Kara dla podatnika, który zignorował wezwanie do urzędu

Kwestie związane z karą porządkową zostały uregulowane w art. 262 - 263 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.). Jej nałożenie przez organy podatkowe ma na celu zapewnienie sprawnego przebiegu postępowania i wydania rozstrzygnięcia w przewidzianym ustawowo terminie (wyrok WSA we Wrocławiu z 17 września 2012 r., I SA/Wr 781/12).

Kara porządkowa jest nakładana przez organ podatkowy w formie postanowienia, w którym powinien on wskazać powody nałożenia takiej kary i oraz jej wysokość. Na zapłatę kary podatnik ma siedem dni od dnia doręczenia postanowienia.

Osoby wymienione w ustawie

Zgodnie z art. 262 § 1 o.p. karą porządkową mogą zostać ukarani: strona, pełnomocnik strony, świadek, biegły, a także osoba, która wyraziła zgodę na powołanie jej na biegłego, jeżeli osoba ta mimo prawidłowego wezwania:

1) nie stawiła się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że była do tego zobowiązana, lub

2) bezzasadnie odmówiła lub w terminie wyznaczonym w wezwaniu nie złożyła wyjaśnień lub zeznań, nie wydała opinii, nie okazała przedmiotu oględzin, nie przedłożyła tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej lub nie wzięła udziału w innej czynności, lub

3) bezzasadnie odmówiła okazania lub nie przedstawiła w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych, dowodów księgowych będących podstawą zapisów w tych księgach, lub

4) bez zezwolenia organu opuściła miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem.

Ponadto przepis ten dotyczy również:

1) osób trzecich, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin;

2) uczestników rozprawy, którzy poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudniają jej przeprowadzenie,

3) osób, którym podatnik zlecił prowadzenie lub przechowanie ksiąg podatkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach (biura rachunkowe), jeżeli osoby te bezzasadnie odmówią okazania lub nie przedstawią w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach.

Kary porządkowej nie stosuje się, jeżeli wykonanie czynności jest uzależnione od wyrażenia zgody przez stronę lub innego uczestnika postępowania, a zgoda taka nie została wyrażona.

Uprawnienie, a nie obowiązek

Z odmową wykonania obowiązku mamy do czynienia zarówno w przypadku złożenia wprost odpowiedniego oświadczenia strony, jak i zaniechania. Organ podatkowy nie ma jednak obowiązku nałożenia kary porządkowej. Jest to uprawnienie o charakterze uznaniowym, zarówno co do samego jej nałożenia, jak i jej wysokości (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 7 maja 2014 r., I SA/Go 177/14). Organ nakładający karę porządkową ma przy tym obowiązek wyjaśnić ukaranemu co było przyczyną nałożenia na niego kary w danej wysokości. Strona powinna bowiem wiedzieć, że nałożona kara porządkowa jest adekwatna do przewinienia (wyrok WSA w Poznaniu z 28 maja 2014 r., I SA/Po 1219/13).

Zażalenie lub wniosek o uchylenie

Osoba, na którą nałożono karę porządkową, nie musi się godzić na jej zapłatę. Może bowiem złożyć:

• zażalenie - na etapie postępowania zażaleniowego organ odwoławczy weryfikuje zasadność kary oraz jej wysokość. Ten etap ma na celu rozpatrzenie zarzutów przeciwko nałożeniu kary przez organ wyższej instancji – organ odwoławczy.

• wniosek o uchylenie kary porządkowej – zgodnie z art. 262 § 6 o.p. organ podatkowy, który nałożył karę porządkową, może uchylić postanowienie nakładające tę karę. Organ ocenia w takim przypadku czy niestawiennictwo zostało usprawiedliwione. Bada wtedy zasadność twierdzenia podatnika o zaistnieniu okoliczności uzasadniających np. niestawiennictwo i niewykonanie nałożonego uprzednio obowiązku (wyrok WSA w Szczecinie z 25 czerwca 2014 r., I SA/Sz 210/14).

Są to dwa odrębne, niezależne od siebie postępowania. Mimo, że u podstaw tych dwóch trybów spoczywa ta sama okoliczność prawna (ukaranie karą porządkową), to toczą się one w istocie niezależnie od siebie i każdy z przysługujących środków prawnych wywołuje odmienne skutki (wyrok WSA w Szczecinie z 25 czerwca 2014 r., I SA/Sz 210/14). Nie ma przeszkód, aby w tej samej sprawie rozpoznać zażalenie na postanowienie o ukaraniu karą porządkową i wniosek o uchylenie kary porządkowej (wyrok WSA w Białymstoku z 3 lipca 2013 r., I SA/Bk 133/13).

W terminie siedmiu dni

Podmiot, na który nałożono karę i który chciałby jej uchylenia, powinien złożyć wniosek o uchylenie kary porządkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny, dla której nie wywiązał się z nałożonych na niego obowiązków. W uzasadnieniu powinien podać argumenty, które uzasadniają niewykonanie takiego obowiązku, np. wskazać okoliczności usprawiedliwiające niestawiennictwo lub nieudostępnienie przedmiotu do oględzin. Wniosek musi zostać złożony w ciągu siedmiu dni od daty odebrania postanowienia o nałożeniu kary. Musi zawierać:

1. dane wnioskodawcy (imię, nazwisko, nazwa, adres, NIP),

2. wskazanie organu – adresata wniosku,

3. określenie istoty i zakresu wniosku, a więc czego strona się domaga (żąda) i jaki skutek chce osiągnąć,

4. wskazanie dlaczego nastąpiło niewywiązanie się z nałożonego obowiązku np. dlaczego ukarany nie stawił się osobiście, mimo takiego obowiązku,

5. wskazanie załączników, jeśli są dołączone do wniosku,

6. podpis wnioskującego.

Organ podatkowy w pierwszej kolejności bada czy wniosek ukaranego został złożony w ustawowo wskazanym terminie, a następnie analizuje przyczyny (powody) niestawiennictwa lub odmowy wykonania czynności. Dopiero po takiej analizie może uznać niestawiennictwo (odmowę) za usprawiedliwione, co jest podstawą do uchylenia postanowienia nakładającego karę porządkową.

W przypadku wydania przez organ podatkowy postanowienia o odmowie uchylenia kary osoba ukarana może wnieść zażalenie, które rozpatruje organ wyższego stopnia.

Przyda się usprawiedliwienie

Podatnik może złożyć wniosek o uchylenie kary, kiedy jest w stanie wykazać, że w niestawiennictwo lub niewykonaniu nałożonego obowiązku nie było jego winy. W takiej sytuacji organ podatkowy może uznać takie niestawiennictwo czy niewykonanie obowiązku za usprawiedliwione. Należy więc wyeksponować okoliczności związane z niestawiennictwem czy niewykonaniem obowiązku poprzez podanie przyczyn, dla których podatnik nie mógł dopełnić czynności, do której był zobowiązany.