Marek Balicki: Celebryci zrobili najszybszą promocję szczepień

Plus Minus: Jak panu minął rok pandemii?

Pracowicie. To był drugi rok programu pilotażowego centrów zdrowia psychicznego, czyli wprowadzania nowej formy organizacyjnej i finansowej do opieki psychiatrycznej dorosłych.

Czy dla psychiatrii pandemia stanowiła szczególne wyzwanie?

Nowa formuła opieki psychiatrycznej zdała egzamin. Centra zdrowia psychicznego są finansowane inaczej niż reszta służby zdrowia – nie wedle wyceny punktowej, lecz stawki ryczałtowej. I mają uelastycznione warunki działania. W pierwszym etapie lockdownu bardzo to ułatwiało przechodzenie na inny sposób funkcjonowania.

Czy prawdą jest, że kondycja psychiczna naszego społeczeństwa w ciągu roku pandemii znacznie się pogorszyła?

To jest zbyt krótki okres, żeby ostatecznie wyrokować. Na razie badania trwają. Z drugiej strony od samego początku pandemii eksperci przewidywali, że stres towarzyszący temu zagrożeniu jest porównywalny z przeżyciem katastrofy, a to zawsze zostawia ślady w psychice. Zakładano, że będzie więcej przypadków zespołu stresu pourazowego czy też zaburzeń nastroju, zaburzeń snu itd. Tym bardziej że pierwszy lockdown był dość dramatyczny – wprowadzony nagle i daleko idący. Zamknięcie ludzi na powierzchni kilkudziesięciu metrów ujawniło różne problemy. Na dodatek dzieci przestały chodzić do szkół, a w tym wieku brak warunków do bycia w grupie, do socjalizacji jest chyba najpoważniejszym wyzwaniem. Ale liczba samobójstw osób dorosłych w Polsce w ubiegłym roku była niższa niż w 2019 r.

Z czego to wynikało?

Od paru lat obserwujemy tendencję spadkową w samobójstwach i ona się nie zmieniła. To nie oznacza, że gdy wyjdziemy z pandemii, rozmaite problemy nie zaczną się ujawniać. Spodziewam się, że psychiatria będzie wyraźnie bardziej obciążona.

A jak państwo zdało egzamin w pandemii?

Moim zdaniem całkiem przyzwoicie. Nie ma państwa, które byłoby wzorcem doskonałego postępowania w pandemii, a Polska w wielu obszarach znalazła się w głównym nurcie. Gdy wirus SARS-CoV-2 pojawił się w Polsce, to reakcja rządu była zdecydowana, choć jak dzisiaj spojrzymy na tysiące zakażeń dziennie z jesieni 2020 roku i porównamy je do dziesiątków, najwyżej setek przypadków z wiosny 2020 roku, to można by odnieść wrażenie, że obecna reakcja jest niewspółmierna do sytuacji.

A może tamta była nadmierna? Dwieście zakażeń dziennie i totalne zamknięcie gospodarki oraz ludzi w domach? Warto było robić taką aferę?

Łatwo jest oceniać wydarzenia z perspektywy czasu. Wiosną ubiegłego roku nastroje były zupełnie inne. Pamięta pani wypowiedź przewodniczącego PO Borysa Budki, że jesienią już pandemii nie będzie, zatem wybory prezydenckie będzie można zrobić właśnie wtedy? A dziś wiemy, że jesień przyniosła dramatyczny wzrost zakażeń. Dlatego początek radzenia sobie z pandemią przez naszych rządzących oceniam dobrze i tak to ocenia większość ekspertów. Pozytywną twarzą tamtych działań był minister zdrowia Łukasz Szumowski. Polacy dobrze go oceniali, miał łatwość komunikowania się ze społeczeństwem i był przekonujący. Gdy w sierpniu pojawiły się informacje, że może odejść z rządu, to IBRiS przeprowadził badanie oceny ministrów i okazało się, że Szumowski był najlepiej ocenianym ministrem rządu Mateusza Morawieckiego.

Minister Szumowski cieszył się zaufaniem obywateli, ale miał też na koncie kontrowersyjne zakupy – bezwartościowe maseczki, respiratory, które nie dotarły do zamawiającego. Opozycja za to go atakowała i chyba słusznie.

Zakup maseczek za pośrednictwem instruktora narciarskiego i zakup respiratorów od handlarza bronią – to były dwa główne zarzuty pod adresem Szumowskiego, podgrzewane zresztą do dzisiaj. Ale zwracam uwagę, że podobne sytuacje miały miejsce we wszystkich krajach. Izrael, który dzisiaj tak chwalimy za zorganizowanie szczepień, dał się „naciąć" na trefne respiratory. Niemcy i inne kraje europejskie zakupiły kiepskiej jakości maseczki. Nie mam wątpliwości, że Polska w pierwszym okresie pandemii nie była w pełni przygotowana do walki z Covid-19, zwłaszcza jeżeli chodzi o zadania Agencji Rezerw Materiałowych, która powinna była zapewnić wspomniane maseczki czy respiratory. Ale to nie była tylko polska przypadłość. W Szwecji następnego dnia po wybuchu pandemii zabrakło maseczek.

Powinno nas to pocieszać?

Powinniśmy wiedzieć, że polskie szpitale przed pandemią działały jak restauracje – bez większych zapasów, bo hurtownie dostarczały potrzebne leki i materiały nawet dwa razy dziennie. Nie było też na poziomie wojewódzkim instytucji mających rezerwę leków i materiałów dla szpitali. Zatem gdy z dnia na dzień na całym świecie zabrakło tego samego produktu – bo nie tylko polska służba zdrowia działa od dostawy do dostawy – to oczywiste było, że trzeba będzie zapłacić drożej i można natrafić na rozmaitych hochsztaplerów. Nie znam kulis tej sprawy. Trudno więc mi ocenić, czy te błędy były do uniknięcia, czy też musiały się zdarzyć w chaosie, jaki zapanował na całym świecie. Widzę jedynie, że wszyscy działali tak samo i wielu popełniło podobne błędy co my. W takich sytuacjach trzeba ważyć, co jest ważniejsze – zdrowie i życie czy też obawa, że możemy dać się nabrać. Moim zdaniem, gdyby zaniechano poszukiwań środków ochrony osobistej czy respiratorów, to musielibyśmy ocenić to bardzo surowo. Proszę też zwrócić uwagę, że dzisiaj inaczej patrzymy na respiratory. Rok temu wydawało nam się, że są one bardzo ważne przy leczeniu Covid-19. Dziś chcemy, żeby jak najmniej pacjentów trafiło pod respirator, bo wiemy, że wówczas szanse na wyzdrowienie są mniejsze.

Czy Szumowski musiał odejść z rządu, bo zaczął ciążyć mu wizerunkowo, czy też po prostu nie wytrzymał presji medialnej?

Szumowski znalazł się pod wielką presją. Widząc, co się wokół niego dzieje, miałem skojarzenie z Włodzimierzem Cimoszewiczem, który w latach 90. jako minister sprawiedliwości był autorem antykorupcyjnej akcji „czyste ręce", a gdy kandydował na prezydenta w 2005 roku, wyciągnięto mu jakieś nieprawidłowości w oświadczeniu majątkowym, które zresztą okazały się nieprawdziwe. Zatem uderzono w jego mocny punkt, żeby go skutecznie zdyskredytować. Mam wrażenie, że z ministrem Szumowskim przeprowadzono podobny manewr – jego wiarygodność rosła, zatem uderzono właśnie w nią. A że było się czego złapać, to akcja okazała się dość skuteczna. Dlatego Szumowski musiał odejść z rządu z powodów politycznych. Choć osobistych też bym nie wykluczył. Prywatnie mam do niego dużą sympatię, bo to on ostatecznie zdecydował o reformie psychiatrii, o którą walczyłem latami. Ale nasza polityka to nie jest spotkanie towarzyskie, tylko arena walki.

Niektórzy twierdzili, że Szumowski odszedł, gdy Sejm nie uchwalił ustawy zwalniającej urzędników państwowych z odpowiedzialności karnej za błędy popełnione w stanie wyższej konieczności.

Ten przepis nie miał aż takiego znaczenia. Gdyby doszło do sprawy karnej, to sąd i tak musiałby uwzględnić różne aspekty, m.in. ewentualny zamiar popełnienia przestępstwa czy właśnie coś w rodzaju wyższej konieczności. Intuicja podpowiada mi, że zakup masek i respiratorów to były decyzje podjęte w dobrej wierze. I chyba fakty to potwierdzają.

A w innych sprawach też ocenia pan rząd dobrze, np. jeżeli chodzi o decyzje sanitarne? Pamiętam, jak minister Szumowski przekonywał Polaków, że maseczki muszą nosić chorzy, żeby nie roznosić wirusów, a zdrowi nie.

To nie minister Szumowski, tylko Światowa Organizacja Zdrowia zalecała wówczas noszenie masek osobom chorym, a zdrowym nie. Na szczęście zalecono to też personelowi placówek opieki zdrowotnej, co akurat było bardzo słuszne. Rzeczywiście, jeżeli chodzi o decyzje sanitarne, to wkradło się trochę chaosu i niekonsekwencji. Zamknięto parki i lasy bez sensownego uzasadnienia, za to latem dopuszczono organizowanie wesel na 150 osób. Ten chaos decyzyjny nie pomagał rządowi w budowaniu poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie. Tak czy inaczej pierwsza faza walki z pandemią została przeprowadzona w miarę poprawnie. Natomiast jesień była zupełnie inna. W drugiej fali pandemii zanotowaliśmy dramatycznie dużą liczbę zgonów. Oznaczało to około 67 tys. dodatkowych zgonów, o 15 proc. więcej w skali roku, niż wynikało to z dotychczasowych tendencji. Na dodatek około 30 proc. z nich nie było wynikiem zakażenia SARS-CoV-2. A to znaczy, że jesienią system opieki zdrowotnej przestał być wydolny. Już w czasie pierwszej fali osoby z innymi schorzeniami odczuły lockdown, chociażby dlatego, że lecznictwo ambulatoryjne przeszło na teleporady. Ale druga fala miała dramatyczne skutki. Nie wiem, czy możliwe było wprowadzenie takich doraźnych mechanizmów, które by temu zapobiegły.

Zostańmy jeszcze przy pierwszej fazie, na którą przypadły wybory prezydenckie. Klasa polityczna zachowywała się wtedy jak w amoku – mówiono o tym, że wyborów nie można przeprowadzić stacjonarnie, o zabójczych kopertach, które miały nas masowo zarażać, żądano wprowadzenia stanu wyjątkowego i przesunięcia wyborów, mówiono o jesieni, która rzekomo będzie bezpieczna itd.

Niestety, niekonsekwentne decyzje rządu otworzyły pole do tego typu zachowań ze strony opozycji, która postanowiła osłabić obóz rządzący przed wyborami prezydenckimi. A największa partia opozycyjna dodatkowo postawiła sobie za cel zmianę kandydata na prezydenta. Gdy pojawiła się szansa podważenia wyborów majowych, to się tego złapała i zrealizowała swój zamiar. Co prawda nowy kandydat, Rafał Trzaskowski, ostatecznie nie wygrał wyborów. Jednak, gdyby kandydatką Koalicji Obywatelskiej pozostała Małgorzata Kidawa-Błońska i osiągnęła wynik zbliżony do tego, który dawały jej sondaże w okresie kampanii, to dziś mielibyśmy zupełnie inną sytuację na scenie politycznej.

Ktoś inny byłby liderem opozycji?

Oczywiście. Instrumentalizacja pandemii w tamtym okresie sięgnęła himalajów. Osobiście zresztą uważałem, że wybory powinny być przeprowadzone w konstytucyjnym terminie, przy urnach, z możliwością głosowania korespondencyjnego dla chętnych. A dzisiaj widać, że pierwsza połowa maja to był najlepszy okres na wybory. Oczywiście nikt nie wiedział, jak się rozwinie pandemia, ale wszyscy eksperci przestrzegali, że nie skończy się po trzech miesiącach.

Narzeka pan na opozycję, ale premier Mateusz Morawiecki też dołożył swoje do tego amoku politycznego, przekonując, że walka z pandemią została wygrana i starsi ludzie mogą bez obaw pójść do urn.

Dopóki epidemia się nie skończy, dopóty ryzykowne jest mówienie, że z nią wygraliśmy. Premier przekonał się o tym na własnej skórze. Okolicznością łagodzącą dla tamtej wypowiedzi było to, że padła w kampanii wyborczej, która rządzi się swoimi prawami. Ale nie było to dobre, bo zostało wykorzystane do obniżenia wiarygodności władzy.

Czy po wyborach, które odbyły się przy urnach, doszło do skokowego wzrostu zakażeń?

Nikt tego nie wykazał. Zresztą procedury sanitarne – maseczki, dystans społeczny, płyny do odkażania – były zachowane w punktach wyborczych, co sam obserwowałem podczas głosowania.

W drugiej fazie pandemii opozycja zarzucała rządowi, że nie wykorzystał wakacji, kiedy epidemia trochę przygasła, żeby się przygotować na jesienną falę zachorowań. Czy ten zarzut był zasadny?

Jeżeli chodzi o przygotowanie do drugiej fali, to nie jestem pewien, czy zrobiono wszystko, co można było. Zastanawiam się, czy dałoby się skonsolidować szpitale na poziomie wojewódzkim tak, żeby przygotować je na drugie uderzenie pandemii. Żeby nie było tych dziesiątek karetek pod szpitalami i wielogodzinnych oczekiwań na decyzje, dokąd zawieźć chorego. Jeden z polskich think thanków określił organizację naszej ochrony zdrowia mianem strukturalnego egoizmu i ja się z tym zgadzam. Każdy szpital ma swoją racjonalność działania, ale to się nie przekłada na racjonalność całego systemu. Kiedyś Leszek Balcerowicz powiedział, że to, co może być dobre dla jednego banku, niekoniecznie będzie dobre dla całego systemu bankowego. I tak samo jest ze służbą zdrowia ukształtowaną w 1999 roku.