Jan Dworak: Media publiczne poza trybem

Prezydent Duda ma problem. Za sprawą gestu Joanny Lichockiej politycznego znaczenia nabrała kwestia wielkiej dotacji dla mediów publicznych. Sejm przyjął bowiem to, co Senat odrzucił – ustawę przyznającą TVP i Polskiemu Radiu 1 miliard 950 milionów zł dotacji.

Warto przy tej okazji spojrzeć na cały system mediów publicznych w Polsce. To pierwszy segment ustroju demokratycznego, który został przejęty i sparaliżowany przez rządzącą większość.

Dwa słowa o historii

PiS rozpoczęło demontaż systemu mediów publicznych w 2005 roku, po wygranych wyborach kwestionując obowiązującą wcześniej zasadę, że władztwo dotyczące mediów powinien wykonywać organ niezależny bezpośrednio od politycznej większości. Rozwiązano dziewięcioosobową pluralistyczną KRRiT i powołano pięcioosobową, w której zasiadali wyłącznie przedstawiciele koalicji rządzącej PiS, LPR i Samoobrony.

Dziesięć lat później, w styczniu 2015 roku, PiS zlikwidowało system wyboru władz mediów oparty na rekomendacjach wyższych uczelni i przejrzystych konkursach (połowę stanowisk objęły osoby z tytułem doktora nauk i wyższym, głównie ekonomiści i prawnicy). Kompetencje wyboru władz PiS zabrało KRRiT i przekazało bez żadnych standardów ministrowi skarbu, który mianował nowe władze spółek, bezceremonialnie faksem usuwając poprzednie.

Trybunał Konstytucyjny uznał to za naruszenie prawa. Pół roku później, w czerwcu 2016 roku, kompetencje wyboru władz otrzymało nowe ciało – Rada Mediów Narodowych. Większość RMN stanowią czynni parlamentarzyści PiS. Ustawa gwarantuje im nieusuwalność, daje pełne blankietowe kompetencje w zakresie wyboru władz i nie nakłada na to ciało żadnej odpowiedzialności. Usankcjonowano w ten sposób jawne i trwałe połączenie sfery nadzoru nad publicznymi mediami ze sferą bieżącej polityki. RMN jest instytucją czysto fasadową: istotne decyzje zapadają w siedzibie PiS na Nowogrodzkiej. Do dziś nie ma żadnych standardów wyboru władz, a PiS nie sili się już nawet na żadne obietnice w tym zakresie.

Nie na propagandę

PiS mimo wielu zapowiedzi nie stworzyło też nowego systemu finansowania mediów publicznych, za to co roku podejmuje decyzje o doraźnej pomocy publicznej. Kwota pomocy wyliczana jest w nieprzejrzysty i arbitralny sposób. To kolejny sposób uzależniania mediów od polityków.

Na takich właśnie zasadach – nie czytelnych ramach prawa i nadzoru instytucji, ale ręcznego sterowania i korupcji politycznej – media publiczne mają w tym roku otrzymać prawie 2 miliardy złotych.

Polityków opozycji i znaczną część opinii publicznej oburza fakt, że za te pieniądze media publiczne, w tym szczególnie jaskrawo TVP, realizują program – w zakresie informacji i publicystyki – będący stronniczą i skrajnie nierzetelną propagandą rządzącego obozu.

Patrząc na to bardziej formalnie – jest to program naruszający systematycznie i z premedytacją art. 21 ustawy o radiofonii i telewizji. To jawne łamanie prawa nie spotyka się z reakcją ze strony państwa. KRRiT, organ odpowiedzialny za nadzór nad programem mediów publicznych, abdykowała ze swojej regulacyjnej roli w tym zakresie. Oficjalnie KRRiT tłumaczy, że w Polsce obowiązuje podstawowa zasada wolności oraz niezależności nadawców i w związku z tym Rada nie ma możliwości ingerowania w program TVP i PR. To oczywista nieprawda.

Wolności nadawców rzeczywiście trzeba strzec, ale to jest zupełnie coś innego niż kontrola wydawania publicznych pieniędzy. Pieniądze dla mediów – z abonamentu czy budżetowej dotacji – nie są bowiem pomocą bezwarunkową. KRRiT, która te publiczne pieniądze przekazuje TVP i Polskiemu Radiu, ma ustawowy obowiązek stawiać warunki.

Warunki są dwa: pomoc publiczna nie może zakłócać rynkowej konkurencji i musi być przeznaczona na tzw. misję. Misja jest zapisana we wspomnianym art. 21 ustawy medialnej i bardziej konkretnie w tzw. kartach powinności. Są to dokumenty określające pięcioletnie zobowiązania programowe TVP i PR. Karta powinności określa formy i sposób, w jaki nadawca publiczny „oferuje programy cechujące się pluralizmem, bezstronnością, wyważeniem i niezależnością" oraz jak realizuje wymóg, że program ma „rzetelnie ukazywać różnorodność wydarzeń" i „sprzyjać swobodnemu kształtowaniu się poglądów". Należy to podkreślić – TVP i Polskie Radio mają prawo dostawać publiczną pomoc tylko na program, który spełnia powyższe wymogi.

Aby podkreślić wagę tych warunków, ustawa nakazuje mediom publicznym sporządzanie corocznych sprawozdań z ich wykonania. Sprawozdania te muszą być przez KRRiT rozpatrzone i przyjęte lub odrzucone uchwałą. Ustawa jasno więc wskazuje, że KRRiT ma obowiązek oceny rzetelności oraz bezstronności programu TVP i Polskiego Radia oraz ma narzędzia, aby tę rzetelność i bezstronność wyegzekwować.

Dlatego tłumaczenie przedstawicieli KRRiT, że większość pieniędzy z pomocy państwowej idzie na telewizyjne programy kulturalne, sportowe i dziecięce, a tylko część na informację i publicystykę, jest demagogią – na stronnicze programy realizujące polityczne zamówienie nie prawa iść nawet złotówka publicznej pomocy. To nie polityczna, ale prawna ocena obowiązków konstytucyjnego organu państwa.

Upolityczniona KRRiT uznała, że najlepszym wyjściem jest w tej sytuacji głęboki unik. Zaniechała więc badań programów mediów publicznych pod kątem ich bezstronności i rzetelności nawet w newralgicznych dla życia politycznego okresach kampanii wyborczych. Swoją bezczynność tłumaczy na różne sposoby – przede wszystkim brakiem pieniędzy.

W tej sytuacji trud analizy programów mediów publicznych wzięły na siebie inne instytucje, takie jak rzecznik praw obywatelskich, Rada Języka Polskiego i organizacje pozarządowe, m.in. Towarzystwo Dziennikarskie, Fundacja Batorego i inne. Wnioski z tych analiz wskazują na brak rzetelności, bezstronności dziennikarskiej i liczne nadużycia etyki dziennikarskiej w TVP i PR.

Myślę, że członkowie KRRiT powinni raz jeszcze przeanalizować swoją rolę w zakresie uporczywego i świadomego niewykonywania przepisów ustawy o radiofonii i telewizji. W przeciwieństwie do zarządów mediów i ministrów z Rady Mediów Narodowych – ich wprost dotyczą przepisy o odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

Dla władzy

Media publiczne stały się narzędziem propagandy realizującym linię obozu władzy, do tego agresywnie wykluczającym i stygmatyzującym przeciwników. Ich działalność ma służyć utrzymaniu władzy przez obóz zjednoczonej prawicy. Na jednostronność mediów publicznych w parlamentarnej kampanii wyborczej zwróciła uwagę Rada Europy. W kampanii prezydenckiej też mnożą się skargi oraz zarzuty o skrajne faworyzowanie Andrzeja Dudy i deprecjonowanie innych kandydatów.