Frontex czuje się niepotrzebny

To już kolejny sygnał, że zatrudniająca 6,5 tys. pracowników Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex) nie spełnia oczekiwań, jakie z nią wiązała Bruksela.

W kwietniu w atmosferze skandalu odszedł jej szef, Fabrice Leggeri. „Spiegel” i „Le Monde” ujawniły wtedy raport unijnej agencji ds. zwalczania nadużyć finansowych Olaf, z którego wynikało, że przez 7 lat zarządzania Francuza agencja nie tylko wiedziała, ale nawet uczestniczyła w praktykach wypychania (pushback) przez grecką straż graniczną na otwarte morze nielegalnych imigrantów starających się dostać na pontonach do Europy. Zdaniem niemieckiego tygodnika Leggeri mijał się z prawdą na przesłuchaniach w tej sprawie w Parlamencie Europejskim. A gdy skandal zaczynał nabierać rozgłosu, wycofał samolot patrolowy Frontexu z Grecji pod pozorem, że jest on potrzebny gdzie indziej. W ten sposób podległa mu agencja mogła twierdzić, że nic nie wie o zagrażających życiu praktykach, które łamią nie tylko prawo europejskie, ale i podstawowe prawa człowieka.

Tym razem audyt Komisji Europejskiej dotyczy zasad funkcjonowania samej agencji, której siedziba mieści się w Warszawie. Przygotowany 23 września 69-stronicowy dokument wymienia całą serię „wad” i „niekonsekwencji” odnośnie do regulacji prawa pracy: warunków przeprowadzania misji wyjazdowych, rekrutacji agentów, oceny ich kondycji psychologicznej, planowania operacji, w tym szybkiego reagowania na granicach.

Misja w nieznane

– Gdy przychodzi do oceny medycznej (psychologicznej i psychiatrycznej), Frontex nie określa, jakie są kryteria, wedle których zapada decyzja, czy dana osoba nadaje się na określone stanowisko, czy nie – cytuje dokument „El Pais”. Zdaniem dziennika audytorzy KE dochodzą do wniosku, że podobnie jest przy zwolnieniach pracowników: nie otrzymują żadnego wytłumaczenia, dlaczego Frontex chce się ich pozbyć.

Kolejny problem: agencja nie przeprowadza wcześniejszej analizy sytuacji na granicach, gdzie posyła jednostki szybkiego reagowania. To stawia w trudnej sytuacji jej pracowników. – Kraje członkowskie powinny wyjaśnić, jaka jest wartość dodana policjantów wysłanych w ramach operacji szybkiego reagowania i w jaki sposób powinna być oceniana ich praca – napisano w raporcie.

41,6 proc. pracowników przepytanych przez unijnych audytorów przyznaje, że jest niewystarczająco poinformowanych o misjach, w których mają uczestniczyć. A 32,4 proc. wskazuje, że nawet nie wie, na jakim stanowisku będzie tu zatrudnionych.

Innym problemem jest zwrot kosztów przez agencję, której budżet w tym roku sięgnie 754 mln euro i która rozpoczyna budowę nowej siedziby przy ulicy Racławickiej w Warszawie za 140 mln euro. Jednak aż połowa pracowników wskazuje, że system płatności nie działa prawidłowo, a część przyznaje, że musi z własnej kieszeni opłacić część kosztów misji granicznych, nim otrzyma ich zwrot.

– To jest raport, który nie jest jeszcze zakończony. Audyt trwa. Dlatego nie będziemy się do niego w tej chwili odnosić – powiedziano „Rz” w biurze rzecznika Frontexu.

Fundament suwerenności

Problem Frontexu jest jednak głębszy. Instytucja, której kompetencje i budżet radykalnie zwiększono na fali kryzysu migracyjnego w 2015 r., jest wyjątkowo źle umocowana w unijnej architekturze prawnej. W praktyce może brać udział w kontroli granic zewnętrznych Unii tylko na wniosek krajów członkowskich.

Co prawda istnieje klauzula, która mówi, że jeśli dochodzi do głębokiego kryzysu migracyjnego, to Rada UE może uznać, iż interwencja Frontextu jest konieczna, i jeśli zainteresowane państwo nie wyrazi zgody na jej udział w ochronie granicy, może zostać wykluczone ze strefy Schengen. Do takiego środka nigdy jednak się nie posunięto z prostego powodu: dla wszystkich państw kontrola granic jest fundamentalnym elementem suwerenności narodowej, której nikt nie chce oddać Brukseli. W konsekwencji Frontex jest odsunięty od udziału w rozwiązaniu nawet najbardziej drastycznych kryzysów granicznych.