Możliwość taką zainteresowany ma niezależnie od tego, czy sąd zwolnił go z kosztów sądowych tylko w części czy też w całości.
O darmowego pełnomocnika może starać się również strona (osoba fizyczna lub prawna), której sąd od kosztów sądowych nie zwolnił.
Osoba fizyczna musi złożyć oświadczenie, z którego będzie wynikało, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Z kolei osoba prawna może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów jego wynagrodzenia.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.
Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Przy ocenie bierze pod uwagę charakter sprawy, jej skomplikowanie zarówno pod względem faktycznym, jak i prawnym, możliwości strony, jej umiejętności jasnego i zrozumiałego formułowania swojego stanowiska, korzystania z pouczeń. To zaś oznacza, że nie wystarczy samo przeświadczenie strony, że nie poradzi sobie z prowadzeniem procesu, jeśli podejmowane przez nią czynności wskazują, że jest w stanie przedstawić swoje stanowisko zarówno w pismach procesowych, jak i ustnie na rozprawie. Potwierdza to postanowienie Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2012 r. (sygn. IV CZ 125/12). Sąd stwierdził, że do uwzględnienia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego wtedy dochodzi przede wszystkim, gdy strona ta jest nieporadna, przez co należy rozumieć, że nie potrafi w zrozumiały i poprawny sposób przedstawić swojego stanowiska procesowego oraz nie ma podstawowej orientacji w regułach rządzących procesem cywilnym.
