List Davida Harrisa, szefa American Jewish Committee, do Anny Cybulskiej, Sprawiedliwej wśród Narodów Świata

Serdecznie Pani gratuluję z okazji tak nadzwyczajnego wyróżnienia!

Zostało ono przyznane, ponieważ – wraz ze zmarłym mężem Kazimierzem, który również został odznaczony – uratowała Pani życie polskiej Żydówki, Soni Berkowicz, w trakcie najczarniejszego okresu ludzkiej historii – Holokaustu. Sonia była córką Waszych przyjaciół.

Nigdy nie miałem zaszczytu Pani poznać, ale przeczytałem artykuł na Pani temat w izraelskiej gazecie „Haaretz" i wpatrywałem się w zdjęcie, wykonane w Pani w domu w Gdyni, gdy w przededniu 100. urodzin odbierała Pani certyfikat z rąk izraelskiego dyplomaty.

Patrząc na Panią, starałem się zrozumieć, co sprawiło, że podjęła się Pani ratowania czyjegoś życia, jednocześnie ryzykując własne.

Jestem pełen szczerego podziwu. Niemiecka okupacja Polski była brutalna i bezlitosna. Trzecia Rzesza chciała sprowadzić wszystkich Polaków do roli niewolników i poddanych. Mimo tego, że Pani sama i Pani rodzina byliście w niebezpieczeństwie, zdecydowaliście się narazić jeszcze bardziej, udzielając schronienia małemu żydowskiemu dziecku.

Ten czyn, gdyby został ujawniony, skutkowałby natychmiastowym uwięzieniem w niemieckim obozie koncentracyjnym, jeśli nie rozstrzelaniem na miejscu. Oczywiste jest też, jaki byłby los Soni.

Rodzice i rodzeństwo Soni zostali zabici przez Niemców, ale ona została uratowana dzięki Waszej odwadze – bo widzieliście w niej kogoś, kto zasługiwał na to, żeby żyć, ponieważ rozumieliście, że człowieczeństwa nie można poświęcić, niezależnie od tego, co działo się wokół Was.

Niektórzy mówią, że zbyt wiele uwagi poświęca się tym, którzy ratowali Żydów, bo zniekształca to historię tego okresu. Ostatecznie, te prawe jednostki były nieliczne, po co więc tworzyć pozorne wrażenie tego, jak dużą rolę odgrywały? Sądzę, że jest zupełnie odwrotnie. Właśnie tej uwagi potrzeba jeszcze więcej.

Według artykułu prasowego w „Haaretz" Yad Vashem uhonorowało łącznie 26 513 osób za ich odwagę w pomaganiu Żydom. Jedna czwarta z nich to Polacy.

W Polsce, jak wiemy, w przededniu wojny żyła największa społeczność żydowska w Europie. Dziesięć procent polskiego społeczeństwa stanowili Żydzi, a w Warszawie około jedna trzecia mieszkańców była pochodzenia żydowskiego.

To prawda, w porównaniu z całą europejską populacją liczba tych, którzy pomagali, była mikroskopijna, nawet jeśli założymy, że byli tacy, na których nie zwrócono uwagi, i nawet jeśli dodamy osoby z takich krajów jak Albania, Bułgaria, Dania czy Finlandia, których działania stanowiły część szerszych wysiłków poszczególnych państw w celu ratowania Żydów.