Dodatki do wynagrodzenia są obowiązkowe w budżetówce

Za godziny nadliczbowe i za pracę w niedzielę czy święto należy się dodatek, jeśli pracownik nie otrzymał w zamian wolnego. Tak samo za pracę w nocy. Ich wypłata jest obowiązkowa, bez względu na to, gdzie pracownik jest zatrudniony. Taki charakter ma również dodatek wyrównawczy, choć należy się on ściśle określonym grupom zawodowym. Ale na tym koniec z obligatoryjnymi dodatkami, wypłacanymi na podstawie powszechnych przepisów prawa pracy. Inne są przyznawane albo na podstawie wewnętrznych regulacji pracodawcy, albo przepisów szczególnych (patrz tabela). Te ostatnie dotyczą głównie pracodawców ze sfery budżetowej. Ponieważ jednak budżetówka to wiele obszarów, z których każdy ma osobne regulacje, przedstawiamy tylko dodatki dla pracowników samorządowych i nauczycieli zatrudnionych w szkołach samorządowych.

Regulamin wynagrodzeń w spółce zatrudniającej ponad 100 osób przewiduje miesięczne dodatki motywacyjne dla wszystkich pracowników bez względu na stanowisko i sposób wykonywania obowiązków służbowych. Wynoszą 10 proc. pensji zasadniczej. Po roku firma zdecydowała zawęzić liczbę uprawnionych do dodatków, które w obecnej postaci się nie sprawdziły. Taka zmiana wymaga nie tylko modyfikacji regulaminu wynagradzania, ale też wręczenia wypowiedzeń lub porozumień zmieniających. Wynika to z art. 77§ 5 w związku z art. 241 § 2 kodeksu.

Czy zatrudnieni poza budżetówką dostaną dodatki, zależy od woli ich szefów. To pracodawcy decydują bowiem, jakie dodatki (poza tymi obowiązkowymi) będą wypłacać, kiedy i w jakiej wysokości.

Jeśli zdecydują się na ten krok, to zasady ich przyznawania określają w swoich płacowych regulacjach wewnętrznych, czyli w:

- układzie zbiorowym pracy, jeśli są nim objęci,

- regulaminie wynagradzania, gdy mają obowiązek go tworzyć (czyli jeśli zatrudniają co najmniej 20 pracowników i nie obowiązuje u nich układ zbiorowy),

- indywidualnych angażach, jeśli nie są objęci ani układem zbiorowym, ani nie muszą wydawać regulaminu wynagradzania.

Ta swoboda pracodawców wynika z braku regulacji w przepisach powszechnych i z przekazania im kompetencji w tym zakresie w art. 77kodeksu pracy. Swoboda ta ma jednak granice w tych firmach, gdzie działają związki zawodowe. Bo to z nimi pracodawcy muszą ustalać treść układu zbiorowego czy regulaminu wynagradzania.

Jeśli pracodawcy ze sfery prywatnej decydują się na przyznawanie innych niż obowiązkowe dodatków, to z reguły są to dodatki funkcyjne, stażowe, za warunki pracy i motywacyjne. Ale nie ma żadnych jednolitych zasad ani co do ich wysokości, ani okoliczności przyznawania, ani terminu wypłaty. Jak już zagwarantują je załogom w wewnętrznych przepisach płacowych, to muszą je wypłacać. A każda zmiana na niekorzyść pracownika wymaga albo porozumienia, albo wypowiedzenia zmieniającego. Stwierdził tak Sąd Najwyższy m.in. w uchwale z 15 września 2004 r. (III PZP 3/04) i wyroku z 28 sierpnia 1984 r. (IPR 65/84); (patrz przykład 1).

Pracownikom jednostek samorządowych przysługują dodatki: stażowy, funkcyjny i za warunki pracy.

Pełną listę dodatków, zarówno tych obowiązkowych, jak i fakultatywnych (mogą być przyznane, ale nie muszą) zawierają obie tabele. Omawiamy tylko obligatoryjne, czyli funkcyjny, stażowy i za warunki pracy, które trzeba wypłacić pracownikom samorządowym spełniającym określone kryteria. Ich wysokość określają rozporządzenia Rady Ministrów z 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych w:

- jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (DzU nr 146, poz. 1222 ze zm.),

- urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich (DzU nr 146, poz. 1223 ze zm.).

Dodatek stażowy przysługuje zatrudnionym na stanowiskach związanych z kierowaniem zespołem, radcy prawnemu oraz kierownikowi urzędu stanu cywilnego. Mają do niego również prawo pracownicy, którzy wprawdzie nie zajmują wymienionych stanowisk, ale piastują funkcje związane z takim dodatkiem (patrz załącznik nr 3 do rozporządzeń z 2 sierpnia 2005 r.). Dla nich maksymalna stawka tego dodatku przewidziana dla danego stanowiska jest jednak niższa o jedną stawkę. Z kolei starszy inspektor nadzoru inwestorskiego oraz inspektor tego nadzoru otrzymują dodatek funkcyjny tylko w czasie wykonywania czynności nadzoru inwestorskiego.

Wysokość dodatku jest określana albo kwotowo, albo należy ją wyliczyć. Konkretna wartość jest przypisana tylko ściśle określonym grupom na kierowniczych stanowiskach, do których należą dyrektorzy (kierownicy), ich zastępcy i główni księgowi jednostek samorządowych, prezydenci miast, burmistrzowie, wójtowie, starostowie i marszałkowie województw. Dla nich istnieją maksymalne pułapy dodatków, np. należny głównemu księgowemu w jednostce zwykłej (nie wielobranżowej) nie może przekraczać 1300 zł (może być jednak niższy).

Dodatki funkcyjne dla innych pracowników samorządowych zależą od stawek przypisanych do konkretnych stanowisk w załącznikach do rozporządzeń z 2 sierpnia 2005 r. Stanowią odsetek najniższych wynagrodzeń zasadniczych, czyli ¦ w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich - najniższych wynagrodzeń zasadniczych w I kategorii zaszeregowania, określonych w załączniku nr 1 do drugiego rozporządzenia z 2 sierpnia 2005 r., ¦ w pozostałych jednostkach - najniższych wynagrodzeń zasadniczych, ustalonych odpowiednio przez radę gminy, radę powiatu lub sejmik województwa, w I kategorii zaszeregowania, określone w tabeli miesięcznych kwot wynagrodzenia zasadniczego.

Pan Krzysztof jest geodetą w mieście na prawach powiatu, liczącym ponad 300 tys. mieszkańców. Stawka przysługującego mu dodatku funkcyjnego wynosi 7 proc., a wartość dodatku nie może przekraczać 160 proc. najniższego wynagrodzenia zasadniczego. To ostatnie jest określone widełkami 800 - 1080 zł. Zakładając, że należy mu się 130 proc. najniższego wynagrodzenia (1000 zł), jego dodatek funkcyjny wynosi 1300 zł (130 proc. x 1000 zł).

Pierwszy dodatek stażowy (za wieloletnią pracę) przysługuje po przepracowaniu pięciu lat w wysokości 5 proc. miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Jego wysokość wzrasta z każdym kolejnym rokiem zatrudnienia o 1 proc. aż do osiągnięcia maksymalnego poziomu 20 proc. I co ważne, nie chodzi wyłącznie o pracę w urzędach czy jednostkach samorządowych. Do okresów pracy uprawniających do tego dodatku wliczamy wszystkie poprzednie, zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów uwzględniamy je w stażu, od którego zależą uprawnienia pracownicze. W grę wchodzi np. praca w gospodarstwie rolnym czy pozostawanie na bezrobociu. Bierzemy zatem pod uwagę ogólny staż pracowniczy.

Ale uwaga! Gdy praca w urzędzie lub jednostce samorządowej ma charakter dodatkowy, zatrudnienia podstawowego nie wliczamy do dodatkowego zatrudnienia. Jeśli ktoś pracuje w urzędzie samorządowym podczas urlopu bezpłatnego udzielonego w tym celu, do okresu dodatkowego zatrudnienia zaliczamy zakończone okresy zatrudnienia podstawowego oraz zatrudnienia u pracodawcy, który udzielił urlopu -do dnia rozpoczęcia tego urlopu. Zasada ta nie dotyczy zatrudnionych w innych jednostkach samorządowych niż urzędy gminne, powiatowe i marszałkowskie.

Pani Anna zaczęła pracę w urzędzie gminy 1 stycznia 2007 r. Przedstawiła świadectwa pracy z trzech różnych firm prywatnych. W jednej pracowała trzy lata na cały etat, w drugiej rok na pół etatu i w trzeciej dwa lata na 1/3 etatu. Wszystkie te okresy uwzględniamy w stażu warunkującym nabycie dodatku stażowego.

Samo obliczenie dodatku nie powinno sprawić problemów. Jest to określony procent od miesięcznego wynagrodzenia pracownika. Trzeba go wypłacić w terminie wypłaty wynagrodzenia:

- począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym pracownik nabył prawo do dodatku lub wyższej stawki dodatku, jeżeli nabycie prawa nastąpiło wciągu miesiąca,

- za dany miesiąc, gdy nabycie prawa do dodatku lub do wyższej stawki dodatku nastąpiło w pierwszym dniu miesiąca.

Pan Adam podjął zatrudnienie w jednostce samorządowej 1 czerwca ubiegłego roku z pensją zasadniczą 1700 zł. Od tego dnia przysługiwał mu 12-proc. dodatek stażowy, co wynikało z jego stażu udowodnionego świadectwami pracy. Przez rok, począwszy od 1 czerwca, pracodawca wypłacał mu dodatek w wysokości 204 zł (1700 zł x 12 proc.). Wzrost dodatku do 13 proc. nastąpił od 1 czerwca br., czyli z pierwszym dniem miesiąca. Dlatego pierwszy podwyższony dodatek 221 zł (1700 zł x 13 proc.) dostał wraz z wynagrodzeniem za czerwiec. Gdyby pan Adam zaczął pracę w trakcie miesiąca, np. 12 czerwca 2006 r., wówczas otrzymywałby dodatek począwszy od lipca. Również podwyższony dodatek do 13 proc. uzyskałby od lipca br.

Dodatek stażowy wypłacamy za dni, za które należy się wynagrodzenie. Czyli nie tylko za dni faktycznego wykonywania pracy, ale też za inne, za które przysługuje wynagrodzenie, np. przebywania na urlopie wypoczynkowym czy zwolnieniu okolicznościowym (np. na ślub). Także za dni nieobecności pracownika w pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny, za które pracownik otrzymuje z tego tytułu zasiłek z ubezpieczenia społecznego.

Pracownik samorządowy zatrudniony w warunkach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia ma prawo do dodatku za warunki pracy. Jego wysokość zależy od stopnia uciążliwości lub szkodliwości prac, które zostały określone w załączniku nr 4 do rozporządzeń z 2 sierpnia 2005 r. Za pierwszy stopień uciążliwości lub szkodliwości należy się:

- do 5 proc.,

- za drugi do 10 proc.,

- za trzeci do 15 proc.,

- za czwarty do 20 proc.

Choć jest określony procentowo, to liczymy go od stawki godzinowej wynikającej z najniższego wynagrodzenia zasadniczego. Tę stawkę obliczamy natomiast, dzieląc miesięczną stawkę wynagrodzenia przez liczbę godzin roboczych przypadających w danym miesiącu.

Pani Marzena pracuje m.in. w pomieszczeniu, które ze względów technologicznych ma stale sztuczne oświetlenie. Praca w takich warunkach jest zaliczana do pierwszego stopnia uciążliwości lub szkodliwości dla zdrowia. Kobieta dostaje więc dodatek za każdą godzinę pracy w tych warunkach w wysokości 4 proc. stawki godzinowej wynikającej z najniższego wynagrodzenia, które rada gminy określiła na poziomie 820 zł. W maju przepracowała w tym pomieszczeniu 93 godz. W miesiącu tym przypadało 168 godzin roboczych. Pracodawca wypłacił jej dodatek w wysokości 18,60 zł. Wynika to z następujących rachunków: