotne, czy pracodawca opłacił faktycznie składkę od danej wypłaty, ale czy miał taki obowiązek. ZUS nie wliczy przychodu, od którego składka została opłacona, pomimo że nie podlegał on oskładkowaniu.

O tym, czy od określonego przychodu należało naliczyć składkę ubezpieczeniową, decydowały przepisy obowiązujące w okresie, kiedy został on wypłacony. A przepisy te (szczególnie wydane przed 1990 rokiem) są dosyć zawiłe i obszerne. I do tego często były nowelizowane.

Dlatego też ZUS opracował specjalny informator, w którym pokazuje, od jakich przychodów powinna być w poszczególnych okresach naliczana składka, a od których nie było takiego obowiązku. Z informatorem tym można się zapoznać na  stronie internetowej ZUS.

Przepisy często się zmieniały

Ogólnie rzecz biorąc, podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne pracowników przed 1990 rokiem stanowiły te składniki wynagrodzenia, które w myśl przepisów o klasyfikacji wynagrodzeń zaliczane były do osobowego funduszu płac.

Jeśli więc przepisy kwalifikowały określony składnik do bezosobowego funduszu płac, nie był on obejmowany składką. Zasada ta zmieniła się od 1 stycznia 1990 r. Składka była od tego czasu pobierana od wszelkiego rodzaju dochodu w gotówce i naturze, w tym także nagród, premii z zysku (tzw. trzynastek i czternastek).

Od lipca 1997 r. podstawę wymiaru składek stanowił dochód pracownika w gotówce i w naturze – łącznie z kosztami uzyskania i podatkiem dochodowym od osób fizycznych – z tytułu pracy w ramach stosunku pracy.

Dochód obejmował wszelkiego rodzaju należności pieniężne oraz wartość pieniężnych świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na  źródło finansowania tych świadczeń.

Dużo łatwiej jest ustalić przychód podlegający oskładkowaniu w myśl obecnie obowiązujących przepisów, które weszły w życie 1 stycznia 1999 r.

Chodzi o ustawę z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z jej przepisami podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w przypadku pracowników stanowi przychód zdefiniowany w przepisach o  podatku dochodowym od  osób fizycznych. Jest to więc przychód, od którego odprowadzany jest również podatek dochodowy.

Chodzi m.in. o wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za  godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody czy też ekwiwalenty za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.

Do przychodów pracownika podlegających oskładkowaniu zalicza się również przychód z umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy-zlecenia lub umowy o dzieło.

Dotyczy to przypadku, gdy taka umowa została zawarta z pracodawcą, z którym pozostaje on w stosunku pracy lub jest wykonywana na jego rzecz.

ZUS nie wliczy przychodów zwolnionych

Z kolei przepisy rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.) określają, od których składników pracodawca nie ma obecnie obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Tego rodzaju przychody nie podlegają tym samym uwzględnieniu w podstawie wymiaru emerytury. Chodzi m.in. o:

Przykład

Ubezpieczony (urodzony w lipcu 1945 r.) zgłosił w I połowie 2011 r. wniosek o emeryturę. Do ustalenia podstawy jej wymiaru wskazał zarobki z lat 1999 – 2008.

W każdym z tych lat pracodawca wypłacał mu, oprócz wynagrodzenia zasadniczego, nagrody kwartalne, nagrodę roczną (tzw. trzynastkę) oraz dodatek stażowy. Ustalając podstawę wymiaru emerytury ZUS uwzględnił wszystkie wymienione składniki.

Przykład

Ubezpieczona urodzona w 1952 r. zgłosiła wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury. Do ustalenia podstawy jej wymiaru wskazała m.in. lata 2008 – 2009, kiedy miała najwyższe zarobki.

Oprócz pracy na etacie miała wtedy podpisaną z pracodawcą umowę-zlecenie. Z tego tytułu otrzymywała dodatkowo ok. 1000 – 1200 zł miesięcznie.

Od tej kwoty pracodawca potrącał (zgodnie z obowiązującymi przepisami) składki ubezpieczeniowe oraz podatek dochodowy. Ustalając podstawę wymiaru emerytury ZUS uwzględnił również przychód z umowy-zlecenia.

Przykład

Ubezpieczony urodzony w październiku 1947 r. zamierza niedługo wystąpić z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę, wskazując do ustalenia podstawy jej wymiaru 10 ostatnich lat kalendarzowych. W tym czasie pozostawał w stosunku pracy. W 2004 r. pracodawca wypłacił mu ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.

Z kolei w 2006 r. otrzymał nagrodę jubileuszową przysługującą w związku z przepracowaniem kolejnych 10 lat. I wreszcie w 2008 r. wypłacono mu zapomogę w związku z ciężką chorobą żony.

Dodatkowo w tych latach był zatrudniony na podstawie umowy o dzieło w drugiej firmie. Ustalając podstawę wymiaru emerytury ZUS nie uwzględni nagrody jubileuszowej oraz zapomogi, gdyż te składniki nie stanowiły podstawy naliczenia składki emerytalnej i rentowej.

Nie zostanie również uwzględniony przychód z umowy o dzieło, gdyż taka działalność (wykonywana na rzecz innego podmiotu niż własny pracodawca) nie jest objęta obowiązkiem ubezpieczeń.

Czasem doliczą świadczenia chorobowe

Od zasady, że do podstawy wymiaru emerytury wlicza się tylko to, od czego był obowiązek opłacenia składki, są wyjątki. ZUS może bowiem uwzględnić również pewne kwoty, które nie stanowiły podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Przede wszystkim chodzi o kwoty świadczeń w razie choroby i macierzyństwa (wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy, zasiłków chorobowych, macierzyńskich, opiekuńczych, świadczeń rehabilitacyjnych, zasiłków, świadczeń oraz dodatków wyrównawczych).

Mogą być również wliczone kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy. Należy przy tym podkreślić, że obecnie w okresie przebywania na zasiłku macierzyńskim lub zasiłku dla bezrobotnych, opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

W związku z tym, omówione wyjątki dotyczą tylko kwot wypłaconych za okresy, kiedy nie było takiego obowiązku. Jeśli zostały one objęte składką, można je zaliczyć do podstawy wymiaru na ogólnych zasadach.

ZUS uwzględnia w podstawie wymiaru emerytury również kwoty świadectw rekompensacyjnych wypłaconych na podstawie ustawy z 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent.

Warto pamiętać o pewnym ograniczeniu obowiązującym w przypadku uwzględniania niektórych nieoskładkowanych wypłat. Otóż kwoty wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy, zasiłków chorobowych, macierzyńskich i opiekuńczych wliczane są w pełnej kwocie tylko wtedy, gdy przysługują za okres sprzed 1 stycznia 2005 r.