Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje automatycznie ustawowa wspólność majątkowa, a więc praktycznie wszystko, co nabędą w czasie trwania małżeństwa, staje się ich wspólną własnością. Obowiązuje ona, gdy małżonkowie ani przed zawarciem małżeństwa ani później nie zawarli umowy majątkowej. Sporządzenie umowy prowadzi natomiast do wprowadzenia odmiennego niż ustawowy majątkowego ustroju małżeńskiego, którego zakres można rozszerzyć czy zawęzić, a nawet znieść. Warto przy tym zaznaczyć, że przez zmianę umowy istnieje możliwość powrotu do ustroju wspólności ustawowej.
Ile odpowiedzialności
Jednym z celów zawarcia umowy małżeńskiej jest zwykle wyłączenie wzajemnej odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka. Kluczowym elementem warunkującym odpowiedzialność jednego małżonka za zobowiązania drugiego jest istnienie majątku wspólnego w trakcie trwania małżeństwa, gdyż tylko w zakresie tego majątku jeden małżonek będzie ewentualnie odpowiadał za zobowiązania drugiego. Co więcej, nawet gdy ten wspólny majątek istnieje, a więc w ustroju wspólności majątkowej, małżonek odpowiada za zobowiązania współmałżonka (dłużnika) tylko wówczas, gdy zaciągnął on zobowiązanie za jego zgodą. Umowa małżeńska może być zatem zastosowana jako finansowa ochrona dla rodziny przed wierzycielami jednego z małżonków. Jednak ważne jest, aby małżonek poinformował wierzyciela o istnieniu umowy małżeńskiej i jej rodzaju przed zaciągnięciem zobowiązania.
Umowna wspólność majątkowa nie stanowi odrębnego rodzaju ustroju majątkowego, ale samodzielny typ ustroju wspólności majątkowej, do którego odpowiednio stosuje się przepisy o wspólności ustawowej. Zastosowano tutaj umowny podział na wspólność rozszerzoną oraz ograniczoną. Pierwsza z nich polega na tym, że małżonkowie włączają do majątku wspólnego przedmioty, które w ustroju ustawowym należałyby do ich majątków osobistych, m.in. służące do wykonywania zawodu czy do zaspokajania własnych potrzeb. O wspólności ograniczonej mówimy natomiast, gdy część przedmiotów objętych w ustroju ustawowym majątkiem wspólnym zostaje włączona do majątków osobistych małżonków, np. wynagrodzenia za pracę czy dochody z majątku osobistego.
Istotą rozdzielności majątkowej jest natomiast stan, w którym nie istnieje wspólność majątkowa, zaś małżonkom przysługują wyłącznie ich majątki osobiste obejmujące składniki nabyte zarówno przed zawarciem umowy, jak i później. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Rozdzielność majątkowa dotyczy kwestii zobowiązań każdego z nich wobec osób trzecich. W razie ustania małżeństwa czy zniesienia tego ustroju majątkowego zachowują oni swój dotychczasowy majątek i z braku jakiegokolwiek majątku wspólnego nie ma potrzeby dokonywania podziału praw majątkowych.
Szczególną odmianą rozdzielności jest natomiast rozdzielność z wyrównaniem dorobków. Ta odmiana rozdzielności majątkowej polega na tym, że w czasie jej trwania małżonkowie mają tylko majątek osobisty, natomiast po ustaniu tego ustroju pojawia się obowiązek wyrównania dorobków obojga. W ten sposób chroni się interes małżonka, którego dorobek jest mniejszy, np. z powodu rezygnacji z pracy zawodowej w celu opieki nad dziećmi. W konsekwencji większy dorobek zostaje „umniejszony" na rzecz dorobku drugiego małżonka w taki sposób, aby wysokość obu dorobków w konsekwencji się zrównała. Omawiany ustrój umożliwia więc nie tylko każdemu z małżonków samodzielne zarządzanie swoim majątkiem, ale ponadto zapewnia każdemu z nich sprawiedliwy udział w dorobku współmałżonka, w szczególności na wypadek ustania małżeństwa przez rozwód, a także zabezpiecza jego interes majątkowy w razie śmierci drugiego małżonka, po którym mogą dziedziczyć i inne osoby.
