Jak zbudować efektywny system kolejowy?

Materiał Partnera: Centralny Port Komunikacyjny

Polską kolej czekają do 2030 r. duże zmiany, których motorem będzie m.in. budowa nowych linii kolejowych i unijna liberalizacja rynku przewozów. Żeby być do nich przygotowanym i je dobrze wykorzystać, konieczne jest nowe – oparte na wiedzy i liczbach – podejście do planowania infrastruktury kolejowej.

Odpowiedzią na te wyzwania jest Biała Księga Rozwoju Kolei opracowana przez ekspertów ze spółki CPK. To pierwsze w Polsce kompleksowe opracowanie, które zawiera m.in. stosowane metody prac planistycznych oraz służące im koncepcje i narzędzia.

Nowe otwarcie dla kolei

W Białej Księdze Rozwoju Kolei eksperci wskazują na kluczowe czynniki, które będą kształtowały rozwój kolei w perspektywie nadchodzących lat. Są to: budowa nowych linii kolejowych, liberalizacja przewozów dalekobieżnych, skupienie się na pasażerze i nadawcy ładunków oraz spójna wizja infrastruktury i rozkładu jazdy. Każdy z tych czynników istotnie zmienia funkcjonowanie przewozów, natomiast razem tworzą „nowe otwarcie” dla kolei w Polsce.

Zgodnie z podejściem Komisji Europejskiej do polityki klimatycznej transport czekają duże zmiany w celu redukcji emisyjności gazów cieplarnianych o co najmniej 55 proc. w porównaniu z emisjami z 1990 r. Promowanym środkiem transportu jest kolej, której ślad węglowy jest mniejszy niż innych gałęzi transportu – transport kolejowy w Europie w 2019 r. odpowiadał tylko za 0,4 proc. emisji CO2 z transportu ogółem, a transport drogowy za 72 proc.

UE dąży do stworzenia sieci transportowej wykorzystującej atuty intermodalności, w których kolej odgrywa znaczącą rolę. Koleje Dużych Prędkości (KDP) zyskują na znaczeniu, będąc alternatywą dla transportu drogowego – na dłuższych dystansach oraz dla transportu lotniczego – na krótkich dystansach.

W Polsce budowa KDP jest realizowana w ramach programu kolejowego CPK. Inwestycje kolejowe znajdujące się w tym programie to łącznie prawie 2 tys. km nowych linii, które będą połączone z państwami sąsiednimi. To zgodne z podejściem UE, która promuje rozwój KDP na sieci bazowej TEN-T z uwzględnieniem odcinków transgranicznych.

W celu zwiększania konkurencyjności kolei UE dąży do utworzenia jednolitego rynku. Wraz z wejściem w życie rozkładu jazdy 2030/2031 przewoźnicy pasażerscy w ruchu dalekobieżnym w Polsce będą funkcjonować na konkurencyjnym rynku wśród różnych przewoźników z kraju i z zagranicy.

Spodziewany efekt to zwiększenie liczby dalekobieżnych połączeń kolejowych, które dla zarządców infrastruktury będą wiązały się z wyższym poziomem wykorzystania dostępnej przepustowości, wyzwaniami w tworzeniu rozkładów jazdy, ale też z wyższymi wpływami z opłat za dostęp do infrastruktury. Z perspektywy pasażera spodziewany jest również spadek cen biletów w przewozach dalekobieżnych.

Dobry przykład inspiracji to liberalizacja rynku KDP w Hiszpanii, która udowodniła, w jak szybkim tempie potrafią rosnąć przewozy kolejowe. Od 2010 r., gdy z Madrytu do Walencji doprowadzono KDP, aż do 2019 r. (ostatniego roku przed pandemią) liczba par połączeń na tej trasie wzrosła z 15 do zaledwie 17. Dziś, dzięki obecności trzech przewoźników dalekobieżnych, pasażerowie mają do dyspozycji aż 28 par połączeń na dobę.

Jak przygotować się na zmiany?

Biała Księga jest dokumentem pokazującym, jak trendy występujące w sektorze kolejowym są przekładane na konkretny proces planistyczny realizowany w inwestycjach CPK. Dzięki temu inwestycje te przygotowywane są w sposób spójny i efektywny.

Proces planowania rozwoju infrastruktury kolejowej musi więc uwzględniać nie tylko aktualne potrzeby transportowe, ale również brać pod uwagę standardy obsługi transportowej, jakie będą oczekiwane przez użytkowników infrastruktury kolejowej w przyszłości. Celem jest planowanie i projektowanie rozwiązań, które będą „szyte na jutrzejszą miarę” (tzw. future-proof). Proces planowania powinien też uwzględniać fazowanie rozwoju infrastruktury tak, aby było możliwe „poszerzenie jej pojutrze”.

Opracowane opisuje także narzędzia i koncepcje stosowane przez CPK – zarówno na poziomie pojedynczych projektów, jak i sieciowego spojrzenia. Jest to siedem działań, wśród których znajduje się m.in. Pasażerski Model Transportowy czy Horyzontalny Rozkład Jazdy. Dzięki temu możliwe jest wdrożenie podejścia evidence-based decision, w którym decyzje podejmowane są na podstawie wiedzy i liczb, umożliwiając tworzenie efektywnego systemu transportowego.

Rozwiązania CPK wypełniają lukę między poziomem międzygałęziowym a poziomem pojedynczych przedsięwzięć inwestycyjnych. Prowadzenie prac analitycznych na poziomie gałęziowym pozwala precyzyjniej określić cel i zakres pojedynczych przedsięwzięć inwestycyjnych oraz zachować spójność pomiędzy nimi. Tworząc rozwiązania „uszyte na jutrzejszą miarę”, przyjęto podejście gałęziowe uwzględniające wszystkich interesariuszy kolei, ofertę przewozową, sieć kolejową i związane z nią elementy.

Horyzontalny Rozkład Jazdy

W Białej Księdze eksperci podkreślają, że to rozkład jazdy i jego parametry (częstotliwość, czas przejazdu, skomunikowania, niezawodność) są ostatecznymi produktami, na podstawie którego pasażerowie i nadawcy ładunków podejmują decyzje o wyborze kolei.

Dlatego centralną częścią procesu jest Horyzontalny Rozkład Jazdy (opracowywany przez CPK wspólnie z Ministerstwem Infrastruktury, PKP PLK i CUPT), który jako długoterminowy plan jest punktem wyjścia do kształtowania zakresów inwestycji, łączenia ich w spójną całość oraz przyszłych działań liberalizacyjnych. Aby wypracować Horyzontalny Rozkład Jazy dla Polski, CPK posiada proces analityczny, który składa się z podprocesów. Poprzez zastosowanie sprzężenia zwrotnego możliwy jest powrót do analiz wykonanych uprzednio w celu ich aktualizacji.

Oprócz wsparcia procesów planistycznych celem Białej Księgi jest promowanie kultury analitycznej w planowaniu rozwoju kolei, stymulowanie debaty nad „nowym otwarciem” dla kolei oraz szukanie sposobów wyjścia naprzeciw czekającym nas zmianom.