Rok po wyborach. Ślimacze tempo marszu Donalda Tuska ku praworządności

- To jest stajnia Augiasza - w ten sposób o polskim wymiarze sprawiedliwości wypowiadał się Donald Tusk podczas konferencji prasowej w grudniu 2023 r., jeszcze zanim zasiadł w fotelu premiera. Mówił wtedy, że stajnię tę należy posprzątać z zaszłości i grzechów PiS-u. Wśród spraw najpilniejszych do załatwienia wymieniał kwestie tzw. neosędziów i Trybunału Konstytucyjnego. Sprawy te znalazły się wśród tzw. 100 konkretów Tuska, czyli setki postulatów na pierwsze 100 dni rządów.

100 konkretów, czyli obietnice wyborcze Donalda Tuska. Co zrobił rząd?

„Uwolnimy sądy od politycznych wpływów. Wykonamy orzeczenia TSUE i ETPC w zakresie gwarancji niezależności sądów i niezawisłości sędziów” – to jedna z obietnic przedwyborczych KO. I kolejna: „Zlikwidujemy neoKRS i utworzymy KRS w składzie zgodnym z Konstytucją. Nielegalni sędziowie dublerzy zostaną odsunięci od orzekania. Osądzimy tych, którzy sprzeniewierzyli się sędziowskiemu ślubowaniu”.

Czytaj więcej

Prawnicy

Rok po wyborach. Prokuratura – nie ma rozdziału, jest podział

Zamiast rozdzielenia funkcji prokuratora generalnego i ministra sprawiedliwości mamy podział trawiący prokuraturę. W opinii byłego PG Andrzeje Seremeta "potrzeba więcej sprawczości".

Mija właśnie rok od wyborów parlamentarnych, które wielu wyborcom dały nadzieję na pozytywne zmiany w wymiarze sprawiedliwości. Rozbudziły też oczekiwania środowiska prawniczego. Co przez ten czas zrobił rząd, aby zrealizować zapowiedzi naprawy sądownictwa i nie zawieść oczekiwań?

Pierwszym krokiem były podjęte przez Sejm uchwały w sprawie „usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego”. W tej z marca, dotyczącej Trybunału Konstytucyjnego, posłowie stwierdzili, że Julia Przyłębska nie ma uprawnień do kierowania Trybunałem, a trzech tzw. sędziów dublerów nie jest sędziami TK. Była to część rządowego planu gruntownych zmian w tej instytucji. W ślad za tą uchwałą poszły dwie ustawy: o Trybunale Konstytucyjnym i przepisy je wprowadzające, których założenia zostały przygotowane przez organizacje społeczne.

Prowadzą one przede wszystkim do wymiany kadrowej. Zakładają zmianę zasad wyboru sędziów TK, skrócenie o połowę kadencji prezesa oraz uznanie za nieważne wyroków wydanych w składach z udziałem tzw. sędziów dublerów. Sejm uchwalił je we wrześniu. Jednak już na początku października prezydent skierował te przepisy do Trybunału Konstytucyjnego w ramach kontroli prewencyjnej. Oznacza to, że na reformę TK trzeba będzie poczekać

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Ewa Szadkowska: Dlaczego Andrzej Duda woli konserwować trybunalskie patologie

Prezydent Andrzej Duda, kierując przepisy o Trybunale Konstytucyjnym do TK, potwierdził, że niezależnie od okoliczności nie stać go na nic więcej niż tylko bycie notariuszem poprzedniego rządu spod szyldu PiS. Ale obecnemu przy okazji „kupił” trochę czasu.

Prezydent kieruje reformy do Trybunału Konstytucyjnego. Rząd jest bezradny

Podobną decyzję prezydent podjął wobec lipcowej nowelizacji ustawy o KRS, która zakłada wybór nowych członków KRS przez sędziów, a nie przez Sejm. Wydaje się, że te działania prezydenta skutecznie blokują rządowi możliwość przeprowadzenia reformy wymiaru sprawiedliwości. Przyznaje to mec. Marcin Wolny z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

- Obecny rząd podczas kampanii wyborczej bardzo rozbudził oczekiwania, wysoko licytując. Nie liczył się jednak z tym, jakie posiada karty i jaką rolę w polskim systemie legislacyjnym odgrywa prezydent, który wstrzymał realizację planów rządzących. Mimo to proces przywracania praworządności powinien być już przygotowany na zmianę lokatora pałacu prezydenckiego. A takich wypracowanych, gotowych rozwiązań i projektów nie widać. To jest główna przyczyna tego, że ocena działań rządzących w naprawie wymiaru sprawiedliwości jest niesatysfakcjonująca, trójka na zachętę – mówi ekspert.

Podkreśla przy tym, że rząd deklaruje też chęć przywracania praworządności podejmując jednocześnie szereg działań, które mogą wskazywać, że ta praworządność nadal nie jest szanowana. - Mam na myśli m.in. wydarzenia na granicy polsko-białoruskiej, zmiany w kierownictwie TVP czy niepublikowane wszystkich orzeczeń TK, nawet tych wydanych w prawidłowym składzie i korzystnych dla obywateli. To trochę delegitymizuje proces przywracania praworządności – dodaje mec. Wolny.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Mikołaj Małecki: Konstytucyjne credo zamiast czynnego żalu

Jak powinien wyglądać rytuał oczyszczenia wadliwie powołanych sędziów?

Rzeczywiście rządzący nie mają jeszcze gotowych projektów w sprawie chociażby: Sądu Najwyższego, sądów powszechnych czy statusu sędziów powołanych po 2018 r. Na tę ostatnią kwestię wskazuje rzecznik stowarzyszenia sędziowskiego Iustitia Bartłomiej Przymusiński.

- To na czym najbardziej nam zależy, to właśnie uporządkowane sytuacji związanej z neosędziami, tak aby można było znacząco przyśpieszyć postępowania. Nie da się tego zrobić bez uporządkowania problemu wadliwych powołań. O ile bez współpracy z prezydentem nie można przeprowadzić kompleksowych zmian w tej sprawie, o tyle rząd mógł podjąć zdecydowanie bardziej stanowcze działania wobec KRS, które nie wymagają uchwalania ustaw – mówi sędzia Przymusiński.

Podkreśla przy tym, że przywracanie praworządności w Polsce to żmudny proces, który trwa jednak dłużej niż się tego spodziewał. - Kierunek zmian jest właściwy, ale tempo jest wolniejsze od tego czego oczekuje środowisko prawnicze i obywatele, bo procesy w sądach trwają coraz dłużej. Sytuacja jest oczywiście skomplikowana z uwagi na to, że nie ma już żadnych wątpliwości, iż prezydent Andrzej Duda nie będzie pomagał wyjść z kryzysu, w którym znajduje się wymiar sprawiedliwości. Dotyczy to zarówno Trybunału Konstytucyjnego, jak i kwestii neosędziów – zaznacza sędzia.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Piotr Mgłosiek: Nieskazitelny charakter nie odrasta

W Polsce jest 11 tys. sędziów. System nie załamie się, jeśli zabraknie wśród nich grupy, która przyczyniła się do bezprecedensowego kryzysu praworządności.

Plan Adama Bodnara na tzw. neosędziów. Stracą stanowiska, a SN czeka rewolucja

Wydaje się jednak, że w tej ostatniej kwestii coś właśnie drgnęło w polityce rządu. Chodzi o wrześniowe spotkanie premiera i ministra sprawiedliwości ze środowiskiem prawniczym, po którym Adam Bodnar przedstawił założenia projektów opracowywanych przez resort. Minister proponuje rozwiązanie problemu statusu tzw. neosędziów poprzez podział ich na trzy grupy, od czego zależeć będzie później ich los. Co istotne wyroki przez nich wydane mają pozostać w mocy. Poza tym resort planuje likwidację dwóch izb SN. To wszystko jednak nadal jedynie koncepcje, a nie przepisy gotowe do uchwalenia

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Gutowski, Kardas: Projekt Bodnara? Wątpliwy konstytucyjnie rewanżyzm ws. neosędziów

Przedstawiony projekt naprawczy trudno zaliczyć do sukcesów. Uchwalona w oparciu o te założenia „Ustawa o przywracaniu ładu konstytucyjnego” żadnego ładu raczej nie przywróci. Zamiast systemowych rozwiązań funduje wątpliwy konstytucyjnie rewanżyzm - ostrzegają profesorowie Maciej Gutowski i Piotr Kardas.

- Cieszy mnie, że proces przywracania praworządności został rozpoczęty. Jednak tempo tych zmian jest niewystarczające. Reformy potrzebne są tu i teraz, powinny być wprowadzane szybciej i w sposób bardziej zdecydowany. Dowodem na to jest chociażby dalsza działalność neo-KRS, która nadal produkuje neosędziów. Ubolewam, że nie zostało to jeszcze zatrzymane przez rząd – ocenia Krystian Markiewicz, szef powołanej z inicjatywy ministra Bodnara komisji kodyfikacyjnej ds. ustroju sądownictwa i prokuratury.

Od kilku miesięcy komisja ta pracuje nad projektem regulującym status tzw. neosędziów oraz reformującym SN i jest już na finiszu prac nad tymi przepisami. - Wszystko wskazuje na to, że jeszcze w październiku gotowy projekt opracowany przez komisję kodyfikacyjną zostanie przekazany do Ministerstwa Sprawiedliwości. Pracujemy nad nim bardzo intensywnie. Dotyczy on właśnie przywracania praworządności i wykonania wyroku ETPC Wałęsa przeciwko Polsce. Przygotowane przez nas przepisy regulują status neosędziów i orzeczeń przez nich wydanych. Projekt usuwa też dwie izby SN: Odpowiedzialności Zawodowej oraz Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Proponujemy też eliminację skargi nadzwyczajnej oraz nowe zasady konkursów sędziowskich we wszystkich sądach – mówi Markiewicz.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Tusk i Bodnar na spotkaniu z prawnikami. Konsultują reformę sądownictwa

Premier i minister sprawiedliwości otworzyli w piątek konsultacje ze środowiskiem prawniczym, których tematem jest reforma sądownictwa. - Najważniejsze w tym momencie to postawienie kropki nad „i” oraz trwałe przywrócenie praworządności w Polsce - mówi Adam Bodnar.

Szanse na szybką realizację tych propozycji są jednak znikome. - W demokratycznym państwie prawa nie ma zgody na kwestionowanie statusu sędziów powołanych przez KRS po 2018 r. – mówił przed kilkoma dniami prezydent. Oznacza, to że na planowaną przez rząd reformę trzeba będzie poczekać co najmniej kolejny rok.