Muzeum motyli, zabawek, lalek, chleba, gwizdka, piwa, instrumentów, nurkowania, zabytkowych samochodów. Obok ogromnych multimedialnych obiektów powstających za ogromne pieniądze w Polsce działa coraz więcej małych prywatnych placówek muzealnych.

Większość z nich to bardzo niszowe projekty, które nie korzystają z dofinansowania państwowego. Ich właściciele często przekonują, że nie stać ich na to, by zatrudniać dodatkowe osoby, co pośrednio ma znaczenie przy otrzymywaniu dotacji.

– Ekonomicznie taka działalność się w ogóle nie kalkuluje, to raczej pasja, hobby – przyznaje Tomasz Falkiewicz, założyciel i właściciel Muzeum Motyli we Władysławowie.

– Nie ma opcji finansowania nas z budżetu państwa, bo jako firma musielibyśmy być wpisani do rejestru muzeów: mieć statut, radę programową. Nikt nam więc w działalności nie pomaga. Ubieganie się o dotacje wymaga dużo czasu i energii, a często kończy się tak, że nic nie otrzymujemy – dodaje.

Wstęp do muzeum jest płatny, ale są i koszty utrzymania takiej niezwykłej i wiekowej kolekcji: szkodzi jej wilgoć i słońce, co dwa lata gabloty z motylami z całego świata trzeba w ramach konserwacji zamrozić, co kilka miesięcy – zaopatrzyć w nową tabletkę środka konserwującego.

Falkiewicz złapał bakcyla, gdy żona nieżyjącego już stryja przekazała mu prowadzoną od 1937 roku kolekcję ok. 6 tys. motyli. – Zbiory przetrwały II wojnę światową w piwnicach, nikt ich wtedy nie znalazł – mówi Falkiewicz.

Kolekcjoner utrzymuje się z czego innego, podobnie jak stryj – który w poszukiwaniu motyli zjeździł większość kontynentów – nie ma też wykształcenia entomologicznego. Muzeum to jego pozazawodowa pasja.

– Stryjowi udało się stworzyć naprawdę coś unikalnego. Jest wielu entomologów, którzy mają własne kolekcje, ale zazwyczaj w ogóle ich nie pokazują – mówi Falkiewicz.

Muzeum działa od dziesięciu lat i ma już swoją renomę, czemu sprzyja jego lokalizacja – mieści się we Władysławowie, więc często odwiedzają je przyjeżdżający na wypoczynek turyści. Po sezonie – od listopada do maja – jest nieczynne.

[srodtytul]Po pierwsze pasja[/srodtytul]

Małe prywatne placówki muzealne bardzo często są kontynuacją rodzinnej tradycji. Tak jak jedno z najstarszych prywatnych muzeów w Polsce – Ludowe Muzeum Rodziny Brzozowskich w Sromowie. Rodzina od prawie 40 lat prezentuje tam m.in. ponad 600 drewnianych figur rzeźbionych np. przez ojca obecnego właściciela, Wojciecha Brzozowskiego.

Powodem uruchomienia takiego biznesu rzadko bywa chęć zarobienia. Prawie zawsze zaczyna się od pasji.

– Jeżeli człowiek nie wkłada w to serca, nic z tego nie będzie – potwierdza Piotr Mankiewicz, założyciel i właściciel Muzeum Chleba w Radzionkowie koło Bytomia i Tarnowskich Gór. Każdego roku dokłada do swej działalności ok. 50 tys. zł. W muzeum można upiec i zjeść własnoręcznie przygotowany chleb i zapoznać się z historią jego produkcji.

– Trzeba kupować nowe eksponaty do zbiorów, w czym państwo małym zbieraczom nie pomaga. A dzieci trzeba uczyć oglądać takie zbiory od czasu, gdy są małe – mówi Mankiewicz.

Prawie wszystkie zbiory kupił sam, najczęściej na giełdzie staroci w Bytomiu. – To takie moje ministerstwo kultury, ta giełda. Kiedyś tam pojechałem i widzę w jednym miejscu wyłożoną archiwalną fotografię piekarzy. Od razu się zainteresowałem, a kobieta mówi: nie sprzedam, bo to dla tego człowieka, co ma muzeum chleba, trzymam. Mówię jej więc, że się dobrze składa, bo to ja. I zdjęcie dostałem – wspomina. – Ci na giełdzie starają się mi różne rzeczy odkładać i często po prostu mi je dają: a to biurko, a to kałamarzyk jakiś.

Działające od dziesięciu lat Muzeum Chleba rocznie odwiedza ok. 40 tys. osób. Jak się zjedzie więcej autobusów, jest na ogrzewanie i oświetlenie. Jak nie – trzeba dokładać.

– Ale robię to, bo codziennie widzę tu szczęśliwych, zadowolonych ludzi. Spędzają tu po kilka godzin. Oglądają film, idą piec swój chleb, słuchają prelekcji, potem zwiedzają – mówi Mankiewicz, który utrzymuje placówkę sam. – Moje muzeum nie jest zarejestrowane. Ale gdyby było, musiałbym zatrudnić księgową, żeby prowadzić księgi, inne potrzebne wtedy osoby. Upadłoby od razu – uważa.

[srodtytul]Jest i biznes[/srodtytul]

Jednak są też prywatne projekty, które – obudowane rozmaitą pokrewną działalnością – dają właścicielom zarobić.

Tak jest w przypadku toruńskiego Muzeum Piernika, gdzie m.in. można upiec sobie własny piernik.

– Utrzymujemy się z naszego pomysłu. Dla mnie to jest sposób na życie, musi być na ekonomicznym plusie – mówi Andrzej Olszewski, dyrektor muzeum, które jest własnością jego żony Elżbiety. – Podobnie jak w czasie wyborów ludzie głosują na muzea nogami – dodaje.

Jego muzeum rocznie odwiedza już ponad 70 tys. ludzi. Oprócz typowo muzealnej działalności oferuje organizację spotkań firmowych, urodzin, imienin, pieczenie pierników świątecznych czy wykonanie z ciasta piernikowego logotypu firmy, który w nienaruszonym stanie może przetrwać jako pamiątka dla kontrahenta wiele lat.

– Gdybyśmy chcieli żyć z samej sprzedaży biletów, raczej by się nam to nie udało – przyznaje Olszewski, który przed startem muzeum dokładnie przemyślał strategię, zwiedził inne małe placówki tego typu w Polsce i za granicą. Teraz ma w planach kolejne muzeum, ale nie chce zdradzić jakie.

Na innych usługach bazujących na głównej działalności zarabia także dodatkowo podwarszawskie Muzeum Motoryzacji i Techniki w Otrębusach. W zbiorach placówki jest dziś około 300 zabytkowych samochodów.

Podwaliną jego działalności była prowadzona w latach 70. państwowa akcja karania właścicieli niesprawnych samochodów za przechowywanie ich na podwórkach – którzy w takiej sytuacji chętnie zgadzali się na ich sprzedaż.

Potem właściciele muzeum zaczęli swoje zbiory naprawiać i rozszerzać, by dziś mieć kolekcję składającą się już nie tylko z samochodów, ale także rowerów, autobusów, ciężarówek, a nawet czołgów. Sprawne pojazdy grają w filmach (występowały chociażby w „Przedwiośniu”). Na terenie muzeum można też zorganizować bankiet, wypożyczyć samochód do przejażdżki. Taka kolekcja daje duże możliwości szukania dodatkowych sposobów jej finansowania.

Zdarza się też, że tworzone z potrzeby serca kolekcje po prostu wspierają sponsorzy. Jak np. Muzeum Nurkowania działające przy Warszawskim Klubie Płetwonurków, które na swojej stronie wymienia aż kilkudziesięciu sponsorów.

[srodtytul]Sięgnąć po dotacje[/srodtytul]

Jeszcze sporadycznie – ale takich przypadków będzie przybywać

– zdarza się, że właściciele małych muzeów korzystają z dotacji unijnych.

Tak zrobił Józef Majewski, przewodnik turystyczny, który kilka lat temu zarejestrował Muzeum Nietypowych Rowerów w Gołębiu (w woj. lubelskim, 11 km od Puław). Historia jego muzeum sięga lat 70. i 80., gdy nauczał w dęblińskim technikum. Wcześniej skończył Wydział Mechaniczny Politechniki Warszawskiej

Ale to, jak działają maszyny, pasjonowało go wcześniej. Jeszcze w szkole średniej zbudował rower tandem. Jako nauczyciel na zajęciach w technikum wymyślił, że będzie uczył dzieci myślenia o tym, jak działają urządzenia, właśnie poprzez prace polegające na konstruowaniu rowerów z dostępnych części.