Co biedny politolog patrzący na mundial może powiedzieć swoim czytelnikom? Jeśli są nimi Polki i Polacy, to rzecz raczej banalną – że prawica po raz kolejny pokazała swą dzikość, nacjonalizm, a nawet rasizm. Euforia wynikająca z wyeliminowania reprezentacji Niemiec, nacjonalistyczne pohukiwania czy nawet ocierający się o rasizm wpis wiceministra sprawiedliwości o wyglądzie jednego z kibiców niemieckich (rzeczywiście – śniady fan nie przypominał typowego Bawarczyka) – wszystko to może dopełnić obrazu polskiej prawicy jako formacji coraz bardziej pogrążającej się w paranojach i fobiach jej liderów.

Ale mundial to także okazja do refleksji nieco szerszej, wychodzącej poza nasze polskie podwórko, bo fantastycznie pokazuje, jak w praktyce stwarza się narody. Przypomnijmy bowiem prostą, choć rzadko zauważaną prawdę, że to państwa tworzą narody, a nie na odwrót (można dosłownie na palcach jednej ręki wskazać te narody, które powstały bez świadomej działalności państw – Żydzi, Kudowie, Słowacy, Palestyńczycy…).

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Mundial w Katarze. Zamieszki w Brukseli po meczu Belgia-Maroko

Policja w Belgii użyła armatek wodnych i gazu łzawiącego, by rozpędzić tłum podczas zamieszek, do których doszło w stolicy kraju po meczu mistrzostw świata w Katarze, w którym Belgia przegrała z Marokiem 0:2.

Banalny nacjonalizm

Sport jest jednym z najlepszych narzędzi do budowania narodów – zauważają to prawie wszyscy teoretycy, z E. Gellnerem, B. Andersonem czy E. Hobsbawmem na czele. Choć najdokładniej opisał ten mechanizm M. Billig, włączając go do fenomenu nazwanego przez siebie „banalnym nacjonalizmem” – banalnym, bo codziennym, prawie niezauważanym, tak oczywistym, że niewidocznym.

Przypatrzmy się mundialowi – co widzimy? Eksplozję nacjonalizmów! Mecze zaczynają się odegraniem hymnów, wciągnięciem na maszty flag, przedstawieniem zawodników, z których każdy ma na klatce piersiowej godło. Piłkarze zazwyczaj grają w strojach nawiązujących do barw flagi narodowej, a na trybunach zasiadają premierzy i prezydenci poszczególnych krajów. W ten „banalny” właśnie sposób habituuje się postawy patriotyczne i nacjonalistyczne i czyni się z nich wybór nieomal naturalny i oczywisty.

A jak zachowują się kibice? W Polsce zaczęło się od tego, że widzieli odlot reprezentacji samolotem… rządowym, z barwami narodowymi na kadłubie oraz portretem marszałka Piłsudskiego na ogonie. W locie, aż do granicy ze Słowacją, towarzyszyły piłkarzom… dwa myśliwce, wysłane do tej „misji” przez ministra obrony narodowej. Tak dla polskich kibiców zaczął się mundial. Co było potem? To co zwykle – malowanie twarzy w barwy narodowe, machanie flagami, manifestowanie radości na ulicach (to akurat nie u nas, ale proszę sobie wyobrazić, jak wyglądałyby ulice polskich miast w dniu zdobycia mistrzostwa świata), kupowanie gadżetów w biało-czerwonych barwach. Słowem – banalny nacjonalizm.

Przyjmuje się, że dzięki międzynarodowym zawodom nie ma wojen, bo rozładowują one napięcia między poszczególnymi nacjami. Jest dokładnie odwrotnie – to dzięki braku wojen możliwy jest sport międzynarodowy, a tego typu rywalizacja podgrzewa wzajemne niechęci i nienawiści oraz wzmacnia postawy nacjonalistyczne. Sport nie ostudza gorących głów nacjonalistów – raczej dostarcza im paliwa do kultywowania ich ideologii.

Nikt nie rodzi się członkiem jakiegoś narodu – staje się nim w długim i przymusowym procesie socjalizacji, w którym naczelną rolę odgrywa szkoła i przymusowa edukacja. Każdy czytający te słowa i poczuwający się do dumy z bycia Polką lub Polakiem musi uznać, że gdyby w dzieciństwie został adoptowany przez amerykańskich czy niemieckich rodziców zastępczych, to dzisiaj byłby dumnym Amerykaninem lub równie dumną Niemką. Tworzenie członków narodu odbywa się każdego dnia i na każdym kroku – poprzez „unarodowienie” nazw ulic i placów, programy nauczania w szkołach, budowę pomników i muzeów, nadawania imion pociągom i samolotom, wzory monet, banknotów, znaczków pocztowych, święta państwowe itp. Żeby uświadomić każdemu, jak banalny, a jednocześnie nachalny to proceder, proponuję przypomnieć sobie, jakiego patrona miały szkoły, do których uczęszczaliśmy (lub do których chodzą teraz nasze dzieci). Prawda, że owi patroni są narodowotwórczy? Na 30 najpopularniejszych patronów polskich szkół cała trzydziestka jest związana z polskością!

Czytaj więcej

Opinie polityczno - społeczne

Stefan Szczepłek: Nie chcieli być razem do końca

Miarą sukcesu jest powitanie. Kiedy w roku 1974 piłkarze wracali z medalami z mundialu, na Okęciu i ulicach Warszawy witało ich 100 tys. kibiców.

Wspólnota się opłaca

Sport służy państwom do budowania wspólnoty narodowej, co opłaca się… państwom. Dlatego nie szczędzą sił i środków, by działać w tym kierunku. Rywalizacja międzynarodowa (nota bene, słowo „międzynarodowy” ma niewiele więcej niż 200 lat i zostało wymyślone przez Jeremy’ego Benthama, a nie powstało wcześniej, bo wcześniej nie było narodów) służy petryfikacji postaw nacjonalistycznych i spełnia tę funkcję doskonale. Nawet osoby dalekie na co dzień od taplania się w nacjonalistycznym sosie na czas takich imprez jak mundial zatracają się w myśleniu narodowym, mówią o „naszych chłopcach”, otaczają się patriotycznymi gadżetami, wypowiadają słowa o zabarwieniu nacjonalistycznym.