Profesor ekonomii na WNE UW
Łukasz Goczek jest doktorem habilitowanym nauk ekonomicznych, profesorem uczelni na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalizuje się w makroekonomii, ekonomii międzynarodowej, ekonometrii i ekonomii sektora publicznego. Uczestnik i kierownik projektów badawczych finansowanych przez NBP i NCN oraz znane korporacje. Zdobywca wielu nagród, m.in. dla najlepiej publikujących pracowników WNE UW.
Ograniczenie wydatków na inne mniej istotne sektory mogłoby zapewnić dodatkowe środki na obronność. Ot chociażby nieszczęsny program "Kredyt 0 proc.", którego skutki dla rynku mieszkaniowego mogą być przeciwne do zakładanych.
Wobec niepewności geopolitycznej, gospodarczej czy zdrowotnej, elastyczna polityka fiskalna, zakładająca wyższe deficyty i dług, może być kluczowa do radzenia sobie z nagłymi kryzysami. Przyjęta przez rząd strategia zwiększenia wydatków publicznych pozwala na szybsze reagowanie na wyzwania, takie jak wojna w Ukrainie czy potrzeba inwestycji w obronność. Jednocześnie założony wzrost długu nie jest jakoś szczególnie duży na tle reszty świata i pozwala na "organiczne" jego spłacanie poprzez wzrost gospodarczy i inflację, które łącznie przyniosą redukcję realnych zobowiązań państwa w przyszłości.
Trudno się nie zgodzić z tą tezą. EZŁ jest kosztowny, a więc powoduje spadek dochodów rolników, który może być wyrównany wyłącznie wzrostem cen.
Myślę, że z tą tezą trudno polemizować. Można wyróżnić cztery aspekty przystąpienia do UE.
1. Finansowe skutki akcesji. Przystąpienie Polski do UE przyniosło znaczne korzyści finansowe dzięki środkom płynącym w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) oraz polityki spójności. Fundusze te wspierały rozwój infrastruktury, modernizację gospodarki rolnej, rolnictwo ekologiczne i wiele innych działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.
2. Udział we wspólnym rynku. Przystąpienie do UE umożliwiło polskim firmom swobodny dostęp do największego na świecie jednolitego rynku, co przyczyniło się do zwiększenia handlu zagranicznego, wzrostu inwestycji zagranicznych oraz transferu technologii i know-how. Wspólny rynek zapewnia również większe możliwości rozwoju dla przedsiębiorstw i dostęp do nowych rynków zbytu.
3. Uregulowania prawno-administracyjne. Przystąpienie do UE wymusiło na Polsce dostosowanie się do unijnych standardów i regulacji w różnych dziedzinach, w tym w zakresie ochrony środowiska, bezpieczeństwa żywności, standardów jakości produktów, czy też przepisów dotyczących konkurencji i ochrony konsumentów. Mimo, że adaptacja do tych uregulowań może być czasem wymagająca, przynosi to korzyści w postaci podniesienia standardów życia i jakości produktów dla obywateli.
4. Przemiany gospodarcze i społeczne. Przystąpienie do UE miało znaczny wpływ na przemiany gospodarcze i społeczne w Polsce. Integracja europejska sprzyjała modernizacji gospodarki, wzrostowi zatrudnienia w niektórych sektorach, rozwijaniu innowacji oraz dostosowaniu struktury gospodarczej do wymogów rynku wewnętrznego UE. Jednocześnie, akcesja przyniosła także wyzwania, takie jak migracja zarobkowa ze wsi do miast, suburbanizacja obszarów podmiejskich, emigracja w początkowych latach po 2004 roku, zmiany strukturalne w sektorze rolnym na rzecz automatyzacji oraz zwiększenia sakli działalności czy konkurencja na rynku pracy z przemysłem i usługami.
Wielkoobszarowe gospodarstwa są często w stanie bardziej skutecznie wprowadzać innowacje technologiczne, takie jak automatyzacja procesów rolniczych, zastosowanie dronów czy precyzyjne nawadnianie. Dzięki większym zasobom finansowym i dostępowi do specjalistycznej wiedzy mogą szybciej adaptować się do zmian klimatycznych i zmieniających się warunków produkcji. Wielkoobszarowe gospodarstwa często mają łatwiejszy dostęp do kredytów i finansowania ze względu na swoją większą skale produkcji. Banki i instytucje finansowe mogą być bardziej skłonne do udzielania pożyczek lub kredytów inwestycyjnych gospodarstwom o większej skali, co umożliwia im inwestowanie w nowoczesne technologie, maszyny rolnicze oraz inne ulepszenia infrastrukturalne. Potentaci mają dostęp do bardziej zaawansowanej wiedzy technicznej i technologicznej. Mogą zatrudniać specjalistów z różnych dziedzin, takich jak agronomia, technologia żywności czy zarządzanie zasobami naturalnymi, co pozwala im na efektywne zarządzanie produkcją. Rodzi to też zagrożenia, duże gospodarstwa mogą być bardziej podatne na problemy związane z erozją gleby, utratą bioróżnorodności i zanieczyszczeniem wód, co wymaga zastosowania odpowiednich praktyk rolniczych i zarządzania zasobami naturalnymi.
Nie widzę takiej konieczności, koszt prowadzenia polityki pieniężnej w tym sensie nie występuje i jest papierową stratą banku centralnego. Rezerwy są pewnego rodzaju ubezpieczeniem, kosztownym ubezpieczeniem. Oprocentowanie tych środków zmniejsza koszt dla banków z tytułu utrzymywania rezerw.
Banki centralne zawsze są w stanie wyemitować wystarczającą ilość waluty, aby sfinansować wszelkie zobowiązania. W tym sensie jest to papierowa strata i papierowy kapitał. Te straty, czy ujemny kapitał własny nie wpływają bezpośrednio na zdolność banków centralnych do efektywnego działania. Pamiętajmy też, że owe straty wynikają z umocnienia złotego i przeliczenia wartości rezerw walutowych, a także wysokich stóp procentowych w kraju. Razem stanowi to wskazanie, że polski bank centralny robi co do niego należy.
Rada Polityki Pieniężnej ma silny mandat pochodzący od licznych ciał przedstawicielskich z mandatem wyborczym, w przeciwieństwie do tego Zarząd NBP jest powoływany w znacznie bardziej pośredni sposób. W minionych latach obserwowaliśmy znaczną redukcję kompetencji RPP poprzez wewnętrzne regulaminy, które ewidentnie są sprzeczne może nie z literą, ale na pewno z duchem prawa. W innych krajach o bezpośrednim celu inflacyjnym to różnego rodzaju ciała kolegialne mają prymat. Bogata literatura na temat obieralnych ciał kolegialnych pokazuje, że ogółem podejmują one lepsze decyzje, nie tylko dotyczące polityki pieniężnej, niż ciała w którym jest silne przewodnictwo jednej osoby. Ciekawa dyskusja na ten temat znajduje się w książce prof. dr. hab. Łukasza Hardta, który powołuje się właśnie na stopniowe ograniczanie roli RPP i pokazuje to działanie na tle wspomnianej literatury naukowej.
Nie do końca rozumiem ideę tego działania. Tak czy owak obligacje będzie trzeba spłacić, czy to podatkami czy wyższą inflacją.
Rezerwy walutowe banku centralnego są utrzymywane jako zabezpieczenie na czarną godzinę. Dlatego akceptujemy, że złoto w rezerwach nie generuje dochodu w sposób podobny do inwestycji w obligacje czy akcje. Zwiększenie jego udziału w portfelu obniża całkowitą rentowność rezerw banku centralnego. Natomiast trzymanie rezerw w złocie ponad pewne minimum naraża nas na spore ryzyko cenowe: wartość złota wbrew popularnym twierdzeniom jest bardzo podatna na wahania, co może wpływać na wycenę rezerw banku centralnego i prowadzić do potencjalnych strat. Jeśli zbadamy zachowanie złota jako aktywa finansowego zobaczymy, że właśnie w czarnych godzinach złoto traci najbardziej. Jest to podyktowane ograniczoną płynnością: złoto nie jest tak łatwo wymienialne na inne aktywa jak gotówka czy obligacje, co może ograniczać płynność rezerw banku centralnego w razie potrzeby szybkiego dostępu do środków. Może to wymuszać gwałtowną sprzedaż złota ze stratą. Oznacza to, że złoto nie spełnia podstawowych warunków trzymania go jako składowa rezerw walutowych.
Polityka pieniężna to przede wszystkim komunikacja, brak tej komunikacji ze strony NBP oraz odsuwanie od siebie wszelkiej dyskusji bardzo obniża wiarygodność naszej polityki pieniężnej. Fatalna polityka komunikacyjna zwiększa nasze stopy procentowe względem zagranicznych, zwiększa premię za ryzyko z tytułu inwestowania w naszym kraju, zwiększa koszty naszego długu publicznego. To gigantyczne pieniądze, które tracimy w ten niezbyt chyba przemyślany sposób.
Ostatnich 20 lat przyniosło ogromne zmiany w strukturze polskiego społeczeństwa. Upowszechniły się rozwody, związki nieformalne, a dzietność spadła. Często przywoływany argument, że kobiety otrzymują rekompensatę w postaci niższego wieku emerytalnego w zamian za pełnienie funkcji opiekuńczych w rodzinie, stracił na aktualności. Co więcej w obecnym systemie zróżnicowanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn prowadzi do zubożenia samotnych kobiet, które żyją o osiem lat dłużej od mężczyzn, a pracują krócej o wiele lat i średnio są gorzej wynagradzane. Ma to spore znaczenie - dla wielu pracodawców bowiem wiek emerytalny jest sygnałem do zwolnienia, nawet jeśli dana kobieta chce pozostać w pracy. Wreszcie pozostaje zwykły argument równości. W tym duchu obecnie spośród krajów UE tylko w Polsce wiek emerytalny nie został docelowo zrównany dla kobiet i mężczyzn. Można jednakże rozważyć rozwiązanie z Czech i Słowacji, gdzie wiek emerytalny uzależniony jest od liczby dzieci.
Stymulowanie popytu poprzez zwiększanie dostępności kredytu może prowadzić do kilku niepożądanych efektów.
Pierwszym efektem jest bańka nieruchomościowa. Zwiększenie dostępności kredytu może skłaniać więcej osób do kupna nieruchomości, co powoduje wzrost popytu. W efekcie, ceny nieruchomości rosną szybciej, niż wynikałoby to z rzeczywistej wartości nieruchomości, tworząc tzw. bańkę cenową. Gdy bańka pęknie, czyli ceny nieruchomości gwałtownie spadną, wielu inwestorów i właścicieli nieruchomości może ponieść duże straty.
Drugim skutkiem ubocznym może być nadmierne zadłużenie gospodarstw domowych: zwiększona dostępność kredytów może skłonić ludzi do wzięcia większych pożyczek na zakup nieruchomości niż w racjonalnych warunkach rynkowych. W wyniku tego, wiele gospodarstw domowych może znaleźć się w sytuacji nadmiernego zadłużenia, co stwarza ryzyko niemożności spłaty pożyczek w przypadku wzrostu stóp procentowych lub/i spadku dochodów.
Po trzecie, skupienie się tylko na stymulowaniu popytu bez równoczesnego zwiększenia podaży mieszkań może prowadzić do jeszcze większej dysproporcji pomiędzy podażą a popytem na rynku mieszkaniowym. To z kolei może przyczynić się do dalszego wzrostu cen nieruchomości, co utrudni dostęp do mieszkań dla wielu osób.
Budowa elektrowni atomowych jest niezbędna niezależnie od naszych poglądów na konieczność odchodzenia od węgla. Bloki węglowe są stare, nieopłacalne, ich dni są policzone. Zastąpienie węgla odnawialnymi źródłami energii nie jest możliwe ze względu na niestabilność zasilania i brak możliwości magazynowania energii na dużą skalę. Opcja gazowa stała się nagle geopolitycznie bardzo trudna. Zatem wyjściem jest niestety budowa dużych elektrowni atomowych.
A może jednak zracjonalizować te wydatki zbrojeniowe?
To sprawa zupełnie drugorzędna.
Budowa elektrowni atomowych jest niezbędna niezależnie od naszych poglądów na konieczność odchodzenia od węgla. Bloki węglowe są stare, nieopłacalne, ich dni są policzone. Zastąpienie węgla odnawialnymi źródłami energii nie jest możliwe ze względu na niestabilność zasilania i brak możliwości magazynowania energii na dużą skalę. Opcja gazowa stała się nagle geopolitycznie bardzo trudna. Zatem wyjściem jest niestety budowa dużych elektrowni atomowych.
Oczywiście tak, to jakiś absurd do przepalania pieniędzy.
Masz aktywną subskrypcję?
Zaloguj się lub wypróbuj za darmo
wydanie testowe.
nie masz konta w serwisie? Dołącz do nas
