Jak poprawić jakość badania sprawozdań?

Unia Europejska planuje wprowadzenie regulacji, które mają m.in. doprowadzić do wzrostu jakości badania sprawozdań finansowych oraz zapewnić niezależność biegłych rewidentów i firm audytorskich. O zasadności proponowanych zmian w siedzibie „Rz" dyskutowali przedstawiciele branży, regulatorów oraz rad nadzorczych i komitetów audytu firm w ramach debaty: „Obowiązkowa rotacja firm audytorskich – sprawdzone rozwiązanie poprawiające jakość badania czy eksperyment zwiększający ryzyko niewykrycia nieprawidłowości".

Potrzebne regulacje

Regulacją, której mocno sprzeciwiają się audytorzy, jest przymusowa rotacja firm badających sprawozdania. Rozwiązanie to popierają jednak regulatorzy. Dlaczego?

Dagmara Wieczorek-Bartczak, dyrektor departamentu inspekcji ubezpieczeniowych i emerytalnych Komisji Nadzoru Finansowego, podkreśliła, że zdaniem KNF istotna jest rotacja nie tylko kluczowego biegłego rewidenta, ale też podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań, gdyż to ogranicza ryzyko błędów.

– Opinia KNF bazuje na naszych doświadczeniach. Widzimy, że badanie pierwszoroczne przynosi korzyści, gdyż nowi audytorzy inaczej patrzą na pewne elementy sprawozdania finansowego. Wskazują na słabości, których poprzedni audytor nie zauważał. Dlatego uważamy, że korzyści z rotacji przewyższają koszty – powiedziała. – Audytorów traktujemy jako istotny element chroniący rynek przed nieprawidłowościami w sprawozdaniach. Gdyby stosowane były samoregulacje i odpowiednio realizowane były zapisy prawa, to można byłoby nie wprowadzać konieczności rotacji. Tak jednak nie jest i dlatego uważamy, że ta kwestia powinna zostać uregulowana – dodała.

Argumenty za rotacją przytoczyła też Joanna Dadacz, dyrektor departamentu rachunkowości w Ministerstwie Finansów. – Pierwszym jest wymuszenie sceptycyzmu zawodowego. Biegły rewident będzie miał możliwość skonfrontowania swoich osądów zawodowych z opinią poprzedniego audytora – mówiła. – Niezwykle istotną kwestią jest też świeże spojrzenie na sprawozdanie. Analiza opinii z badania sprawozdań pokazuje, że często zdarza się, iż nowy audytor formułuje zastrzeżenia do kwestii, które były przyjmowane przez poprzednią bez uwag. To pokazuje, że długie relacje z jedną firmą mogą prowadzić do rutyny, której efektem może być to, że opinie będą wydawane „z automatu" – dodała i zaznaczyła, że to przyzwyczajenie niesie ryzyko, że audytor nie zwróci uwagi na nieprawidłowości w firmie.

Z tymi argumentami nie zgodzili się przedstawiciele branży. – Dużo mówi się o tym, że rotacja firmy audytorskiej ma gwarantować świeże spojrzenie. Musimy jednak pamiętać o tym, że chodzi o spojrzenie konkretnej osoby, a nie firmy – ripostował Jarosław Dac, partner w EY. – Dlatego przed podjęciem decyzji o wprowadzeniu kolejnych regulacji warto byłoby przeanalizować, jak sprawdzają się aktualne. Obowiązek rotacji kluczowego audytora został wprowadzony w Polsce za sprawą ustawy o biegłych rewidentach. Pierwsza rotacja nastąpi dopiero po tym roku. Dlatego nie można jeszcze powiedzieć, jak funkcjonuje ustawa – dodał.

Uwagę na tę kwestię zwrócił też Mirosław Szmigielski, dyrektor w PwC. – Rozumiem argumentację za rotacją przytaczaną przez regulatorów. Bardzo często wspomina się tam jednak o biegłym rewidencie, czyli osobie, która ocenia sprawozdanie i wydaje o nim opinię. To na biegłym rewidencie, a nie na firmie audytorskiej spoczywa ostateczna odpowiedzialność za opinię – powiedział. – W obecnych przepisach, które zostały wprowadzone zaledwie cztery lata temu, mamy już obowiązkową rotację kluczowego rewidenta co pięć lat i nie ma na razie dowodów, że ten system nie działa prawidłowo – dodał.

Bogdan Dębicki, partner w KMPG, przywołał statystyki,  które mówią, że obowiązkowa rotacja nie jest dobrym rozwiązaniem, gdyż zwiększa ryzyko popełnienia błędów i oszustw przez jednostki badane. – Prowadzi ponadto do drastycznego wzrostu kosztów związanych z badaniem sprawozdań oraz radykalnej obniżki cen świadczenia usług przez biegłych rewidentów (według publicznie dostępnych danych od 18 do 40 proc. odpowiednio w Wielkiej Brytanii i Włoszech) – powiedział. – Obowiązkowa rotacja z czasem może doprowadzić do tego, że firmy audytorskie przestaną zarabiać pieniądze, zmniejszą ilość czasu przeznaczanego na świadczenie usług dla jednostek gospodarczych, spadnie też jakość zatrudnianych przez nie kadr, co odbije się negatywnie na jakości usług – dodał.

Andre Helin, prezes BDO, przytoczył zaś m.in. raport Copenhagen Economics, którego przygotowanie poprzedziła analiza prac audytorów, którzy są po raz pierwszy w badanej jednostce i którzy byli w tej jednostce po raz kolejny. – Test ten pokazał nieefektywność badania w pierwszym roku. Wykazał, że nie można w nim osiągnąć całkowitej pewności w jednostkach średnich lub większych nawet przy dwudziestokrotnie wyższym zaangażowaniu czasu – podkreślał.

Zła krótka współpraca

Mirosław Kośmider, partner w PRO Audit, zwrócił uwagę, że o rotacji mówi się głównie w kontekście maksymalnego okresu współpracy z jedną firmą audytorską. Z punktu widzenia zapewnienia jakości warto jednak zwrócić uwagę na kwestię minimalnego okresu kooperacji. – Coroczny wybór audytora może być dużo większym zagrożeniem dla niezależności niż długoletnia współpraca. Przykładowo we Francji wybór audytora dokonywany jest od razu na sześć lat – podkreślił. – Audytor wybrany na dłuższy czas mógłby mieć zdecydowanie większe poczucie stabilności, bezpieczeństwa, komfortu i efektywności pracy, a w związku z tym powinien zapewniać wyższą jakość oraz niezależność. Ten element powinien być brany pod uwagę podczas dalszych prac nad wdrożeniem w Polsce regulacji, które zostaną przyjęte przez UE – dodał.