Gmina może przyznawać stypendia uczniom i studentom

Problem

Rada gminy chce podjąć uchwałę określającą zasady przyznawania stypendiów studentom zamieszkałym w tej gminie. Czy jako jeden z warunków udzielenia wskazanej wyżej pomocy można zastrzec zameldowanie na pobyt stały bądź minimalny, ustalony przez radę okres zamieszkiwania przez studenta na terenie gminy?

Co mówią przepisy

Zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 14a ustawy o samorządzie gminnym (dalej u.s.g.) do wyłącznej właściwości rady gminy należy podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów.

W art. 90t ust. 1 ustawy o systemie oświaty (dalej u.s.o.) przewidziano, że jednostki samorządu terytorialnego (dalej j.s.t.) mogą tworzyć regionalne lub lokalne programy: wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, a także wspierania edukacji uzdolnionych dzieci i młodzieży. W razie przyjęcia takich programów organ stanowiący j.s.t. (w gminie rada gminy) określa szczegółowe warunki udzielania pomocy dzieciom i młodzieży, formy i zakres tej pomocy, w tym stypendia dla uzdolnionych uczniów oraz tryb postępowania w tych sprawach, uwzględniając w szczególności przedsięwzięcia sprzyjające eliminowaniu barier edukacyjnych, a także osoby lub grupy osób uprawnione do pomocy oraz potrzeby edukacyjne na danym obszarze (art. 90t ust. 4 u.s.o.).

Udzielanie wsparcia studentom przewidziano w art. 173 a ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym (dalej p.s.w.). Zgodnie z tym przepisem pomoc materialna dla studentów może być przyznawana przez j.s.t. Organ stanowiący j.s.t. określa wówczas w uchwale: rodzaj pomocy materialnej, sposób i terminy ubiegania się o nią, sposób wyłaniania studentów, którym będzie przyznana taka pomoc, a także maksymalną wysokość pomocy, o którą może ubiegać się student.

Do stypendiów za osiągnięcia sportowe zastosowanie ma art. 31 ustawy o sporcie (dalej u.s.). Przewidziano w nim m.in., że j.s.t. mogą ustanawiać i finansować okresowe stypendia sportowe oraz nagrody i wyróżnienia dla osób fizycznych za osiągnięte wyniki sportowe. Organ stanowiący j.s.t. określa w takim przypadku, w drodze uchwały, szczegółowe zasady, tryb przyznawania i pozbawiania oraz rodzaje i wysokość stypendiów sportowych oraz nagród i wyróżnień, biorąc pod uwagę znaczenie danego sportu dla tej j.s.t. oraz osiągnięty wynik sportowy.

Istnieje również możliwość przyznawania stypendiów za działalność artystyczną. W art. 7b ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (dalej u.d.k.) przewidziano, że j.s.t. mogą przyznawać stypendia osobom zajmującym się twórczością artystyczną, upowszechnianiem kultury oraz opieką nad zabytkami. Organ stanowiący j.s.t., w drodze uchwały, określa wówczas szczegółowe warunki i tryb przyznawania takich stypendiów oraz ich wysokość, mając na uwadze wspieranie rozwoju umiejętności artystycznych oraz upowszechnianie kultury i opieki nad zabytkami.

Prawnik wyjaśnia

Anna Puszkarska, radca prawny

Rada gminy nie może ograniczyć kręgu osób uprawnionych do otrzymania stypendium do osób zameldowanych na stałe na terenie tej gminy bądź zamieszkujących w niej przez ustalony przez radę minimalny okres.

Wymagana podstawa prawna

Podkreśla się, że art. 18 ust. 2 pkt 14a u.s.g., zgodnie z którym do uprawnień rady gminy należy podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów, nie stanowi samodzielnej podstawy do wydawania przepisów powszechnie obowiązujących na obszarze gminy (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 maja 2009 r., sygn. I OSK 178/09). Przepis ten jest tylko normą kompetencyjną, która w razie braku szczegółowych podstaw materialnoprawnych, nie może stanowić podstawy do podjęcia uchwały w sprawie regulaminu przyznawania stypendiów. Potrzebna jest jeszcze delegacja zawarta w przepisach prawa materialnego (rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Pomorskiego z 24 grudnia 2015 r., znak PN-II.4131.124.2015.KG, Dz.Urz. woj. pom. z 2016 r., poz. 58).

Takimi przepisami upoważniającymi radę gminy są: w zakresie stypendiów dla uzdolnionych uczniów - art. 90t ust. 4 u.s.o., a w odniesieniu do stypendiów za wyniki w nauce dla studentów - art. 173a ust. 2 p.s.w. (rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Łódzkiego z 13 października 2014 r., znak PNK-I.4131.526.2014, Dz.Urz. woj. łódz. z 2014 r., poz. 3625). W przypadku stypendiów za osiągnięcia sportowe kompetencja ta wynika z art. 31 ust. 3 u.s., a stypendiów w dziedzinie kultury - art. 7b ust. 3 u.d.k.

Normy kompetencyjne powinny być interpretowane w sposób ścisły, literalny. Nie można dokonywać wykładni rozszerzającej tych przepisów oraz wyprowadzać kompetencje w drodze analogii (rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Wielkopolskiego z 22 lipca 2015 r., znak RN-I.4131.1.280.2015.3, Dz. Urz. woj. wlkp. z 2015, poz. 4646). Rada gminy jest zobowiązana, z jednej strony, do pełnej realizacji upoważnienia zawartego w delegacji ustawowej, a z drugiej strony do ścisłego przestrzegania zakresu tej delegacji (rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Śląskiego z 19 września 2014 r., znak NPII.4131.1.340.2014, Dz. Urz. woj. śląsk. z 2014 r., poz. 4805).

Jak zwrócono uwagę w rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody Lubuskiego z 25 sierpnia 2015 r. (znak NK-I.4131.137.2015.IWit, Dz.Urz. woj. lubus. z 2015 r., poz. 1481), gdy wolą rady gminy jest przyznanie uczniom stypendiów sportowych, określając zasady udzielania stypendiów rada uwzględnia art. 31 ust. 3 u.s., a tym samym musi określić także zasady i tryb pozbawiania stypendium sportowego. Natomiast w rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody Lubelskiego z 4 maja 2011 r. (znak NK-II.4131/197/2011, Dz.Urz. woj. lubel. z 2011 r. nr 71, poz. 1398) stwierdzono, rada gminy nie posiada kompetencji do określenia przesłanek pozbawienia studentów prawa do stypendiów za wyniki w nauce, gdyż taka regulacja wykracza poza zakres przyznanego jej upoważnienia zawartego w art. 173a p.s.w.

Pojęcie wspólnoty samorządowej

Podkreśla się również, że niedopuszczalne jest wprowadzenie przez radę gminy dodatkowego, pozaustawowego ograniczenia w postaci wymogu zameldowania uczniów, czy studentów na obszarze gminy jako warunku koniecznego do uzyskania prawa do stypendium. Taki wymóg byłby sprzeczny z definicją wspólnoty samorządowej, którą tworzą z mocy prawa wszyscy mieszkańcy gminy, bez względu na okres zamieszkiwania (art. 1 ust. 1 u.s.g.) – por. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Pomorskiego z 10 stycznia 2014 r. (znak NK-VIII.4131.45.2013.KSŁ, Dz.Urz. woj. pom. z 2014 r., poz. 178). Ustawodawca nie uzależnia przynależności do wspólnoty samorządowej od okresu zamieszkiwania w danej gminie, czy od zameldowania na jej terytorium (rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Dolnośląskiego z 29 lipca 2013 r., znak NK-N.4131.101.6.2013.JK8, Dz.Urz. woj. doln. z 2013 r., poz. 4573). Uwzględniając te czynniki, gmina dyskryminowałaby część swoich mieszkańców.

podstawa prawna: art. 1 ust. 1, art. 18 ust. 2 pkt 14a ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 446),

podstawa prawna: art. 90t ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 2156 ze zm.),

podstawa prawna: art. 173a ustawy z 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jedn. DzU z 2012 r. poz. 572 ze zm.),

podstawa prawna: art. 31 ustawy z 25 czerwca 2010 r. o sporcie (tekst jedn. DzUDz.U. z 2016 r. poz. 176 ze zm.),