Do końca 2017 r. jednym z poważnych problemów w rachunkowości budżetowej była ewidencja operacji przekazania przez jednostki samorządu terytorialnego nieruchomości – gruntów podmiotom zewnętrznym w wieczyste użytkowanie. Odzwierciedlenie przekazania nieruchomości w wieczyste użytkowanie jest w rachunkowości specyficznym zagadnieniem, ponieważ dotyczy tylko podmiotów publiczno-prawnych ustanawiających prawo wieczystego użytkowania na nieruchomościach.
W ustawie tylko o posiadaczach
Zasad ewidencji prawa wieczystego użytkowania w ustanawiających je podmiotach nie przedstawiono w ustawie o rachunkowości, która reguluje posiadanie i obrót prawem użytkowania wieczystego, ale tylko w jednostkach nabywających to prawo. To specyficzne zagadnienie nie było dotychczas także przedmiotem unormowań kolejnych rozporządzeń w sprawie rachunkowości budżetowej, obowiązujących do końca 2017 r. Z tego względu zasadne było pytanie: czy jednostki samorządu terytorialnego, przekazując nieruchomość w wieczyste użytkowanie, powinny ją wyksięgować ze swojej ewidencji? Tak właśnie wiele z nich postępowało, a do zastosowania takiego rozwiązania przekonywałem także ja, w publikacjach m.in. na łamach „Rzeczpospolitej". Jednak obowiązujące od początku 2018 r. nowe rozporządzenie ministra rozwoju i finansów z 13 września 2017 r. w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU poz. 1911; dalej: rozporządzenie) wprowadziło inne rozwiązanie.
Trzeba wykazać w ewidencji
W opisie do zasad ewidencji na koncie 011 „Środki trwałe" w załączniku nr 3 do rozporządzenia „Plan kont dla jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych" zapisano, że ewidencja szczegółowa prowadzona do – tego konta powinna umożliwić m.in. „ustalenie wartości gruntów stanowiących własność jednostki samorządu terytorialnego, przekazanych w użytkowanie wieczyste innym podmiotom". Jednocześnie, w załączniku nr 5 do rozporządzenia „Bilans jednostki budżetowej lub samorządowego zakładu budżetowego" wprowadzono nową pozycję aktywów bilansu A II.1.1.1. „Grunty stanowiące własność jednostki samorządu terytorialnego przekazane w użytkowanie wieczyste innym podmiotom". Tak więc, przedstawione powyżej unormowania rozporządzenia jednoznacznie nakazują ujęcie w ewidencji księgowej (bilansowej) i następnie prezentację w bilansie gruntów oddanych w wieczyste użytkowanie.
Na równi ze zbyciem
Oceniając nowe przepisy należy stwierdzić, że objęcie ewidencją bilansową gruntów oddanych w wieczyste użytkowanie jest wprost sprzeczne z przepisami ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 121 ze zm.), która w art. 4 pkt 3b stanowi, że przez zbywanie albo nabywanie nieruchomości rozumie się dokonywanie czynności prawnych, na podstawie których następuje przeniesienie własności nieruchomości lub przeniesienie prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej albo oddanie jej w użytkowanie wieczyste. Porównanie przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami i rozporządzenia wskazuje, że zbycie gruntów, jakim jest ich oddanie w wieczyste użytkowanie, nie powoduje według regulacji rachunkowości budżetowej ubytku gruntów w aktywach jednostki. Z kolei ta sprzeczność przenosi się na rozdźwięk, jakim dotknięty jest § 8 ust. 1 rozporządzenia, w myśl którego „inwentaryzacja nieruchomości powinna zapewnić porównanie danych wynikających z ewidencji księgowej z ewidencją odpowiednio gminnego, powiatowego i wojewódzkiego zasobu nieruchomości". Jednak art. 4 pkt 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami konsekwentnie zalicza do zasobu nieruchomości „nieruchomości, które stanowią przedmiot własności Skarbu Państwa, gminy, powiatu lub województwa i nie zostały oddane w użytkowanie wieczyste, oraz nieruchomości będące przedmiotem użytkowania wieczystego Skarbu Państwa, gminy, powiatu lub województwa". Przepis ten wyłącza więc z zasobu nieruchomości grunty oddane w wieczyste użytkowanie. Aby uniknąć nieporozumień, takie porównanie, należy przeprowadzić po uprzednim uzupełnieniu zasobu nieruchomości o grunty oddane w wieczyste użytkowanie
Jak przywrócić
Pomimo tych argumentów, pokazujących rzeczywistą treść ekonomiczną operacji oddania gruntów w wieczyste użytkowanie, jednostki zmuszone są do stosowania wskazań planu kont dla jednostek organizacyjnych i ująć w ewidencji urzędu jst lub jednostki budżetowej odpowiedzialnej za gospodarowanie nieruchomościami samorządowymi grunty oddane w wieczyste użytkowanie. Jednostki, które wcześniej oddając grunty w wieczyste użytkowanie wycofały je z ewidencji, powinny je przywrócić zapisem:
