Co dalej z węglem brunatnym?

– Plany uruchomienia nowych kopalni odkrywkowych węgla brunatnego prowadzą polską energetykę w ślepą uliczkę – uważa dr Michał Wilczyński, w latach 1990–1995 główny geolog kraju i wiceminister środowiska. Właśnie opublikował raport „Węgiel brunatny paliwem bez przyszłości". Jego zdaniem zagospodarowane w Polsce złoża węgla brunatnego przy obecnej skali wydobycia wystarczą na 20–30 lat, a straty środowiskowe liczone są w miliardach złotych, dlatego nowe inwestycje związane z tym paliwem nie mają sensu.

Dla producentów paliwa, z którego mamy w Polsce 30 proc. energii elektrycznej, stawka jest bardzo wysoka. Według różnych danych pod Legnicą i Gubinem mamy jakieś 3 mld ton węgla brunatnego nadającego się do wydobycia, co pozwoliłoby na budowę dwóch kopalń odkrywkowych i dwóch elektrowni o mocy 4500 MW każda.

A kwoty inwestycji są zawrotne: kombinat wydobywczo-energetyczny w okolicach Gubina kosztowałby ponad 40 mld zł. Ten w okolicach Legnicy 45 mld zł. Z kolei eksperci AGH wskazują jeszcze na pobliskie mniejsze złoże Cybinka (kombinat za 30 mld zł, bloki o mocy ok. 3 tys. MW). Jest jednak pewne ale...

To się nie opłaca

– Utrzymanie mocy po 2030 r. w elektrowniach spalających węgiel brunatny na poziomie ok. 10 000 MW wymagałoby wielkich inwestycji w nowym okręgu górniczo-energetycznym Legnica–Ścinawa. Jednocześnie modernizacja polskiej energetyki wymaga nakładów rzędu 300–400 mld zł i to bez nowych elektrowni – wylicza Wilczyński. – Od początku działalności kopalni odkrywkowych węgla brunatnego w Polsce zdjęto prawie 18 mld ton skał przykrywających pokłady węgla. A węgla wydobyto tylko 2,4 mld ton – dodaje. I podkreśla, że patrząc na koszty inwestycji w nowe odkrywki, należy dołożyć do nich prawie 10 mld zł rocznie.

– Mitem powtarzanym bez głębszej refleksji jest stwierdzenie, że energia elektryczna produkowana z węgla brunatnego jest najtańsza – uważa Wilczyński. Jego zdaniem, uwzględniając koszty zewnętrzne (np. zmiany klimatu, koszty wpływu na zdrowie, produkcję rolną czy niszczenie obiektów budowlanych), energia elektryczna z węgla kosztuje nas, jako całe społeczeństwo, co najmniej dwa i pół razy więcej, niż się zakłada. – Dlaczego nikt nie mówi o tym, że w rejonach odkrywek dochodzi do trzęsień ziemi o mocy nawet 5 stopni w skali Richtera? – pyta ekspert.

Wtórują mu zdecydowanie mieszkańcy okolic Legnicy i Gubina, czyli potencjalnego nowego zagłębia węgla brunatnego. Coraz aktywniej działa koalicja „Rozwój TAK, odkrywki NIE". Kilka dni temu jej szefowa Irena Rogowska, wójt gminy Lubin, uczestniczyła w Warszawie w konsultacjach zmian prawa geologicznego i górniczego. Rogowska poruszyła tam kwestię skutków społecznych, jakie wywołują zapisy prawa, na przykładzie konfliktu społecznego związanego z planami budowy odkrywkowej kopalni węgla brunatnego na złożu Legnica i Gubin.

– Inwestycje forsowane są wbrew woli społecznej wyrażonej w przypadku gmin dolnośląskich i lubuskich w prawomocnym referendum – przypomina Rogowska głosowanie z 2009 r., w którym ponad 90 proc. mieszkańców powiedziało „nie" dla budowy nowej kopalni w ich okolicy. Zdaniem przeciwników odkrywek budowa nowego zagłębia węglowego na zachodzie Polski oznaczałaby przesiedlenie nawet 30 tys. ludzi.

– A mówienie, że tego węgla jest tam na 300 lat, jest tylko częściowo zgodne z prawdą. Bo jeśli liczyć w ten sposób, to należałoby wyciąć wielkopolski park narodowy – mówi „Rz" dr Wilczyński.

Nieoczekiwanie argumentację Ireny Rogowskiej w Sejmie dotyczącą konieczności uszanowania głosu społecznego wsparł Wiktor Musielak, były wieloletni szef inwestycji kopalni Turów i Bełchatów. Powiedział, że dzisiejsze złoża węgla brunatnego są klasyfikowane pod względem akceptacji społecznej. Jest to klasyfikacja w punktach, od minus 15 (skrajny brak akceptacji) do plus 15, a złoże legnickie mieści się w kategorii minus 14.

A jednak najtaniej?

Tymczasem zwolennicy wydobycia węgla brunatnego i jego spalania łapią się za głowę. – Nie wiem, skąd doktor Wilczyński wziął swoje wyliczenia. Biorąc pod uwagę potencjał branży, kadrę i 65 lat doświadczenia, realizacja nowych inwestycji w węgiel brunatny jest możliwa, łącznie z rekultywacją wyrobisk, którą mamy na światowym poziomie. Z naszych dotychczasowych analiz wynika, że węgiel brunatny, uwzględniając nawet opłaty za emisję dwutlenku węgla, i tak pozostanie najtańszym paliwem – mówi „Rz" Stanisław Żuk, przewodniczący Porozumienia Producentów Węgla Brunatnego.

Dlaczego nie mówi się o trzęsieniach ziemi przy okazji eksploatacji odkrywek?

W efekcie, gdy jedna megawatogodzina energii wytworzonej z węgla kamiennego kosztuje ok. 320 zł, z węgla brunatnego to ok. 250. Dla porównania – z gazu konwencjonalnego będzie to ok. 400 zł, a z wiatru nawet kilkadziesiąt złotych więcej. A przeciętne gospodarstwo domowe w Polsce zużywa rocznie około dwóch megawatogodzin (zapotrzebowanie roczne w Polsce to około 120 terawatogodzin, a szacunki resortu gospodarki mówią o ponad 167 terawatogodzinach w perspektywie roku 2030).

Zdaniem Janusza Steinhoffa, byłego wicepremiera i ministra gospodarki w rządzie Jerzego Buzka, zagospodarowanie nowych złóż węgla brunatnego w Polsce ma rację bytu, jeśli inwestycja będzie uzasadniona ekonomicznie, środowiskowo i społecznie.

Z kolei prof. Zbigniew Kasztelewicz z krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej zwraca uwagę, że po drugiej stronie naszej granicy na tym samym złożu, które jest w woj. lubuskim, Niemcy wydobywają 60 mln ton węgla rocznie (całe krajowe roczne wydobycie w Polsce) dla dwóch pracujących tam elektrowni o mocy 7500 MW.

Na razie nie zapadły jednak żadne decyzje na szczeblu rządowym dotyczące budowy jakiejkolwiek nowej odkrywki czy całego kombinatu górniczo-energetycznego. Wielokrotnie podkreślał to zresztą były szef resortu gospodarki Waldemar Pawlak.

Nie znaczy to jednak, że nic się nie dzieje. Zwłaszcza że rzeczywiście złoża węgla brunatnego obecnie udostępnione powoli się kurczą. W „Koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju 2030" złoża węgla brunatnego znalazły się pod ochroną. A polityka energetyczna Polski do 2030 roku zakłada zwiększenie mocy zainstalowanych opalanych tym właśnie paliwem.

Poza tym trwają też rozpoznania złóż. I tak Zespół Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin bada złoża w okolicach gmin Krobia i Miejska Górka (zajmuje się tym kopalnia Konin, której obecne złoża starczą na 20 lat, a siostrzanej kopalni Adamów na 10). Polska Grupa Energetyczna z kolei ma koncesję na badanie złóż Złoczew i Gubin. Złoże Legnica nie jest obecnie nawet badane.